Savaş, İsrail bütçesini sarstı
İsrail’in Hamas’a karşı yürüttüğü savaş iktisada her gün yaklaşık 260 milyon dolara mal olurken, Maliye Bakanı Bezalel Smotrich’in birkaç gün içinde açıklayacağı yeni bütçede ultra-ortodoks okullara yapılan ödemeler ve koalisyon fonları ulusal bir tartışmayı alevlendirdi.
İsrail’in harcama programında “koalisyon fonları” ya da İsrail tarihinin en dindar hükümeti olan Netanyahu’nun hükümetini oluşturan beş partiye tahsis edilen isteğe bağlı harcamalar yer alıyor. Geçtiğimiz mayıs ayında onaylanan 14 milyar şekellik (3,6 milyar dolar) rekor bütçenin bir kısmı, kimileri İngilizce ve matematik üzere derslerden muaf tutulan dini okullara gidecek. Tercih edilen başka projeler ortasında işgal altındaki Batı Şeria’da Yahudi yerleşimlerinin geliştirilmesi de yer alıyor.
Dini programlara ve Batı Şeria’daki yerleşimlere sağlanan gibisi görülmemiş fonlar, savaşın 520 milyar dolarlık ekonomiyi altüst etmesinden çok evvel sorgulanmaya başlanmış ve uzmanlar bunun büyümeyi baskılayacağı ihtarında bulunmuştu. Fakat Netanyahu savaşın İsrail’e ödettiği ekonomik bedel ne olursa olsun ödeme taahhüdünde bulunmuştu.
Özel ödenekler 2023-2024 toplam bütçesinin çok küçük bir kısmını oluştursa da, İsrail’in yarım yüzyıldan bu yana yaşadığı en berbat silahlı çatışmayla karşı karşıya olduğu bir periyotta birbiriyle yarışan önceliklerin bir işareti haline geldi.
Maliye Bakanlığı’nın iddialarına nazaran, koalisyon fonlarına ne olacağı, piyasaların savaşın yaklaşık 8 milyar dolarlık bir ekonomik ziyana yol açtığını gören iddialarda tesirli olacak. Şimdi kullanılmayan koalisyon fonlarının ölçüsü ise neredeyse 8 milyar şekel.
IBI Investment House’un baş ekonomisti Rafi Gozlan, “Hükümet koalisyon fonlarına sarıldığı sürece borçları için daha fazla ödeme yapacaktır” dedi.
BÜTÇE AÇIĞI 7 KATTAN FAZLA ARTTI
Hükümet savaşın masraflarını karşılamak için giderek daha fazla tahvile yönelirken bütçe açığı ekim ayında bir evvelki yıla nazaran yedi kattan fazla arttı. Maliye Bakanlığı kasım ayında geçen aya nazaran yüzde 75 daha fazla borçlanmayı planladığını açıkladı.
Smotrich’in ana sınırlarını çizdiği 2023 bütçe planları, büyük bir kısmı borçla finanse edilen ve orduya giden 35 milyar şekellik bir harcama artışı öngörüyor.
Savaşı desteklemek için gerekli olmayan harcamaları çıkarma kelamına karşın Smotrich, Maliye Bakanlığı’nın bütçe departmanının önerdiğinden daha azını çıkarmayı önerdi.
Smotrich bütçe açığının bu yıl ekonomik çıktının yüzde 4’üne, 2024’te ise yüzde 5’ine ulaşabileceğini söyledi. Bu sayı hükümetin evvelki varsayımlarının iki katından fazla lakin yeniden de Moody’s Investors Service tarafından iddia edilen yüzde 7,1’lik sayıdan daha düşük.
300 EKONOMİSTTEN ‘GEREKSİZ FİNANSMAN’ UYARISI
Hükümetin tavrı yatırımcıların ve birçok üst seviye analistin reaksiyonunu çekti. Geçen hafta Netanyahu ve Smotrich’e gönderilen bir mektupta, İsrail’den ve yurtdışından önde gelen 300 ekonomist, Netanyahu ve Smotrich’i uyardı.
Nobel iktisat ödüllü Josh Angrist üzere isimlerin imzasını taşıyan mektupta, “Temel ve gerekli bir adım, başta koalisyon fonları olmak üzere savaş için gerekli olmayan her şeyin finansmanını durdurmak olacaktır” denildi.
Geçen yıl İsrail’in en az 2000 yılından bu yana birinci defa bütçe fazlası verdiği ve askeri harcamaların on yılı aşkın bir müddettir birinci sefer azaldığı kısa bir devirden sonra görünüm daha da kötüleşiyor.
Şekelden tahvillere kadar İsrail varlıkları Hamas’ın saldırısının akabinde kayıplarının tamamını olmasa da birçoklarını telafi etti. Fakat hükümetin borçları üzerinde hala bir risk havası hakim.
