DİSK-AR: Türkiye gelir eşitsizliğinde Avrupa birincisi

DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR), TÜİK’in bugün yayınladığı 2023 yılına gelir dağılımı istatistiklerinin akabinde 2022 yılındaki gelir kümeleri, işteki durum ve cinsiyete nazaran gelir eşitsizliğine ait rapor açıkladı.

Türkiye’nin gelir eşitsizliğinde AB ülkeleri ortasında birinci olduğu belirtilen raporda, “2005 ve 2022 ortasında ortalama hane halkı fert geliri yevmiyelilerde yüzde 984 ve kendi hesabına çalışanlarda yüzde 1053 oranında artış gösterdi. Patronların ortalama hane halkı fert geliri ise 2005 ve 2022 yılları ortasında yüzde 1219,7 artışla 20 bin 403 TL’den 408 bin 174’e yükseldi” denildi.

Raporda, 2022 yılında yevmiyeli çalışan erkeklerin bayanlardan yüzde 78,5 oranında fazla gelir elde ettiği kaydedildi.

ZENGİNİN HİSSESİ BÜYÜDÜ

TÜİK, 2023 yılına ait gelir dağılımı istatistiklerini bugün yayınladı. Araştırma sonuçlarına nazaran; en yüksek eş paha hane halkı kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20’lik kümenin toplam gelirden aldığı hisse, bir evvelki yıla nazaran 1,8 puan artarak yüzde 49,8’e çıkarken; en düşük gelire sahip yüzde 20’lik kümenin aldığı hisse ise 0,1 puan azalarak yüzde 5,9 oldu.

DİSK AR, TÜİK’in açıklamasının akabinde 2022 yılındaki gelir kümelerine, işteki duruma ve cinsiyete nazaran gelir eşitsizliğinin yer aldığı bir rapor yayınladı. Raporda, TÜİK Gelir Dağılımı İstatistikleri’ne nazaran 2022 prestijiyle Türkiye’de 4,3 milyonluk en varlıklı yüzde 5’lik gelir kümesinin hane halkı kullanılabilir geliri, 4,3 milyonluk en fakir yüzde 5’lik gelir kümesinin hane halkı fert gelirinin 31 katı seviyesinde olduğu belirtildi.

2005 yılında yüzde 25 olan en güçlü yüzde 5’in toplam gelirinin 2022 yılında yüzde 30,8 olduğu kaydedilen raporda, en fakir yüzde 5’in aldığı hissenin ise değişmediğine dikkat çekildi. 2005 yılında 25 kat olan ülkedeki en güçlü yüzde 5’i oluşturan kümenin en az gelire sahip olan kümeye oranının 2022 yılında 5,8 puan artarak 30,8 kat olduğu ve böylelikle kelam konusu oranın 2005 yılından beri en yüksek seviyesine yükseldiği kaydedildi.

TÜRKİYE GELİR EŞİTSİZLİĞİNDE AVRUPA BİRİNCİSİ

Raporda şu tespitlere yer verildi:

“Gelir eşitsizliği ölçüm sistemlerinden biri olan Gini katsayısı, bir ülkedeki gelir dağılımı konusunda kıymetli bir göstergedir. Gini katsayısı ülkelerdeki gelir dağılımını ölçmek için kullanılan formüllerden biridir. Gini katsayısı 0 ile 1 ortasında bir bedel olup katsayı 1’e yaklaştıkça gelir dağılımı bozulmakta, 0’a yaklaştıkça gelir dağılımı güzelleşmektedir. 0 mutlak eşitlik manasına gelirken (herkesin hisse alması) 1 ise mutlak gelir eşitsizliği manasına gelmektedir (bütün gelirin tek kişi tarafından elde edilmesi). Gini katsayısı çoklukla 0,200 ile 0,500 ortasında seyretmektedir.

