‘Düşman ordusu imha edilecektir!’

CEVDET CANTÜRK – Büyük Taarruz’un ikinci günü olan 27 Ağustos sabahında, 4. Kolordu, yalçın kayalarda düşmanla çarpışıyordu. Kumandan Albay Kemalettin Sami’nin buyruğu katiydi. 1310 rakımlı zirve, ne kıymetine olursa olsun zapt edilecekti. 1. Ordu Kumandanı Nurettin Paşa dikkatle onları izliyordu. Sabahın birinci saatlerinde yazdığı harp raporunda, “Kurt Kayası zapt edildi, 1310 rakımlı zirvede şiddetli boğazlaşmalar oluyor” diyordu. Saat 08.00’de Erkmen dorukları alındı. Bu muvaffakiyetin tarihe mal olan kahramanlarından biri de Yüzbaşı Agâh Efendi’ydi.
Zaferin bedeli şehitlik mertebesiydi.

Afyon kurtarıldı

27 Ağustos günü saat 17.30 sularıydı. Düşman tarafından ateşe verildikten sonra terk edilen Afyon, Albay Kâzım komutasındaki 8. Tümen tarafından kurtarıldı. Yangın kenti sarıp, yok etmeden söndürüldü. Büyük kumandanlar Afyon’da belediye binasına yerleşti. Gece yarısı Cephe Komutanlığı’ndan ordulara gönderilen buyrukta, “Yunan kuvvetlerinin, batıya ve kuzeye çekilmesini önlemek niyetiyle harekat yapılması” talimatı verildi. Zafer kuşu ufukta görünmüştü; çember daralıyordu. 29 Ağustos’ta Mehmetçik amansız takibini sürdürüyordu. Süvari Yüzbaşı Şekip, bugünün kahraman şehitleri ortasına katılıyordu. Bir avuç askeriyle 2 bin Yunan askerini esir eden Yüzbaşı Şekip, kahramanca dövüşürken vuruldu, şehit oldu. Yunan kıtalarının kumandanı Trikupis, tümenlerine Çalköy istikametine yürüyüş emretti. Önü tıkanan Yunan kuvvetleri, Çalköy bölgesindeki çanak biçimindeki toprakta yığılmaya başladılar.  Felakete giden yola girmişlerdi.

Düşman ordusu sarıldı

23. Tümen’in, Trikupis ve Digenis buyruğundaki düşman kuvvetlerinin yolunu kestiği hakkındaki bilgi Batı Cephesi karargâhına gece yarısından sonra geldi. Gelişmeler, durum haritasına işlenince kurmayların soluğunu kesen bir manzara belirdi: Bu büyük kuvvet çember içine alınmıştı. Yalnızca Murat Dağı’nın kuzey eteğindeki Kızıltaş vadisi yolu açıktı. O vadinin öbür tarafında ise Türk süvarileri bekliyordu. Sabah olmak üzereydi. Mustafa Kemal, kendisine gösterilen haritaya bakar bakmaz yataktan fırladı. Ordular düşmanı sarmıştı! Durum çok değerli olduğundan, Başkomutan Genelkurmay Başkanı’ndan şahsen 2. Ordu ve Süvari kolordusunun bulunduğu yere giderek gereken düzenlemeye yapmasını istedi. Kendisi de düşmanla temas halindeki 1. Ordu’nun 4. Kolordusu’na katılmak üzere harekete geçti. İsmet Paşa ise, Afyonkarahisar’da kalıp genel durumu yönetecekti. Mustafa Kemal, Akçaşar’daki karargâha sabah 9’dan önce vardı. Birinci talimatı şöyleydi: “Düşman Ordusu kesin olarak imha edilecektir!”

Yunan birlikleri eriyordu

Tümenler taarruza hazırlanırken Başkomutan, huzuruna getirilen esir subaylarla görüşüyordu. Bunlardan biri kurmay subaydı. Harita üzerinde verdiği bilgiyle, iki kolordu kumandanıyla dört tümen kumandanının çember içinde bulunduğunu söz etmiş oldu. Yunanlılar mevt çukurunda kıskaca alınmıştı. Mustafa Kemal daha da ileriye, ateş çizgisine yöneldi. Arabanın sol yanına top mermileri düşüyordu. Saat 2’de, sonradan Zafer Zirve ismini alacak olan yere vardılar. Gazi Paşa, harp alanındaki vaziyeti gördükten sonra kesin sonucun bir an önce elde edilmesi için 11. Tümen kumandanına, topçunun öne geçmesini, piyadenin ileri harekete devam etmesini emretti. Topçu ateşi çok şiddetliydi. Taarruz tesirini kısa müddette gösterdi. Trikupis, o anları şöyle anlatıyordu: “Karanlık basmadan biraz önce, Türklerin şiddetli baskısı karşısında cephede muharebe eden birlikler ortasında çözülme ve panik başladı ve atlı olanlar batıya hakikat dörtnala atlarını koşturmaya başladı.”

