Kaybeden biri olmamak için daha çok kaybetmek: Concorde Yanılgısı

Bir şeye emek verildiği zaman sonrasında, o durum kişiye zarar veriyor olsa bile o durumu bırakamama halidir. Zararı kurtarma mantığı yüzünden daha fazla zarara girme durumu olarak da değerlendirilebilir. Bu emek maddi, duygusal ya da zamansal olabilmektedir. Fakat kişi sürekli gerçekçi hareket edemez ve farkında olmadan concorde yanılgısı ile yanılabilir.

Mutluluğa Engel Olan Düşünce Hatası: Concorde Yanılgısı

Condorde isminin meydana gelişi 1950’li yıllara dayanmaktadır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere ve Fransa birlikte, sesten daha fazla hızlı olan “süpersonik” uçakların yapımını kararlaştırır. Aslında concorde ismi uçağı üretmekte olan İngiltere ve Fransa’nın yapmış olduğu iş birliğini de simgeler. Umut Teorisi olarak da isimlendirilen Concorde Yanılgısında kişi, gerçekçi olmayan bir umuda tutunmuştur. Bu motivasyonla karşılaştığı olumsuz durumlardan olumlu bir sonuç doğacağına inanmaktadır.

‘Concorde’ İsminin Kökeni

Concorde ismi, 1950’li yıllarda, II. Dünya Savaşı’nın ardından, İngiltere ve Fransa’nın iş birliği içinde sesten hızlı, süpersonik uçaklar yapma girişimiyle ortaya çıkmıştır.

İki ülkenin uzman ve mühendisleri Concorde isimli uçağı üretmiş fakat aldıkları başarısız sonuçlara rağmen hükümetler, çok masraf yapıldığı gerekçesiyle projeye yatırım yapmaya devam etmişlerdir.

Tarihler 25 Temmuz 2000’i gösterdiğinde, diğer uçaklara kıyasla yolcu kapasitesi daha düşük ve birçok açıdan yetersiz olan Concorde uçağı düşmüş ve ne yazık ki 113 kişinin ölümüne sebep olmuştur.

Concorde uçağı 2001 yılında yeniden gündeme geldiyse de 11 Eylül saldırıları sebebiyle, konu geri planda kalmıştır.

Concorde adlı bir uçağın başarılı olmayan uçuş denemelerine rağmen, bu uçağa emek veren bir grup insanın ümidini yitirmeyerek maddi yatırım yapmaya devam etmesi ile meydana gelir. Bu yatırımı yapan kişiler aslında akıllı insanlar ancak geçmişte yaşanılan yanlışları görmezden gelerek yatırımlarını tam manası ile çöpe atmaları sayesinde canlıların saplantılı eğilimlere açık bulunduğu tespit edilmiştir.

Concorde Yanılgısı Nasıl Keşfedilmiştir?

Concorde yanılgısı, evrim teorisinin bir parçası olan zoologlar tarafından oluşturulan bir teoridir. Hayvanlar eş tercih ederken, tıpkı insanlarda olduğu gibi çaba sarf eder. Evlenmeden evvel hayvanlar karşılarına engel çıkması halinde, nesillerini sürdürmeleri iç güdülerine rağmen, bu sorumluluğun alınmaması yönünde karar vermektedirler. Engelleri kabul eden hayvanlar, eşlerinin yuvadan ayrılma tehlikesini göze alarak yaşamalarına devam etmektedirler.

Bir diğer Concorde yanılgısı, ise davranış ekonomisinde “Batık maliyet teorisi” adı ile karşımıza çıkar. Bu duruma örnek olarak büyük futbol kulüpleri, iyi futbol oynamamalarına rağmen sırf fazla oranlara transfer ettikleri için, bu oyuncuları ısrarlı bir şekilde oyunda tutmaları bu duruma örnek gösterilebilir.

İlişkilerde Concorde Yanılgısı

Günlük hayata bakıldığı zaman hemen hemen herkesin hayatında cconcordeoncorde yanılgısından örnekler vardır. Bilhassa duygusal olarak emek verilen ilişkilerden vazgeçmekte genellikle zorluk çekeriz. İnsan o kadar korkar ki, kişiye yararı olmadığı halde arkadaşlıkları, duygusal ilişkileri devam ettirmeye çalışır. Çünkü geçmiş zamanda harcanan çabayı önemsediğimiz için, mantıklı düşünmekte zorluk çekeriz.

