11 unsurda Mehmet Şimşek’in beş ayı

Mehmet Şimşek’in 4 Haziran’da Hazine ve Maliye Bakanlığı koltuğuna oturmasından bu yana tam beş ay geçti.

Seçim öncesinde uygulanan faiz ve kur siyasetlerinin tesiriyle enflasyonla birlikte cari açık da patlamış, rezervler tükenmişti. Türkiye bir ödemeler istikrarı krizinin eşiğine gelmişti.

Seçim sonrasında hükümet, iktisat idaresinde ve siyasetlerinde U dönüşüne gitti. Faizler süratle artırılırken, dolar kuru kısmen özgür bırakıldı. Akaryakıt ve MTV başta olmak üzere tarihi vergi artırımlarına imza atıldı.

Şimşek’in vaadi, yabancı sermaye çekip ödemeler istikrarı krizi riskini ortadan kaldırmak, iç talebi kısıp enflasyonu da düşürmekti.

Geride kalan beş ayda kur ve vergi artışlarıyla birlikte enflasyon süratle yükseldi, gerçek fiyatlar eridi. Ödemeler istikrarı krizi riski azalsa da beklenen yabancı sermaye şimdi gelmedi.

Ekonomideki yavaşlama ise hükümet ile iktisat idaresi ortasında potansiyel bir tansiyon alanı olarak duruyor.

DOLAR/TL

Şimşek koltuğa oturduğunda 20,95 olan dolar kuru bugün 28,40 düzeyinde bulunuyor.

Aradan geçen beş ayda kur, yüzde 35,6 oranında arttı.

Hükümetin Orta Vadeli Program’da yer verdiği kestirimler, 2023 sonunda kurun 29,9 TL düzeyine kadar yükselmesinin beklendiğine işaret ediyor.

FAİZ

Şimşek’in vazifeye gelmesinin akabinde Merkez Bankası (TCMB) Başkanlığı’na da Gaye Erkan atandı. Erkan başkanlığındaki TCMB, geride kalan beş ayda siyaset faizini yüzde 8,5’ten yüzde 35’lik rekor düzeye yükseldi.

Bu periyotta üç aya kadar vadeli ortalama TL mevduat faizleri yüzde 39,42’den yüzde 41,72’ye sonlu bir yükseliş gösterdi.

Bu devirde ortalama kredi faizleri ise muhtaçlık kredisinde yüzde 40’tan yüzde 60’a, ticari kredilerde yüzde 15’ten yüzde 49’a, taşıtta yüzde 32’den yüzde 45’e, konutta yüzde 18’den yüzde 41’e yükseldi.

Bu devirde iki yıllık gösterge tahvil faizi de yüzde 15’ten yüzde 37’ye yükseldi.

ENFLASYON

Şimşek koltuğa oturduğunda yıllık bazda yüzde 39,59 olan resmi tüketici enflasyonu, ekim ayı prestijiyle yüzde 61,36 düzeyinde bulunuyor.

Mayısta yüzde 56,05 olan İTO’nun İstanbul enflasyonu, ekimde yüzde 72,73 olarak açıklandı.

Mayısta yüzde 109,01 olan ENAG enflasyonu da ekimde yüzde 126,18 oldu.

TCMB, resmi enflasyonun 2023 sonunda yüzde 65, 2024 sonunda yüzde 36 olmasını bekliyor.

SANAYİ ÜRETİMİ

Mayıs ayında sanayi üretiminde aylık bazda yüzde 1,4’lük, yıllık bazda yüzde 0,2’lik düşüş olmuştu. Yıllık artışın düşük kalmasında şubat ayındaki zelzeleler tesirli olmuştu.

Ağustos ayında endüstride aylık bazda yüzde 0,8’lik düşüş, yıllık bazda yüzde 3,1’lik artış oldu.

Öte yandan, mayısta 51,5’lik PMI kıymeti ile genişlemeye işaret eden sanayi üretimi, ekim ayında 48,4 ile yavaşlamaya işaret etti. Yeni siparişlerde yaklaşık bir yılın en sert yavaşlaması yaşanırken, istihdam tekrar düşüşe geçti.

İŞSİZLİK

Mayıs ayında dar tarifli işsizlik oranı yüzde 9,5, geniş tarifli işsizlik oranı yüzde 22,5 olarak açıklanmıştı.

Ağustosta ise dar tarifli işsizlik oranı yüzde 9,2’ye gerilerken geniş tarifli işsizlik oranı yüzde 23’e yükseldi.

Mayısta 31 milyon 716 bin olan istihdam, ağustosta 31 milyon 686 bine geriledi.

Mayısta 8 milyon 567 bin olan geniş tarifli işsiz sayısı, üç ayda 272 bin artışla ağustosta 8 milyon 839 bine yükseldi.

CARİ AÇIK

Şimşek misyona geldiğinde masasında bulduğu en yakıcı sıkıntılardan biri cari açıktı.

Mayıs ayında cari açık aylık olarak 7,9 milyar dolar, birikimli on iki aylık olarak 60,5 milyar dolar düzeyindeydi.

Ağustosta ise cari açık aylık 619 milyon dolar, yıllık 57 milyar dolar oldu.