Bu esnada savaş alanının 10 kilometre kadar batısında, 1. Kolordu, Kaplangı Dağı sınırında tertiplenmiş bulunan üç tümenlik Franko kümesine taarruz ediyordu. Böylelikle, bu küme başka taraftaki Yunan kuvvetlerine yardıma gidemiyor, kuşatma bölgesindeki Mehmetçik, karşısındaki Yunan askeriyle kozunu paylaşma fırsatı buluyordu. Saat 18.00 sularıydı; Adatepeler civarındaki Yunan birlikler eriyordu. Topçu cephanesi tükenmiş, titreyerek havanın kararmasını bekliyorlardı.

Süngü hücumu

İşte o saatte, Başkomutan; 5. Kafkas Tümeni’nin süngüyle atak etmesini ve Adatepe’yi ele geçirmesini emretti. “Askerlik sanatının büyük dâhisi, büyük stratejist, harpten ve kandan açıkça nefret ediyordu. Gözleri nemlenmişti. Güneş ufukta kaybolmak üzereydi. Eliyle muharebe alanını göstererek: “Hacı Anesti! Mağrur kumandın! Neredesin? Gel, ordularını kurtar…” diye bağırdı. 165 Hacıanesti, Haziran ayında küstahça beyanatta bulunmuş, cephede Mustafa Kemal diye bir kumandana rastlamadığını tabir etmişti. Halbuki Mustafa Kemal şahsen ordusunun başında savaşı yönetim ediyor, hakkında tezviratta bulunan Hacıanesti’ye yanıtını da ağır bir tokat üzere tarih önünde veriyordu.”

Mehmetçik 1 saat sonra gayesi ele geçirdi. Meydan muharebesini çok yakından kumanda eden Mustafa Kemal, o akşamı daha sonra şöyle anlatacaktı:
“Avcı çizgilerimizin, güneşin son ışınlarıyla parlayan süngüleri her an daha ileride görülüyordu. Düşmanı saran bir daire üzerinde mevzi almış olan bataryalarımızın aralıksız ve amansız ateşleri düşman mevziini, içinde barınılmaz bir cehennem haline getiriyordu. Semanın karardığı bir dakikada Türk süngüleri düşman dolu o sırtlara atak ettiler. Artık karşımda bir ordu, bir kuvvet kalmamıştı.”

Türk ve Yunan birliklerinin durumunu gösteren harita, 30 Ağustos 1922.

Düşman ‘kurt kapanı’na hapsedildi

Savaş meydanında yaşananlar sıradan bir taktik zafer değildi. Çünkü kurmay masasında hesaplanan, planlanan şeyler gerçekleştirilmiş, hedeflendiği üzere harp alanında bütün kuvvetler toplanarak, düşman kurt kapanı içine hapsedilmişti.

Ancak, kuzeyden düşman gerisine taarruz görevini alan 61’inci Tümen’in kuşatma kanadı düşman karşı taarruzuna uğradı. Bölgeye gönderilen birliklerin de yorgunluğu kelam konusuydu. Bu sebeplerden ötürü düşman gerisinde iki kilometrelik bir açıklık kaldı ve General Trikopis, buradan 6000 şahısla birlikte kurtulmayı başardı. Bundan sonra cereyan eden olaylar, canını kurtarmak için kaçan, dağılmış haldeki Yunan birliklerinin takibi biçiminde oldu. Dağılan Yunan birliklerini ötelerde, Gediz yolunu kesmiş Türk süvarileri bekliyordu. Bu zaferle düşmanın büyük kısmı imha ediliyor, kalanların da savaşma yeteneği yok ediliyordu. Bu, İstiklal Mücadelesi’nin zaferiydi. Başkomutan bu savaşa “Rum Sındığı” ismini verecek, Batı Cephesi Kumandanı ise şahsen Mustafa Kemal Paşa bu savaşı yönettiği için “Başkumandan Meydan Muharebesi” isminin verilmesini önerecekti.

Savaşın bilançosu

Büyük Taarruz sonucunda, 200 bin mevcutlu Yunan ordusunun yaklaşık 130.000 şahsının meyyit, yaralı ve esir edildiği varsayım ediliyor. “Büyük Zafer’in Türk milletinin insan zayiatı ise 2318 şehit, 9360 yaralı, 101 esir ve 1697 kayıp olmak üzere toplam 13.476 kişiydi.