2022 yılında Gini katsayısı 0,433 olarak gerçekleşti. Böylelikle Gini katsayısı son 12 yılın en yüksek seviyesine yükseldi.

Türkiye, AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında gelir eşitsizliği en fazla ülkedir. Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayımlanan datalara nazaran AB-27 üye ülke ortalamasında Gini katsayısı 2022 prestijiyle 0,296’dır. AB ülkeleri içinde Gini katsayısı en düşük ülke 0,212 ile Slovakya’dır. AB ülkeleri içinde gelir eşitsizliği en fazla olan birinci beş ülke Türkiye (0,433), Bulgaristan (0,384), Litvanya (0,362), Letonya (0,343), İtalya (0,327). Türkiye, 2022’de 0,433 Gini katsayısıyla gelir eşitsizliğinde birinci sırada yer almaktadır.

İŞVERENİN GELİRİ YÜZDE 1220 ARTTI

Türkiye’de hanehalkı fertlerinin temel işteki durumlarına nazaran gelirlerine bakıldığında patron gelirlerinin çok daha süratli arttığı görülmektedir. 2005 ve 2022 ortası devirde hanehalkı fertlerinin temel işlerinden elde ettiği gelir 8.754 TL’den 116.297 TL’ye yükseldi. Böylelikle ortalama hanehalkı fert geliri yüzde 821,4 oranında arttı. Fiyatlı çalışanların ortalama hanehalkı fert geliri 2005 ve 2022 yılı ortasında yüzde 689,9 oranında artarak 9 bin 69 TL’den 102 bin 821 TL’ye yükseldi. Yevmiyelilerin ortalama fert geliri tıpkı devirde 3.289 TL’den 53.334 TL’ye ve kendi hesabına çalışanlarınki 7 bin 2 TL’den 115 bin 622 TL’ye yükseldi. Böylelikle 2005 ve 2022 ortasında ortalama hanehalkı fert geliri yevmiyelilerde yüzde 984 ve kendi hesabına çalışanlarda yüzde 1053 oranında artış gösterdi.

İşverenlerin ortalama hanehalkı fert geliri ise 2005 ve 2022 yılları ortasında yüzde 1.219,7 artışla 20 bin 403 TL’den 408 bin 174’e yükseldi.

KADIN-ERKEK GELİRİNDE BARİZ FARK

Ortalama hanehalkı fert gelirlerine cinsiyete nazaran bakıldığında bayanlar ve erkeklerin ortasında önemli farklar olduğu görülmektedir. 2005 yılında bayanların ortalama hanehalkı fert geliri ortalama fert gelirinden yüzde 26,3 daha azdı, erkeklerinki ise yüzde 6,2 daha fazlaydı. 2022 yılına gelindiğinde erkeklerin ortalama fert geliri toplam ortalama gelirin yüzde 8’i üzerindeyken kadınlarınki hala ortalamanın yüzde 21,2 altındadır. Bayanlar ortalama gelirlerin altında gelir elde ederken erkeklerin gelirleri ortalama gelirlerin üzerindedir.

Kadın ve erkeklerin gelirleri ortasındaki fark, gelirlerin birbirine oranlanmasıyla da görülebilir. 2005 yılında erkeklerin ortalama hanehalkı fert geliri kadınlarınkinden yüzde 44,1 oranında fazlaydı. Erkekler ve bayanların ortalama fert gelirleri 2016 yılına kadar yaklaşma eğilimi gösterse de bundan sonra süratle artarak 2022 yılında yüzde 37,1 olarak gerçekleşti.

İşteki duruma nazaran erkek ve bayanların fert gelirleri ortasındaki fark çok daha çarpıcı. 2022 yılında yevmiyeli çalışan erkekler bayanlardan yüzde 78,5 oranında fazla gelir elde ettiler. Bu oran patronlarda yüzde 45,3, kendi hesabına çalışanlarda yüzde 24,9 ve ücretlilerde yüzde 21,9 olarak hesaplandı.”