Avustralya’da radyoaktif kapsül kayboldu… Küçük lakin ölümcül

Avustralya, radyoaktif bir kapsülün kaybolmasıyla çalkalanıyor. İnsanların yaklaşması, çıplak elle temas etmesi durumunda vefat riskleri barındıran kapsül aslında 8 mm’ye 6 mm’lik uzunluğuyla hayli küçük.

Kapsülün sahibi madencilik şirketi Rio Tinto, kaybolma durumu üzerine pazartesi günü bir özür yayınlayarak, eyalet hükümetinin madencilik ekipmanlarında kullanılan hayli radyoaktif bir unsur olan Sezyum-137 içeren kapsülün arama çalışmalarını desteklediğini söyledi.

Yetkililer, hem gama hem de beta ışınları yayan kapsülün, Büyük Kuzey Otoyolunun 1.400 kilometrelik kısmında kamyonun gerisinden düştüğüne inanıyor. Kapsülün küçücük boyutu ve kaybolmuş olduğu geniş bölge nedeniyle yetkililer kapsülün bulunma ihtimalinin zayıf olduğunu söylüyor. Ayrıyeten arama bölgesinden daha uzağa gitmiş olabileceği belirtilirken, potansiyel olarak önümüzdeki 300 yıl boyunca kapsülle karşılaşan herkes için radyoaktif bir sıhhat riski oluşturabileceğini belirtiyorlar.

NASIL KAYBOLDU?

Eyalet yetkilileri, yaklaşık 2 milyon kişinin yaşadığı başşehir Perth’in kuzeydoğu banliyöleri de dahil olmak üzere, eyaletin güney kısmında radyoaktif bir sızıntının varlığı konusunda sakinleri uyararak alarm verdi.

Kapsül 10 Ocak’ta bir paketin içine yerleştirilmiş ve 12 Ocak’ta bir taşıyıcı tarafından Rio Tinto’nun Gudai-Darri maden alanından alınmıştı. Araç, dört günün sonunda 16 Ocak’ta Perth’e ulaştı. Kapsülün kaybolduğu ise 25 Ocak’ta keşfedildi.

İtfaiye ve Acil Durum Hizmetleri Departmanı (DFES), “Paketi açtığımızda, kaynağın kendisiyle gösterge üzerindeki tüm vidaların eksik olduğunu tespit ettik.”

Paketin, engebeli yollar nedeniyle ziyan gördüğüne ve paketi yerinde tutan montaj cıvatasının yerinden çıktığına inanılıyor.

NE KADAR TEHLİKELİ?

Uzmanlar, Sezyum-137 ile temas edilmesi halinde önemli sıhhat problemleri yaratabileceği konusunda uyarıyor. Yakından maruz kalmada cilt yanıkları, radyasyon hastalığı ve bilhassa bilmeden uzun müddet maruz kalanlar için potansiyel olarak ölümcül kanser riskleri taşıdığı belirtiliyor.

Radyasyon Hizmetleri WA, kapsülün bir metre yakınında bir saat kalmanın yaklaşık 1,6 milisievert (mSv) yayacağını, bunun da yaklaşık 17 standart göğüs röntgeni çekerken alınan radyasyona denk geldiğini söylüyor.

Şirketten yapılan açıklamada, kapsülün çıplak elle alınmasında parmaklarda ve etrafındaki dokularda önemli hasara neden olacağı belirtildi.

Güney Avustralya Üniversitesi’nde Biyofizik alanında doçent olan Ivan Kempson, en berbat senaryonun ise meraklı bir çocuğun kapsülü alıp cebine koyması olacağını söyledi: “Bu enderdir, lakin olabilir ve daha evvel de olmuştu. Misal şeyler bulan ve radyasyon zehirlenmesinden muzdarip beşerler ile ilgili geçmişte birtakım örnekler var, lakin bunlar şu anki eksik olan kapsülden çok daha güçlüydü. Hepimiz etrafımızdaki şeylerden ve yediğimiz yiyeceklerden daima olarak radyasyona maruz kalıyoruz, fakat şu anda birincil tasa, kapsülü bulan kişinin sıhhati üzerindeki potansiyel tesir.”

