Dünya devi Google 25’inci yılını geride bıraktı

NEW YORK (AA) – Google’ın kuruluş süreci 1996 yılında California’daki Stanford Üniversitesi’nde doktora öğrencileri olan Larry Page ve Sergey Brin’in araştırma projesiyle başladı.

Geleneksel arama motorlarıyla yapılan aramalarda sonuçlar, aranan terimlerin sayfada kaç kez görüldüğü mantığıyla sıralanırken, Page ve Brin, “PageRank” adı verilen sitelerin gösterilen ilgiye göre sıralandığı arama motorunu tasarladı.

Page ve Brin, “Backrub” ismiyle hayata geçirdikleri arama motorunun adını daha sonra 10 üzeri 100 anlamına gelen “googol” kelimesinden esinlenerek “Google” olarak değiştirdi.

Kuruluşundan itibaren birkaç yılda Google, yalnızca akademik topluluğun değil, Silikon Vadisi yatırımcılarının da dikkatini çekti. Aldıkları yatırımla 4 Eylül 1998’de resmi olarak kurulan Google’ın ekibi, “hantal masaüstü bilgisayarların” yer aldığı Kaliforniya’nın Menlo Park banliyösündeki bir garaj olan ofislerine geçiş yaptı.

Google arama motoru, sayıları giderek artan internet kullanıcılarının ilgisini çekerken, 2000 yılında arama anahtar kelimeleriyle ilgili reklamları satmaya başladı.

Tekil ziyaretçi sayısı 2001 Mayıs ayında ilk kez 1 milyarı bulan Google, 2003’te Blogger web sitesini satın alarak blog gönderilerinden toplanan bilgileri kullanma konusundaki rekabet yeteneğini güvence altına aldı.

Google, dünyanın en büyük e-posta servislerinden Gmail’i 2004’te başlatırken, Android işletim sistemini 2005 yılında satın aldı. 2006’da ise YouTube’ı bünyesine katan Google, yine aynı yıl kendi veri merkezini kurdu.

Gitgide daha yüksek verimle çalışan bir arama motoru haline gelen Google, Orkut, Google Buzz ve Google+ gibi sosyal ağ araçlarına ek olarak, web tarayıcısı Google Chrome, fotoğraf görüntüleme ve düzenleme yazılımı Picasa ve anlık mesajlaşma Google Talk gibi uygulamaları hayata geçirdi.

Halka arzı

Google’ın ilk halka arzı, kuruluşundan yaklaşık 5 yıl sonra Ağustos 2004’te gerçekleşti. Şirketin değeri halka arzından sonra büyük ölçüde yükselirken, 2005’te yaklaşık 52 milyar dolarlık piyasa değeriyle dünyanın en büyük medya şirketlerinden biri haline geldi.

Şirket, 2014 itibarıyla 40’tan fazla ülkede 70’in üzerinde ofis sayısına ulaşırken, Alphabet çatısı altında yeniden organize oldu. Alphabet, Google ve Google’a ait diğer şirketleri bir çatı altına almak amacıyla Ağustos 2015’te kuruldu.

Google, Nisan 2020’de, Kovid-19 salgını nedeniyle yılın geri kalanında işe alımların yavaşlatılması ile yatırımların yeniden ayarlanması gibi çeşitli maliyet düşürücü önlemlerini duyurdu.

Şirket, ulaştığı piyasa değeri ve ziyaretçi sayılarıyla sektörde lider konumda yer alırken, antitröst ihlalleri nedeniyle birçok ülkede tartışmalara neden oldu.

ABD Adalet Bakanlığı, 2019’da Google’ı soruşturacağını bildirirken, soruşturma sonucunda şirkete, arama ve arama reklamı pazarlarındaki tekel konumunu kötüye kullandığı gerekçesiyle Ekim 2020’de dava açıldı.

Ocak 2021’de Avustralya, Google’ın medya şirketlerine içeriklerini kullanma hakkı için ödeme yapmasını zorunlu kılan bir yasa teklifinde bulundu.

10 ABD eyaletinin Google’e karşı açtığı davaya ilişkin belgelerde, şirketin rakip reklam hizmetlerine göre avantaj elde etmek için geçmiş reklam tekliflerinden elde edilen verileri kullanan bir program yürüttüğü ortaya çıktı.

Google 2010’dan sonra AB’nin radarına girdi

Avrupa ülkelerinde faaliyet gösteren şirketlerin sektörlerinde rekabete aykırı bir durum olup olmadığını denetleme yetkisini elinde tutan Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Google’ı radarına aldı.

Yaptığı soruşturmalarda rekabete veya antitröst yasalarına aykırı bir durum tespit ederse buna son veren ve firmalara yüksek para cezaları kesen Komisyon, özellikle 2010’dan itibaren Google’a yönelik çok sayıda inceleme başlattı.

