İsrail’in dış siyasetteki belgeleri “seçimleri” bekliyor

İsrail, 1 Kasım’da erken genel seçim için sandık başına giderken, ülke tarihinin en uzun müddet başbakanlık yapan ismi Binyamin Netanyahu sağ müttefikleriyle iktidara dönmeyi, Başbakan Yair Lapid liderliğindeki karşı blok ise bunu engellemeyi istiyor.

İsrail’de, 6,25 milyon seçmen Meclis’teki 120 milletvekilini belirlemek üzere 1 Kasım’da erken genel seçim için sandık başına gidiyor.

İsrail’in son 3 buçuk yılda 5. genel seçiminde, Binyamin Netanyahu sağ müttefikleriyle iktidara dönmeyi, Başbakan Yair Lapid liderliğindeki farklı siyasi görüşlerin bir ortaya geldiği karşı bloksa bunu engellemeye çalışıyor.

İsrail’deki seçimlerin sonucu bölge ve dünya başkentlerinden de yakından izleniyor.

Ülkedeki mevcut iktidar Değişim Koalisyonu’nun şu anki Başbakanı Yair Lapid son bir yıldır İsrail Dışişleri Bakanı olarak ülkenin dış siyasetinde da dümende yer alıyor.

Ancak Netanyahu’nun tekrar iktidara gelmesi durumunda yaşanacak dış siyaset değişimleri dikkatle takip ediliyor.

Moshe Dayan Orta Doğu ve Afrikaları Çalışmaları Merkezi’nden Michael Milstein, Netanyahu’nun iktidara gelmesi halinde İsrail’in Filistin siyaseti, Lübnan ile imzalanan deniz hudutlarının çizilmesine ait muahede, Ukrayna savaşının gölgesinde İran ile askeri iş birliğine giren Rusya ile bağlar, İsrail’in stratejik müttefiki ABD ve son devirde karşılıklı büyükelçi atama kararı aldıkları Türkiye ile bağlarındaki senaryoları AA’ya kıymetlendirdi.

Milstein, Netanyahu’nun iktidara dönmesi halinde koalisyon ortaklarının kim olacağı sorusunun dış siyasette da tercihlerini etkileyeceğine işaret etti. İsrailli uzman, Netanyahu’nun ırkçı ve ayrımcı telaffuzları nedeniyle eleştirilen çok sağcı müttefikleri Bezalel Smotrich ve Itamar Ben-Gvir ile kuracağı hükümetin Filistin siyaseti ve dış siyasette daha güç durumda bırakacağını, buna rağmen merkez sağdaki Savunma Bakanı Benny Gantz ile koalisyon kurması halinde milletlerarası arenada daha az çatışmacı bir siyaset güdebileceği öngörüsünde bulundu.

İsrail’in önündeki kritik dış siyaset başlıkları

İsrail seçime günler kala Lübnan ile deniz sonlarının çizilmesine ait bir muahedeye imza attı.

Başbakan Lapid, kelam konusu muahedeyi “tarihi bir başarı” formunda değerlendirirken Netanyahu ise muahedeyi seçim atmosferinin doğurduğu çekişme içinde “Hizbullah”a teslim olma” diye nitelendirdi.

Netanyahu, seçime bir gün kala yaptığı açıklamada, Lübnan ile deniz sonunun çizilmesine ait muahedeyi iptal etmeyeceği ve bu mutabakatlara 1990’larda imzalanan Oslo Mutabakatı üzere yaklaşacağı bildirisini verdi.

Netanyahu’nun bu mutabakatın İsrail için “en güzeli olmadığını” savunacağını lakin muahedeyi iptal etmeyeceğini kıymetlendiren Milstein, İsrail’de hiçbir hükümetin kuzeyde Lübnan ile askeri bir çatışma için suçlanmak istemeyeceğini söyledi.

Ukrayna savaşı, İran-Rusya ittifakı

İsrail’deki idare son bir yılda Ukrayna savaşının doğurduğu atmosferde Rusya ve Batı ile alakalarını de yönetmekte zorlandı.

Ukrayna savaşının başlamasından itibaren Rusya’yı karşısına almamak için tarafsız kalmaya çabalayan, bir devir arabuluculuğa da soyunan İsrail, bugün hem Rusları hem de Ukraynalıları karşısına aldı, stratejik müttefiki ABD ve Batı tarafından da eleştirilen bir pozisyona geldi.

İran’ın Rusya’ya Ukrayna savaşında “kamikaze ya da intihar” diye isimlendirilen silahlı insansız hava araçları (SİHA) ve balistik füze sağladığına ait haberler, Tel Aviv idaresini daha da sıkıntı durumda bıraktı.

