Dünyada 2022: Savaşın gölgesinde ayaklanmaların, ölümlerin ve sürprizlerin yılı

2022’de pandemi tesiri zayıflayarak sürerken, dünya yıllar sonra Avrupa’ya dönen savaşın global tesirleri, farklı yerlerde yaşanan ayaklanmalar, vefatlar, krizler derken olayların arka arda patlak verdiği çok hareketli bir yıl geçirdi.

Avrupa’da dünya istikrarlarını değiştiren yeni savaş

2021, Covid-19 pandemisinin yılıydı lakin 2022’de dünyaya damga vuran olay kuşkusuz Rusya’nın Ukrayna’yı işgali oldu. Bölgede adım adım büyüyen tansiyon 2022’nin başlarında doruk noktasına ulaştı, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin 24 Şubat’ta Ukrayna’ya “özel askeri operasyon” buyruğu verdi.

Ukrayna’ya yağmaya başlayan füzeler dünyayı şoka uğratsa da bu tansiyon uzun yıllardır süren bir krizin devamı oldu. Ukrayna’da 2014’te aylarca süren Batı yanlısı Maidan şovlarının akabinde Moskova’ya yakın Devlet Lideri Viktor Yanukoviç’in Rusya’ya kaçması üzerine ülkede Batı yanlıları iktidara gelirken, Rus güçleri Kırım’ı ilhak etmiş, doğudaki Donbas’ta da Rusya yanlıları ayaklanarak Donetsk ve Lugansk Halk Cumhuriyeti ismiyle tek taraflı bağımsızlık kararı almıştı.

Donbas’ta 2014’ten bu yana Ukrayna ordusu ve ayrılıkçılar ortasındaki çatışmalarda 14 binden fazla kişi hayatını kaybetmişti. Rusya, bu krizi çözmek için askeri operasyon başlattığını savunsa da artan sivil vefatlar ve yıkım, katliam tezleri ve ülkeden kaçanların yaşadığı trajedi büyük reaksiyona yol açtı, birçok ülke Moskova’yı arka arda yaptırımlarla amaç aldı.

Net sayılar verilmese de iki taraftan binlerce kişi savaşta hayatını kaybetti, çatışmalar tüm şiddetiyle sürüyor.

2. Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’daki en büyük güvenlik krizi olan bu savaş, tüm dünyayı sarstı, Avrupa’yı güç krizi ve süratle artan enflasyonla baş başa bıraktı. Dünya işgalin başından bu yana NATO ve ABD ile Rusya ortasında büyük bir savaş ve nükleer çatışma korkusunu, hatta 3. Dünya Savaşı senaryolarını tartışıyor.

Batı’dan büyük askeri dayanak alan Ukrayna gösterdiği direnişle geri adım atmak zorunda kalan Rusya’yı şaşırtırken savaşın yakın vakitte bitme ihtimali görülmemesi nedeniyle dünya 2023’te savaş kaynaklı yeni krizlere hamile.

Bu ortada Türkiye, arabuluculuk uğraşları, NATO üyesi olmasına karşın Rusya’ya yaptırımlara takviye vermemesi ve İsveç ile Finlandiya’nın NATO üyeliğine itirazları nedeniyle sürecin isminden en çok bahsettiren ülkelerinden biri oldu.

İran’da İslam Cumhuriyeti’ni sarsan başörtüsü isyanı

Son yıllarda vakit zaman hükümet tersi protestoların baş gösterdiği İran, 2022’de daha evvel gibisi görülmemiş stilde, bayanların öncülük ettiği kitlesel hareketlere sahne oldu. Şovların fitilini ateşleyen olay, başörtüsü yasağına uymadığı gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini oldu. Genç bayanın mevti, ülkede yıllardır uygulanan başörtüsü zorunluluğuna ve dini uygulamalara reaksiyonun süratle büyümesine yol açtı. Bayan göstericiler başörtülerini çıkarıp yakarak isyana öncülük etti, liseler ve üniversiteler hareketlerin merkezi haline geldi.

100 günü aşkın müddettir devam eden olaylarda ortalarında güvenlik vazifelilerinin de olduğu 500’e yakın kişinin öldüğü varsayım ediliyor. Binlerce kişi gözaltına alındı, şu ana kadar şovlarla ilişkili iki kişi idam edildi.