Kişinin böyle davranmasının bir diğer nedeni de karar verirken gelecek zamandan çok geçmişte yaptığı yatırımları düşünmekten kaynaklanmasıdır. Bir anlamda bunun Kişiye zarar veren, yıpratan ilişkileri sona erdiremediği için de genellikle diğer tarafın düzelmesi bekleniyor. Bundan dolayı kişi hem kendini değersizleştirmiş hem de zaman kaybetmiş oluyor. Burada asıl durum kişinin toksik ilişkileri noktalamakta zorlanması bundan dolayı da yenilen taraf olmayı kabul edememesidir.

Burada farkında olunması gerekli olan nokta; umud etmek ile “bile bile zehir içmeyi” ayırt edebilmenin önemidir. Bundan dolayı concorde yanılgısı için gerçekçiliği olmayan bir beklenti söz konusudur. Bundan dolayı ‘Umut teorisi’ şeklinde de adlandırılsa da gerçekliği bulunmayan bir “umma hareketi”, zaten kötü olan toksik bir ilişkiyi düzeltmeyecek; hatta ilişkinin daha da karmaşık hale gelmesine neden olacaktır. Bilhassa concorde yanılgısı, ‘sonucunun bilindiği halde daha çok kaybetmek’ olarak belirtilebilir. Bu yaklaşımın etkisini, ekonomiden psikolojiye, gündelik yaşamdaki tecrübelerden ikili ilişkilere kadar görebiliriz.

‘Kaybeden Olmamak İçin Daha Çok Kaybetmek’

Gerçekçi bir karar, geçmişte yapılan yatırımlara göre değil, gelecekte olan kazanımlara göre yapılırsa fayda sağlar. Kişi, concorde yanılgısı durumuna düştüğünü fark ettiği zaman ilk yapması gereken gördüğü zararı önemseyip, daha mantıklı tercihler doğrultusunda ilerlemeye devam etmelidir ve yaşadığı kayıplara son vererek ilk adımı atmalıdır. Enerji emen, sürekli suiistimal eden ve istismar eden bir ilişkiyi sonlandırmak, sırf para verilen ve marka olduğu için dolapta uzun zamandır duran fakat kişiye hiç uymayan kıyafetleri elde tutmak isteğine benzer.

Bilerek kişiyi zor durumda bırakan, acı veren durum ve bireyler için geçmiş zamanda yapılan fedakarlıktan, verilen emekten ziyade gelecekte yaşanacak olan durumların neler kaybettireceğine odaklamak daha sağlıklı olur. Kaybedilecekler bu zamandan belli olan gözle görülür şeyler ise daha sonra “Ben zaten bunun olacağından emindim” demek çok mantıklı bir davranış değildir

Concorde Yanılgısı, Concorde Yanılımı ya da Concorde Sendromu; emek verdiğimiz, çaba gösterdiğimiz ancak bize zarar veren ya da artık işlevsiz olan şeylerden vazgeçemememizi ifade ediyor.

‘Kaybetmemek için daha çok kaybetmek’ cümlesiyle özetleyebileceğimiz Concorde Yanılgısı, aldığımız zararı kurtarmaya çalışırken daha fazla zarar gördüğümüz durumları işaret eder. Burada verdiğimiz emek maddi olabileceği gibi zamansal, fiziksel ya da duygusal da olabilir.

Batık Maliyet Teorisi (Para Batırma Yanılımı):

Davranış ekonomisinde Batık Maliyet Teorisi olarak isimlendirilen Concorde Yanılgısı, fazla masraf yapılan ya da uzun zaman harcanan projelerin, başarısız veya işlevsiz olmalarına karşın sonlandırılmamasını anlatmaktadır.

Buna örnek olarak; bir spor kulübünün yüksek maliyetle transfer edilmiş bir sporcudan başarısız olmasına rağmen vazgeçmemesi, çok para kaybedilmiş olsa da bahis oyunları ya da kumar oynamaya devam edilmesi verilebilir.

Concorde Yanılımı fiziksel, duygusal, zamansal veya maddi olabilirken Batık Maliyet Teorisi, yalnızca maddi yatırımı kapsar.

Gündelik Hayatta Concorde Yanılımı:

Birçok çıkmaz yaşanmasına rağmen ilişkiyi ya da evliliği bitirememe,

Hasta olunsa da ya da öncesinde olumsuz bir deneyim yaşanmış olsa da yapılan plandan vazgeçmeme (konsere gitmek gibi),

Açık büfe restoranlarda yenilemeyecek kadar fazla yiyecek alma eğilimi,

Beğenilmeyen filmi ya da kitabı sonuna kadar izlemek ya da okumak,

Verimli olmasa da devam edilen kurslar, vb.