Sarsıntının beyinde yarattığı artçı şoklar

Merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi olan ve toplam 10 ili etkileyen sarsıntının üzerinden tam 26 gün geçti. Bu süreç elbet büyük felaketi birebir yaşayan, enkaz altından kurtarılan ya da kayıpları olan vatandaşlarımıza ağır travmalar yaşattı. Gerçekten bugünlerde pek birden fazla ruhsal sıkıntılarla karşı karşıya. Pekala bu travmaların tesiri ne kadar sürer? Sarsıntı beyinde ne üzere izler bırakır? Ne vakit takviye alınması gerekir? Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz’ün işte bu sorularıma verdiği yanıtlar…

Deprem sonrası hangi süreçler yaşanır?

1. ŞOK: Bu ağır tecrübe karşısında kişi, şok yaşayarak, yaralarını, durumu çok anlamlandıramaz. Yer/zaman/mekan algısı karışır. Kişi duruma yabancılaşarak kendini müdafaaya çalışır. Kimi şahıslar dona kalarak tepkisizleşirken, kimi bireyler panik yansıları gösterebilir.
2. PASİF PERİYOT: Kişi bu süreçte etrafından gelen geri bildirime açık lakin pasif pozisyondadır. Etrafından gelen takviye uğraşlarına karşılık vermeye çalışsa da bunda zorlanabilir. İş birliğine iştirak gücü hala yetersizdir. Kişi adeta bir çocuğun bağımlı periyoduna geri dönmüş üzeredir.
3. TEKRAR ADAPTASYON: Bireyin tasası ve heyecanı artmış, yaşadığı travmayı aklından tekraren tekrarlayan, ufak sesli ve hareketli uyaranlara bile fazla reaksiyon verebilen tetik bir durumdadır. Beyin, vücut ve ruhsal olarak, eski hayatına dönüş ve sakinleşme için vakte muhtaçlığı vardır.

Ne vakit yardım alınmalı?

■ Ruhsal ve bilişsel belirtiler bütünüyle sizi tesiri altına almışsa,

■ Duygularınızdaki yoğunluk besbelli bir azalma göstermişse,

■ Sarsıntıyla ilgili anılar, hayaller ve hayaller zihninizi meşgul etmeye devam ediyor ve sizi korkutuyorsa,

■ Gerginlik, şaşkınlık, tükenme ve boşluk hislerinden kurtulup, rahatlayamıyorsanız,

■ Kabus görüyor ve uyuyamıyorsanız,

■ Kendinizi denetim edemeyecek kadar öfkeli buluyorsanız,

■ İlgileriniz olumsuz etkilenmişse ve ne kadar değiştiğiniz konusunda beşerler sizi eleştirmeye devam ediyorsa,

■ Kendinizi her an kaza yapmaya eğilimli buluyorsanız,

■ Yemek yeme, sigara ve alkol kullanma alışkanlıklarınız olumsuz istikamette etkilenmişse,

■ Kendinizden çok ilaçlara güvenmeye başladıysanız,

■ Kendinizi tükenmiş hissediyorsanız kesinlikle profesyonel takviye alın.

Normal hayata dönmek ne kadar sürer?

Depremin ardından bireyler;

■ İştahsızlık, uyku sıkıntıları, dert sorunları, öfke, hüzün, matem hislerini değişkenlik göstererek yaşayabilir.

■ Psikosomatik belirtiler olarak, baş, göğüs, mide ağrıları, bulantı, nefes darlığı üzere fizikî yansılar verebilir.

■ Suçluluk duygusu ile günlük işlere ve etraflarıyla irtibata kendilerini kapatabilir.

■ Vefat, hayatın manası üzere kavramlar üzerinde kendilerini daha çok sorgular hale gelebilir. Hasebiyle olağan hayata dönmek vakit alabilir.

Ne üzere sorunlar ortaya çıkar?