1979’daki İslam İhtilali’nden bu yana İranlı dini önderlere karşı en büyük başkaldırı olarak nitelenen bu şovlar, İslam rejiminin sembollerinden biri olan başörtüsü zorunluluğuyla ve ahlak polisiyle ilgili tartışmaları da beraberinde getirdi, birtakım reformcu kısımlar katı dini uygulamaların yumuşatılmasını öneriyor. Tahran ise olayların büyümesinden Batı’yı, bilhassa de “ezeli düşmanlar” ABD ve İsrail’i sorumlu tutuyor.

Sakin Orta Asya’da halk ayaklanması sürprizi

Dünyada 2022’nin birinci günlerinde milletlerarası basının gözü bir anda genelde sakin olan Orta Asya’ya döndü. Halk protestolarının nadiren görüldüğü ve muhalefetin zayıf olduğu Orta Asya’nın en geniş topraklara sahip ülkesi Kazakistan’da hükümetin 2 Ocak’ta sıvılaştırılmış petrol gazı fiyatlarını yükseltmesi, bölgede gibisi görülmemiş kitlesel aksiyonların fitilini ateşledi.

Yaklaşık 30 yıl ülkeyi yönettikten sonra 2019’da istifa eden fakat idare üzerindeki tesirini sürdüren eski Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’e karşı artan hoşnutsuzluk da şovlarda tesirli oldu. Süratle ülke geneline yayılan olaylarda binlerce gösterici hükümet binalarını maksat aldı, çatışmaların büyümesi üzerine hükümet OHAL ilan etti. 10 günde 225 kişi hayatını kaybetti, 10 bine yakın kişi gözaltına alındı.

Olayların büyümesi üzerine eski SSCB devletlerinden oluşan Rusya öncülüğündeki Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü, Kazakistan’a barış gücü gönderdi. Askerlere güç kullanma buyruğu verildi, şovlar sert bir biçimde bastırıldı.

Göstericilerin gayesindeki kurucu Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in Güvenlik Kurulu başkanlığı vazifesinden alınması, Kazakistan Halk Asamblesi’ndeki ömür uzunluğu başkanlık yetkilerinin meclis kararıyla kaldırılması ve damatlarının istifası da, ülke idaresindeki rekabetin boyutlarını gözler önüne serdi.

Tayvan-Çin krizi Washington ve Pekin’i karşı karşıya getirdi

ABD siyasetinin 3 numaralı ismi olan Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi, ağustosta Çin’in “kırmızı çizgisi” Tayvan’a yaptığı ziyaretle bölgede ve ABD ile Çin ortasında büyük krize yol açtı.

Tayvan’ın bağımsızlığını kabul etmeyen Çin, bu ziyareti “küstahça bir meydan okuma” sayarak adayı savaş uçakları ve gemilerle kuşatma altına aldı. “Oturup izlemeyeceğiz” diyerek savaş ihtimalini gündeme getiren Çin’in uzun menzilli füzelerle düzenlediği tatbikatlar tansiyonun süratle yükselmesine yol açarken ABD de savaş gemilerini bölgeye gönderdi.

Günler süren tansiyon, halihazırda gergin olan Pekin-Washington sınırında son yılların en büyük krizlerinden biri oldu. ABD’deki Joe Biden idaresinin dış siyasette Asya-Pasifik bölgesine öncelik vermesiyle iki ülke ortasında artan rekabetin gelecek yıl da devam etmesi bekleniyor.

Bu ortada ABD Lideri Biden ve Çin Devlet Lideri Şi Cinping, kasımda G20 Tepesi için gittikleri Endonezya’da yüz yüze görüştü. Görüşme, Biden’ın 2021’de misyona başlamasından bu yana iki başkanın birinci yüz yüze buluşması oldu.

İngiltere Kraliçesi öldü, monarşi tersi sesler yükseldi

İngiltere’de tahtta en uzun mühlet kalan hükümdar olan Kraliçe 2. Elizabeth, 8 Eylül’de İskoçya’daki Balmoral Kalesi’nde 96 yaşında hayata veda etti. 70 yıllık taht serüveninde ülkeyi fırtınalı süreçlerde yöneten Kraliçe, dünya çapında en çok tanınan isimler ortasındaydı.

Görkemli hayatı sinemalara, dizilere, müziklere bahis olan 2. Elizabeth’in mevti, İngiltere tarihinde bir dönüm noktası oldu.