Özellikle Google’ın alışveriş, Android işletim sistemi ve reklamları nedeniyle resmi soruşturmalar açan AB, 2017’de Google’a internet aramalarındaki hakim konumunu kötüye kullanmaktan dolayı 2,42 milyar avroluk dönem için rekor seviyesinde olan para cezası verdi.

Komisyon ayrıca Google’dan şirketin çalışma biçimini değiştirmesini, arama motorundan alışveriş hizmetinde rakiplerine “eşit muamele” yapmasını istedi.

AB, 2018’de de Android işletim sisteminde rekabet kurallarını ihlal ettiği ve piyasa hakimiyetini kötüye kullandığı gerekçesiyle Google’a yeni bir rekor olan 4,3 milyar avroluk para cezası verdi.

Bu dosya, Google’ın akıllı telefon ve tablet gibi mobil cihazlarda kullanılan Android işletim sisteminde kendi arama ve diğer çeşitli uygulamalarını cihazlarda yüklü olarak sunmasından kaynaklanıyordu.

Soruşturmada, Google’ın çeşitli cihaz üreticileriyle yaptığı sözleşmelerde, Google arama, Play Store ve Chrome tarayıcısını önceden yükletmeye zorladığı ve bazı telefon üreticilerine Google aramayı önceden yüklemeleri halinde ödeme yaptığı ortaya çıkarılmış, bu durum kurallara aykırı bulunmuştu.

AB Komisyonu, 2019’da ise AdSense’de piyasa hakimiyetini kötüye kullandığı gerekçesiyle Google’a 1,49 milyar avroluk para cezası verdi. Karar, Google’ın üçüncü taraf internet siteleriyle imzaladığı sözleşmelerde kısıtlayıcı maddelere yer vererek, rakiplerinin söz konusu internet sitelerine reklam vermelerini engellediği gerekçesiyle alındı.

Google AB’nin yeni kurallarına uyacağını bildirdi

Google, AB tarafından kesilen bütün cezalara karşı Avrupa Adalet Divanı’nda hukuki süreçler yürütmesine rağmen bu cezaların iptal edilmesini sağlayamadı.

Böylece, Google AB’nin rekabet kurallarına uymadığı gerekçesiyle toplamda 8 milyar avronun üzerinde para cezasına çarptırıldı.

Buna ilave olarak AB, Google’a reklamlar nedeniyle başka bir rekabet soruşturmasını 2021 yılında başlattı. Bu kapsamda AB, Google’ın reklam teknolojisinde kendi hizmetlerini avantajlı konuma getirip getirmediğini ve rakip reklam hizmet sağlayıcıların zarara uğratılıp uğratılmadığını inceliyordu.

AB, haziran ayında Google’ı dijital reklam faaliyetlerinde rekabet kurallarını ihlal etmekle suçladı. AB Komisyonu’nun Google’ın reklam teknolojisi “adtech” sektöründe rekabeti bozarak AB antitröst kurallarını ihlal ettiğine dair ön görüşünü Google’a bildirdi. Resmi sürecin devam ettiği dosyada şirketin ileride ciddi miktarda para cezası alması söz konusu olabilir.

Ayrıca AB, çok sayıda kullanıcısı bulunan Google gibi dünyanın en büyük teknoloji şirketlerine yönelik yeni katı kuralları 25 Ağustos’ta yürürlüğe aldı.

Dijital Hizmetler Yasası (DSA) kapsamında, AB ülkelerinde faaliyet gösteren büyük dijital platformlar, arama motorları ve alışveriş siteleri, artık daha sıkı biçimde denetlenmeye ve sert kurallara tabi tutulmaya başlandı.

Aralarında Alphabet’e bağlı Google arama motoru, Google Play, Google Maps, Google Shopping ve YouTube’un da yer aldığı büyük dijital platformların, dezenformasyonu sınırlamaları, yasa dışı içeriği hızla kaldırmaları, reşit olmayanları internet ortamında daha fazla korumaları, riskleri azaltmaya yönelik adımlar atmaları ve dış denetime tabi tutulmaları şart oldu.

Kural ihlalinde bulunan dijital platformlara küresel cirolarının yüzde 6’sına varacak seviyede para cezaları uygulanacak. İhlallerin tekrarı durumunda söz konusu dijital platformların AB’deki faaliyeti bitirilebilecek.

Google ise bu yeni uygulama ile birlikte hızla AB’nin dijital platformlara yönelik yeni katı kurallarına uyacağını açıkladı.

Çoğu kişi için günlük hayatın bir parçası haline gelen Google’a yönelik en yoğun eleştiriler ise vergiden kaçınma, arama sonuçlarını manipülasyon, başkalarının fikri mülkiyetinin kullanımı, veri derlemesinde mahremiyete aykırı davranmak ile kullanıcı davranışlarını takip ve gözetleme gibi konularda geliyor.

Google’ın alanındaki lider konumunu muhafaza etmek için rakiplerinin önünü kapatacak davranışlar sergilemesi de olumsuz karşılanıyor.

Muhabir: Sevgi Ceren Gökkoyun,Ata Ufuk Şeker