UZMANLAR ŞOKE OLDU

Sezyum-137 üzere radyoaktif malzemelerin taşınması, depolanması ve imhasının katı protokollerle sıkı bir biçimde düzenlendiğini söyleyen uzmanlar yaşanan durum karşısında şoke olduklarını söyledi.

Rio Tinto, işlerinin bir kesimi olarak tehlikeli unsurları tertipli olarak taşıdıklarını belirtti. Yapılan açıklamada, küçük kapsülün, Gudai-Darri maden alanında kullanılan bir yoğunluk ölçerin kesimi olduğu belirtildi.

Melbourne’deki RMIT Üniversitesi’nde öğretim vazifelisi ve radyasyon güvenliği vazifelisi olan Pradip Deb, güvenlik kuralları gereği kapsülün, son derece esirgeyici kılıflarda taşınmasını gerektirdiğini ve buna karşın kaybının çok sıra dışı olduğunu söylüyor.

ARAMA ÇALIŞMALARI

Yetkililer, otoyolun her iki tarafında saatte 50 kilometre süratle ilerleyen ve özel radyasyon algılama ekipmanlarıyla donatılmış araçlarla kapsülü bulmaya çalışıyor. DFES yaptığı açıklamada, “Orijinal rotayı seyretmek yaklaşık beş gün sürecek” dedi.

Sidney Üniversitesi’nden tıbbi görüntüleme bilimi profesörü Dale Bailey, aramanın yavaş olması gerektiğini belirtiyor: “Hareket halindeki araçlardaki radyasyon detektörleri, doğal düzeylerin üzerindeki radyasyonu tespit etmek için kullanılabilir, lakin kaynaktaki nispeten düşük radyasyon ölçüsü, alanı nispeten yavaş bir formda taramak zorunda kalacakları manasına geliyor.”

Yetkililer, halkı aygıtın beş metre yakınına yaklaşmamaları konusunda uyarırken bu kadar küçük bir kapsülün görünmesinin ve ona nazaran davranılmasının zorluğunun farkında olduklarını belirtiyor.

Baş Sıhhat Sorumlusu Dr. Andrew Robertson, insanları radyoaktif kapsülle karşılaşırlarsa ondan uzak durmaları konusunda uyardı.

Kapsülü arama çalışmalar ise pek de iç açıcı ilerlemiyor. Yetkililer, kapsülün artık arama bölgesi içinde olmadığından ve öteki bir aracın lastiğine saplanıp daha uzak bir aralığa taşınmış olabileceğinden kaygı ediyorlar.

Nükleer siyaset analisti ve etraf uzmanı Dave Sweeney, “Örneğin, kapsülü alıp arama alanından uzağa götürenin bir yırtıcı kuş olduğunu hayal edin çok fazla belirsizlik var ve daha fazla sorun doğuracak. Bu kaynağın katiyen bulunması ve güvenliğinin sağlanması gerekiyor, lakin çok fazla değişken var ve ne olabileceğini bilmiyoruz.”

BULUNMAZSA NE OLUR?

Sezyum-137’nin yarı ömrü yaklaşık 30 yıl, yani otuz yıl sonra kapsülün radyoaktivitesi yarıya inecek. RMIT Üniversitesi ise bu oranda, kapsülün önümüzdeki 300 yıl boyunca radyoaktif olabileceğini söyledi: “Sezyum-137 olağanda kapalı bir kaynak; yani kırılmazsa, toprağı yahut çevreyi kirletmez yahut radyoaktivite aktarmaz.”

Dünyanın en büyük madencilik devlerinden biri olan Rio Tinto, Batı Avustralya’nın Pilbara bölgesinde 17 demir cevheri madeni işletiyor. Şirketin madencilik faaliyetleri, 2020’de Juukan Boğazı’ndaki iki antik kaya sığınağının yıkılması da dahil olmak üzere geçmişte tartışmalara neden oldu ve o zamanki CEO Jean-Sébastien Jacques’in özür diledikten sonra istifa etmesine neden olmuştu.