Ukrayna’nın İsrail’den askeri yardım taleplerini cevapsız bırakan Tel Aviv idaresi, Rusya’nın Suriye’deki askeri varlığı ve “operasyonel kısıtlamaları” münasebet gösterdi.

İsrail’de seçimden sonra yine gündeme gelecek dış siyaset başlıkları ortasında İran-Rusya-Ukrayna üçgeni yer alıyor.

Milstein, Binyamin Netanyahu’nun muhalefetteki Ukrayna yanlısı tavrına karşın, iktidara gelmesi durumunda Lapid idaresinin benimsediği “temkinli” tavrı sürdüreceğini düşünüyor.

İsrailli uzman, Netanyahu’nun iktidara gelmesi halinde, Rusya eksenindeki siyasetine ait, şunları söyledi:

“(Netanyahu’nun) Birebir durumu sürdüreceğini düşünüyorum. Bu da İsrail’in Ukrayna’daki savaş konusunda çok temkinli olmasına yol açacak. Eminim ki Netanyahu geçen ay Ukrayna ile çok yakın bağlantı içinde olmasına ve Ukrayna hükümetine yardım telaffuzunu benimsemesine karşın, mevcut (Lapid) hükümetle birebir politikayı sürdüreceğini düşünüyorum. Bu, ahlaki ve stratejik durumu birleştirmeye çalışacağı manasına gelir. Bu nedenle Netanyahu’nun gelmesi durumunda da aslında tıpkı ihtiyatlılığı göreceğiz.”

Biden idaresinde ABD ilgileri

İsrail, milletlerarası arenada ABD’yi tarihi stratejik müttefik olarak konumlandırıyor.

Seçimler sonunda iktidara gelme ihtimali bulunan Netanyahu, başbakanlığı devrinde ABD’deki devrin demokrat Lideri Barrack Obama ile epeyce tansiyonlu bir periyot geçirmişti.

Bunun tersine sonradan misyona gelen Trump idaresiyle münasebetlerini geliştirmiş Washington’ın Kudüs’ü İsrail’in başşehri olarak tanıması da bu periyotta gerçekleşmişti.

ABD Lideri Joe Biden’ın takımının birden fazla, Obama periyodundan isimlerden oluşuyor. Bu nedenle Netanyahu’nun tekrar misyona gelmesi ihtimalinde Washington ile bağlarının nasıl devam edeceği de merak edilen başlıklar ortasında.

Netanyahu’nun çok sağcı müttefikleri

Netanyahu’nun iktidara gelmesi halinde memleketler arası arenada başını ağrıtacak mevzulardan birisi de seçimde ittifak kurduğu çok sağcı siyasetçiler Itamar Ben-Gvir ve Bezalel Smotrich’ın olacağı bedellendiriliyor.

Netanyahu’nun çok sağcı müttefikleri ve bilhassa Itamar Ben-Gvir, Filistinlilere yönelik, ırkçı, ayrımcı, telaffuz ve hareketleriyle tanınıyor. Netanyahu’nun mümkün kabinesinde bu isimlerin yer alması ileride İsrail’in Filistinlilere yönelik uygulamalarını eleştiren Avrupa Birliği ülkeleriyle de sorun çıkarabilir.

Ayrıca, ABD kongresi ve senatosundan da kimi isimler, Ben-Gvir üzere figürlerin İsrail hükümetinde yer alma ihtimalini telaş verici olarak değerlendirmişti.

Netanyahu’nun iktidarında, ABD ile bağların “İsrail’in Filistin politikasına” bağlı olduğuna işaret eden Milstein, işgal altındaki Batı Şeria’da “yasadışı Yahudi yerleşim yerlerinin genişletilmesi, Batı Şeria’nın ilhakı söylemi” üzere gelişmeler karşısında Washington’da İsrail’e karşı olumsuz bir bakış oluştuğunu lisana getirdi.

Milstein, Netanyahu’nun karşı bloktaki merkez siyasetçi ve şimdiki Savunma Bakanı Benny Gantz ile koalisyon kurması halinde ise ABD ile alakalarda çatışmanın azalabileceğini kıymetlendirdi.

Türkiye ile alakalar

İsrail’de Değişim Koalisyonu’nun iktidarda olduğu devirde, Türkiye ve İsrail karşılıklı bağlantıları geliştirmek için birçok adım attı.

İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’un marttaki Ankara ziyaretini, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun mayısta İsrail’i ziyareti ve Başbakan Yair Lapid’in haziranda Türkiye’yi ziyareti izledi.

Türkiye ve İsrail, 17 Ağustos’ta diplomatik bağlantıların en üst düzeye çıkarılması ve karşılıklı büyükelçi atama kararını açıkladı.