■ Sarsıntısı yaşayanlarda ortaya çıkan birinci reaksiyon, duygusal tepkisizlik, gerçeklik algısının yitirilmesi ve vakit algısında anormalliktir. Zelzeleden bir müddet sonra ise bunlara anksiyete (kaygı bozukluğu) ve kaygı eklenir.

■ Uyku bozuklukları üzere reaksiyonların ortaya çıkması bir haftayı bulur. Depremzedelerin büyük bir kısmında felaketten sonra akut gerilim bozukluğu görülür. Depresyon semptomları ise felaketten bir ay sonra ortaya çıkmaya başlar.

Geç periyot tesiri: Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu

Beynimiz artçı şoklardan da etkilenir ve zelzele sonrası uzun vadeli Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB) karşımıza çıkabilir. TSSB, çok gerilimli, korkutucu yahut üzücü olaylardan kaynaklanır ve TSSB’si olan şahıslar, travmatik olayı kabuslar formunda tekrar yaşayabilir. Uyku, hayata adapte olma ve konsantrasyon konusunda zahmetler yaşayabilir. TSSB sıklıkla alkol kullanımı, toplumsal izolasyon ve intihar eğilimi üzere olumsuz sonuçlara yol açabilir. TSSB gelişmesinde “doz-yanıt etkisi” değerlidir. Yani, afete maruz kalmanın şiddeti, aile üyelerinin mevti yahut yaralanması, konutun hasar görmesi ve mülk kaybı üzere durumlar TSSB şiddeti için değerli belirleyicilerdir. Afet sonrası şahıslarda uykusuzluk, kabus görme, huzursuz uyku, gündüz yorgunluğu üzere sıkıntılar sık görülür.

Bilişsel performans da olumsuz etkilenir

Beynin istikrar sistemi, kulaklar, gözler, bacaklar ve ayaklar tarafından gönderilen sinyalleri tahlil ederek bizi dik meblağ. Olağanda, düşündüğünüzden daha alçak bir şeye basmak üzere öngörülemeyen bir hareket yaparsanız, motor korteksiniz gerçek dünyanın nasıl bir yer olduğunu bildiği için süratle ahenk sağlar. Lakin sarsıntısı yaşamış olmak bu varsayımları süreksiz olarak sarsar, bu nedenle yanlış bir adım, beyninizde de bir ‘depremi’ tetikleyebilir. Şahıslar sarsıntı felaketi üzere ani beklenmedik olaylar karşısında uzun vadede nasıl bir yaklaşım sergilemeleri gerektiğini kestiremeyebilir. Birtakım beşerler meşakkat, dert, öfke ve kaçınma hissederken, kimileri da travma sonrası gerilim bozukluğu, intihar kanıları, şiddetli korku ve depresyon yaşar. Sarsıntıların en büyük tesirlerinden biri de ruhsal çöküntünün tesiriyle kararlarımıza yansımasıdır. Felaketi yaşayan bireyler, bilhassa kritik marifetler gerektiğinde, performanslarını etkileyebilecek kimi zihinsel artçı şokların tesirine girer. Yeni araştırmalar, sarsıntı üzere doğal afetlerin hayatta kalanlarda ruh sıhhati üzerinde uzun vadeli bir tesire sahip olmasının yanı sıra kişinin bilişsel performansını da olumsuz etkileyebileceğini ortaya koyuyor.

Ruhsal sıkıntılar nasıl önlenebilir?

Deprem travmasından sonraki birinci günlerde ruhsal müdahale kıymetlidir. Öncelikle uykunun düzenlenmesi ve endişenin yatıştırılması gerekir. Bunun için gerekli ilaç tedavileri ve psikoterpler vakit geçirmeden organize edilmelidir. Barınma, ısınma, giyinme, yeme ve içme imkanlarının ivedilikle karşılanması çok kıymetlidir. Gecikmeyen düzgün bir lojistik dayanak birçok insanı ileride görülmesi beklenen birçok ruhsal rahatsızlıktan kurtarabilir.