Oyuncu balinalar neden denizde kafalarına yosundan şapka takıyor?

Şayet bir balina iseniz, suyun derinliklerinde genelde görmeye değecek pek bir şey olmaz. Belki de bu nedenle bu kadar çok balina yosun ve diğer deniz bitkileriyle oynamayı seviyor olabilir. Geçmişte bunu bir rastlantı olarak görüyorduk. Buna karşın, sosyal medyada deniz yosunlarıyla oynayan ve ‘kelp takmış’ diye nitelendirilen balinalara dair 100’ü aşkın örneğe tanık olduk. Bunu yalnızca bir tür değil, -gri balinalar, güney ve kuzey çubuklu balinaları ve kambur balinalar da dahil olmak üzere- hepsi yapıyor.

Bugüne dek, deniz yosunuyla oynayan balinalar hakkında bilimsel çalışmalardan ziyade sosyal medya ve haber görüntüleri mevcuttu. Avustralya’nın Yeni Güney Galler eyaletinde gerçekleştirilen 2011 tarihli bir araştırma, bu etkileşimleri ‘eğlenme davranışı’ diye tanımladı. Başka araştırmacılar, Kolombiya’da kütükleri ittiren ya da Amerika Birleşik Devletleri’nin doğu kıyısında denizanalarıyla oynayan balinalara ilişkin örnekleri kayıt altına aldılar.

Yeni araştırmamız, sosyal medyada yayınlanmış 100’den fazla ‘kelp takma’ olayından sağlanan verileri bir araya getiriyor. Bu verilerden yola çıkarak iki sonuca ulaştık: Öncelikle, bu eğlenceli. İkinci olarak da deniz yosununu kaşıntıyı geçirmek (eller olmadan zordur), yavru midyeleri fırçalamak ya da balinaları canından bezdiren bir parazit türü olan ‘balina bitlerinden’ kurtulmak için kullanmak gibi faydalı bir bileşen içermesi muhtemel görünüyor.

BALİNALAR YOSUNU NEREDEN BULUR, ONUNLA NE YAPAR?

Bu davranış, yosunların bol bulunduğu alanlarda meydana gelme eğilimi sergiler ve bu şaşırtıcı değil. ‘Kelp’ çok güçlü bir deniz yosunu türüdür ve bir balinanın derdine derman olabilir. Bu davranışı kayıt altına alan birçok video ve fotoğraf, göç yolundaki kambur balinaları gösteriyor. Bu da şaşırtıcı değil; zira kambur balinalar en yaygın türlerden biridir. Kıyıya daha yakın göç etmeyi tercih ederler. Ve diğer balina türlerine nispeten yüzeyde daha fazla vakit geçirirler; hâl böyleyken, sahil müdavimleri ve balina gözlem tekneleri en çok kambur balinaya rastlarlar.

Yosunla oynama davranışı şimdiye dek Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da kayıt altına alındı. Öte yandan, bunun nedeni, muhtemelen bu bölgelerde daha fazla sayıda balina gözlemciliği yapan ve gözlemlerini paylaşmak amacıyla sosyal medya platformlarını kullanan insan olmasıdır.

Dronlar bizlere bu davranışı incelemek için yeni bir imkân sundu. Birkaç dron videosunda, heyecan içerisinde deniz yosunu arayan kambur balinaları görebiliyoruz. Bu etkileşimler kısa süreli davranışlar değildir; aksine, balinalar onunla oyun oynayabilir ya da bir saat boyunca kullanabilirler. ‘Kelp takma’ esnasında, balinalar deniz yosunlarını yukarı kaldırma ve başlarının düz tepesinde taşıma davranışı sergilerler. Dahası, yosun öbeklerini başka balinalarla da paylaşmaya hevesli görünüyor ve deniz yosununu birlikte yuvarlamak, havaya kaldırmak ve başının üstünde taşımak gibi işbirliği gerektiren davranışlar sergiliyorlar.

Bu bir oyun olabilir mi? Bir açıdan öyle. Hayvan araştırmacıları bir davranışı incelediklerinde, onun bir ‘oyun’ olması için üç kriteri karşılaması gerekir. Öncelikle, gönüllü ve eğlenceli görünmeli. İkinci olarak, daha ciddi davranışlardan farklı olmalı. Abartılı ya da kasıtlı biçimde yarım yamalak olabilir. Üçüncüsü, hayvanlar stresli ya da aç görünmemeli; bu durum sağlıklı olduklarını gösterir. ‘Kelp takma’ bu kriterlerin üçünü de karşılar.

Hayvanlar açısından oyunun eşgüdüm ve hareket becerilerini geliştirmek gibi uzun vadeli faydaları söz konusudur. Tepelerinde ince tüy kökleri bulunduğu için, deniz yosununu başlarının üstünde taşımak balinalar için keyif verici bir etki yaratıyor olabilir. Hatta belki de gıdıklanıyorlardır.

BAŞKA FAYDALARI DA OLABİLİR

Deniz yosunuyla oynamanın eğlenceli olmaktan başka faydaları da olabilir. Kimilerimiz bir masaj salonunda ya da evde, deniz yosunundan yapılan yüz maskelerinin tadını çıkarırız. Aynı şey balinalar için de geçerli olabilir. Derileri bir miktar virüs ve bakteri barındırdığından, kimi deniz yosunu türlerinin, balinalara faydalı biçimde bakteri üremesini azalttığı keşfedildi. Balinalar, bakteri üremesiyle baş edebilmek için sürekli biçimde deri dökmek zorundadırlar.

Başka ihtimaller de söz konusu. Deniz yosununu pek çok defa itmek, balinaların henüz yaşamının başlarındaki istenmeyen misafirleri olan midye ve deniz bitlerinden kurtulmalarına da yardım ediyor olabilir. Balinalar devasa olduklarından, pek çok omurgasız türü onlara tutunarak yolculuk yapar ya da hayatlarını bu canlılar üzerinde asalak olarak geçirir ve bu durum balinaların canını sıkar. Meksika kıyılarında görülen gri balinalar, temelde bitlerden çok karidesler ya da minik yengeçlerle akraba olan kaşıntı verici balina bitlerinden kurtulabilmek için defalarca insanlardan yardım istedi.

Bilim insanlarının aktardığı kadarıyla, Kızıldeniz yunuslarının cilt bakımı yapmak için derisini süngerlere ve yumuşak mercanlara sürtmesine benzer şekilde, başka deniz memelilerinde de kendi kendini tedavi etme davranışı gözlemlendi. Yeşil deniz kaplumbağaları da kabuklarını temizlemek amacıyla mercan ve kayalıklara sürtünürler. Daha fazla dron ve daha iyi kameralar kullanıldıkça, gelecek yıllarda kamera kaydı yapılan ve paylaşılan daha fazla ‘kelp takmış’ balina görmemiz muhtemel görünüyor. ‘Kelp takmak’, bizlere kambur balina gibi iyi bilinen canlılar hakkında dahi hâlâ öğrenecek ne kadar çok şey olduğunu gösteriyor. Bu balinaların kibar ve meraklı tabiatı, deniz yosunuyla oynadıklarını ya da onları kullandıklarını gördüğümüz durumlarda iyice aydınlanıyor. Şimdi bile, doğada hâlâ keşfedilmemiş pek çok gizem mevcut.