Netanyahu’nun iktidara gelmesi durumunda Ankara ile alakalarda nasıl bir tavır izleyeceği de merak edilen mevzular ortasında yer alıyor.

İsrail’in son devirde münasebetlerini geliştirdiği Türkiye konusunda Milstein, Netanyahu’nun mevcut gelişmeleri olumlu bulduğu görüşünü lisana getirdi.

Milstein, “Netanyahu başbakan olursa, bence bu alakaları korumak hatta mevcut gelişmeler ışığında bunları geliştirmek isteyecek. Zira Türkiye ile bağlantıları stratejik olarak kabul ediyoruz. İsrail ve Türkiye ortasındaki ölçülü bağlar iki ülke halkının ve hükümetlerinin çıkarına.” diye konuştu.

Filistin siyaseti ve Batı Şeria’daki gerginlik

Öte yandan İsrail’deki seçimlerin akabinde, işgal altındaki Batı Şeria’daki gergin güvenlik durumunun ve Ramallah’taki Filistin İdaresi ile bağlantıların nasıl şekilleneceği de belirsizliğini koruyor.

Son bir yılda, evvel Naftali Bennett ve akabinde Lapid’in öncülük ettiği koalisyon hükümetinin Batı Şeria’da uyguladığı güvenlikçi siyasetler bölgede tansiyonu artırmış, Filistin İdaresi ile diyalog konusunda ilerleme kaydedilememişti.

Milstein, kurulması mümkün bir Netanyahu hükümetinin Filistin siyasetinin, bu yeni koalisyon hükümetinin paydaşlarının kim olacağına bağlı olduğunu söyledi.

İsrailli uzman, Netanyahu’nun önünde, ya çok sağcı siyasetçiler Itamar Ben-Gvir ve Bezalel Smotrich’ten oluşan büsbütün sağcı bir hükümet koalisyonu, ya da merkezdeki Benny Gantz ile paydaşlık kuracağı bir koalisyondan oluşan iki senaryo bulunduğu söyledi.

İki senaryo ortasındaki farkın, “Filistin arenasına yönelik siyaset sıkıntısını da direkt etkileyeceğini” kaydeden Milstein, şöyle devam etti:

“Ana ortaklar Ben-Gvir ve Smotrich olacaksa, elbette müzakere için bir umut yok. Lakin örneğin Gantz en değerli ortak olacaksa, tahminen de Filistin arenasında bu türlü bir ilerlemenin ufku ya da umudu olabilir. Zira örneğin, Batı Şeria’da ilhak yahut sonlu ilhak üzere daha radikal siyasetlere yol açacak tam bir sağ hükümet olabilir. (Yasa dışı Yahudi) Yerleşim ünitelerinde ilerleme görülebilir. Ve bu senaryo, başta Amerikan hükümeti olmak üzere dış aktörlerin İsrail’e yönelik baskısını da beraberinde getirecek. Hatta hükümetin çökmesine neden olabilir. Ya da örneğin, Netanyahu, başta Gantz olmak üzere merkez partilerle koalisyon kurarsa, bu hükümetin siyasetinin son on yılda gerçekleşen siyasetin birebiri olacağını düşünüyorum.”

Arap seçmenlerin temsiliyeti

Bu ortada İsrail kamuoyu yoklamalarına nazaran, ülkede seçmenlerin yaklaşık yüzde 20’sini oluşturan Arap İsraillilerin seçime iştirak oranının düşük olacağı iddia ediliyor.

Moshe Dayan Orta Doğu ve Afrikaları Çalışmaları Merkezi uzmanı Michael Milstein, 1 Kasım seçimlerinden itibaren kurulacak yeni hükümete ait en hassas mevzulardan birinin İsrail vatandaşları Arapların yeni siyasi tablodaki yerlerinin ne olacağı konusu olduğunu vurguladı.

Arap partilerin koalisyonda yer almadığı ve Meclis’te kâfi temsile sahip olmadığı bir senaryoyu “kabus” olarak pahalandıran Milstein, “Bu (siyasi) alanın dışında kalacakları için Arapların kendilerini yabancı hissedeceklerinden nitekim korkuyorum. Bunun yalnızca yabancılaşmayı değil, İsrail’deki İsrailli, Yahudi ve Arap Müslüman toplulukları ortasında giderek yükselen çatışmalara bile yol açmasından kaygılıyım.” dedi.

İsrailli uzman, “Gerçekten bir sonraki hükümetin bu türlü bir patlama yaratmayacak kadar akıllı olacağını, bu türlü bir patlamaya yol açmayacağını umuyorum. İtiraf etmeliyim ki 2 Kasım’dan itibaren asıl kaygım bu.” diye konuştu. (AA)