Yaz aylarında turizm gelirlerinin tesiriyle cari açık gerilese de şimdi istenen düşüş sağlanmış değil.

DIŞ TİCARET AÇIĞI

Mayıs ayında dış ticaret açığı 12,5 milyar dolarla tarihi yüksek düzeylere ulaşmıştı. Eylül ayında bu sayı 5 milyar dolar oldu.

Mayısta yüzde 63,4 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı eylülde yüzde 81,8’e yükseldi.

Öte yandan, ocak-eylül periyodu dış ticaret açığı 87,2 milyar dolarla rekor kırdı.

YABANCI GİRİŞLERİ

Şimşek’in vazifeye gelmesinden evvelki beş ayda Borsa İstanbul’da toplamda 1,6 milyar dolarlık net yabancı çıkışı olmuştu.

Şimşek’in misyonda olduğu beş ayda ise borsaya 1 milyar 14 milyon dolarlık net yabancı girişi oldu.

Haziran ve temmuz aylarında borsaya yabancı girişi olsa da son üç ayda tablo bilakis döndü. Son 12 haftada nette 915 milyon dolarlık net yabancı çıkışı oldu.

Şimşek öncesindeki beş ayda devlet iç borçlanma senedi (DİBS) piyasasında 27 milyon dolarlık net yabancı çıkışı olmuştu. Şimşek periyodundaki beş ayda ise nette 500 milyon dolarlık net yabancı girişi oldu.

Hisse senedi ve tahvil piyasasına Şimşek devrinde nette yabancı girişi olsa da hacim beklentilerin altında kaldı.

Dünya Bankası’nın üç yıl içinde Türkiye’ye 18 milyar dolarlık ek kredi imkanı sunacağını açıklaması, bu dönemki en kıymetli somut yabancı taahhüdü olarak dikkat çekti.

Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) de Türkiye’ye üç yıl içinde 50,8 milyar dolarlık yatırım yapmayı taahhüt etti lakin bu yatırımların hangi alanlarda nasıl bir takvimlendirme ile hayata geçeceği açıklanmadı.

REZERV

Merkez Bankası’nın (TCMB) net rezervleri, 2 Haziran 2023 tarihinde -5.7 milyar dolarla tarihi tabanı görmüştü.

2 Haziran brüt rezerv 100,5 milyar dolar, swap hariç net rezerv -61,2 milyar dolardı.

27 Ekim prestijiyle net rezerv 25,2 milyar dolar, brüt rezerv 126,6 milyar dolar, swap hariç net rezerv -56,4 milyar dolar oldu.

Seçim öncesi üç ayda 14,9 milyar dolarlık kaynağı meçhul para çıkışının akabinde seçim sonrasındaki üç ayda 16,3 milyar dolarlık kaynağı bilinmeyen para girişi olması, rezerv artışında tesirli oldu.

RİSK PRİMİ

Mayıs ayında 700 baz puanın üzerine çıkan Türkiye’nin kredi risk primi (CDS), dün 370 baz puna kadar geriledi.

Ödemeler istikrarı krizi riskinin azalması, faiz ve bütçe alanında daha gelenekse siyasetlere dönüş ve dış siyasette Batı ile yakınlaşma, Türkiye’nin kredi risk priminin son devirde düşüşünde tesirli oldu.

Ancak bu periyotta ABD Hazine tahvili faizlerindeki yükseliş, CDS düşüşü ile dış borçlanma maliyetlerinde kaydedilen düşüşün bir kısmının silinmesine neden oldu.

BÜYÜME

2022 yılında Türkiye iktisadı bir evvelki yıla nazaran yüzde 5,6 oranında büyümüştü. Seçim öncesinde çarkların süratli dönmesi için derin negatif gerçek faiz uygulaması ve ülkenin döviz rezervi kaynaklarının bu yolda harcanması, büyümede tesirli olmuştu.

6 Eylül’de açıklanan Orta Vadeli Program’da (OVP) büyüme iddiası 2023 için ise yüzde 4,4, 2024 için yüzde 4, 2025 için yüzde 4,5 ve 2026 için yüzde 5 olarak belirlenmişti.

OVP’nin açıklandığı toplantıda konuşan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan da enflasyonla çaba ederken büyümeden katiyetle taviz vermeyeceklerini belirtmiş ve 2024-2026 devrinde ortlama yüzde 4,5 büyüme hedeflediklerini söylemişti.

TCMB Lideri Gaye Erkan’ın bugün açıkladığı enflasyon raporunda ise büyüme beklentisi açısından kritik olan “çıktı açığı” eğrisinin 2024’ün ikinci çeyreğinden itibaren 2026’ya kadar uzanan devirde negatif bölgede kalacağı beklentisi yer aldı.

Bu da büyümenin 2024-2026 ortasındaki periyotta potansiyelin altında kalacağına işaret ediyor.

Sozcu.com.tr’ye konuşan eski TCMB Başekonomisti Hakan Kara, TCMB’nin bugün açıkladığı çıktı açığı datalarının, 2024’te yaklaşık 2’lik ekonomik büyüme beklentisine işaret ettiğini lisana getirdi.

TCMB’nin çıktı açığı iddiaları, bankanın 2025 ve 2026 yıllarında da OVP’ye bariz seviyede daha düşük büyüme beklediğini gösteriyor.