Yerine en büyük oğlu geçti ve Kral 3. Charles unvanını aldı. Kraliçe’nin günler süren cenaze merasimlerinde yükselen monarşi aksisi sesler de yeni devirde ülkede cumhuriyet tartışmalarının başlayabileceğinin işareti oldu. Ayrıyeten İngiliz Milletler Topluluğu üyesi ülkelerde de bağımsızlık yanlısı açıklamalar dikkat çekti.

Demokrasinin beşiği İngiltere’de bitmeyen kriz

2022, demokrasinin beşiği İngiltere için unutulmaz bir yıl oldu. Kraliçe Elizabeth’in vefatının yanı sıra ülke arka arda gelen siyasi krizlerle dolu bir yıl geçirdi.

Önce ülkenin renkli Başbakanı Boris Johnson makamında verdiği partilerle patlak veren skandallar dizisi sonucu baskılara dayanamayarak temmuzda istifa etti. Yerine Muhafazakar Parti içinde yapılan oylamalarla Dışişleri Bakanı Liz Truss geldi lakin kriz bitmedi.

İktidarda kalma eforu boşa çıkan Truss, 45 günle makamda en kısa mühlet kalan İngiltere başbakanı oldu. İngiliz basını, bir masaya Truss’ın fotoğrafı ile bir göbek marul koyarak “Hangisi daha çok dayanacak?” diye sormuştu ve sonunda yarışın galibi marul oldu. Truss da acıklı bir sonla siyasi mesleği büyük yara alarak koltuğu bıraktı, yerine eski Maliye Bakanı Rishi Sunak geçti. Ülkenin en varlıklı ve birinci Hindu Başbakanı olan Sunak, istikrar kelamı verse de ekonomik kriz ve arka arda patlak veren grevler yeni yılda da sıkıntıların ülkenin peşini bırakmayacağını gösteriyor.

Japonya’da tarikat bağlarını gün yüzüne çıkaran suikast

Siyasi şiddet olaylarının çok az yaşandığı Japonya, temmuzda eski başbakana yönelik suikastla sarsıldı. Ülkenin en uzun müddet başbakanlık yapan ismi Şinzo Abe, 8 Temmuz’da Nara kentindeki bir seçim mitinginde konuşma yaparken göğsünden vuruldu. Ağır yaralı olarak kaldırıldığı hastanede hayatını kaybeden Abe’nin vefatı sonrası katilin tabiri büyük tartışma yarattı.

Cinayet zanlısı Yamagami Tetsuya, ailesini yıkan Birleşme Kilisesi isimli tarikata takviye verdiği için Abe’ye kin beslediğini söyledi. Ülkede tarikat-siyaset ilgileri mercek altına alınırken iktidardaki Liberal Demokrat Parti’nin 179 milletvekilinin kelam konusu tarikat ve yakın kuruluşlarla bağlantısı bulunduğu ortaya çıktı. Başbakan Fumio Kişida kimi bakanları vazifeden aldı.

İflasa sürüklenen Sri Lanka’da göstericiler sarayı bastı

Tarihinin en büyük ekonomik krizini yaşayan ve temerrüde düşen Sri Lanka’da aylar süren protestolar yaz aylarında denetimden çıktı, öfkeli göstericiler temmuzda Devlet Lideri Gotabaya Rajapaksa’nın başşehir Colombo’daki sarayını ve hükümet binalarını bastı.

Göstericilerin sarayın koridorlarında slogan attığını, devlet liderinin havuzunda yüzdüğünü gösteren görüntüler toplumsal medyada viral oldu. Olaylara hükümet yanlılarının da müdahil olmasıyla çıkan ve aylar süren çatışmalarda çok sayıda kişi hayatını kabetti ya da yaralandı. Ülkeden kaçan Gotabaya Rajapaksa istifa etti, yerine gelen Ranil Wickremesinghe OHAL ilan etti.

Finlandiya Başbakanı’nın çılgın dansları olay oldu

Avrupa’nın sessiz sakin ülkelerinden Finlandiya’da genç Babakan Sanna Marin’in “çılgın” gece hayatı, 2022’de dünya gündeminde ses getirdi. 37 yaşındaki evli başbakanın klâsik siyasetçi profilinden uzak usulü ve kıyafetleri çok konuşulurken, Marin’in bir konut partisindeki çılgın dansları bir anda gündeme bomba üzere düştü.

Finlandiya başkanının farklı erkeklerle samimi dans görüntüleri da çok konuşulurken, basının karşısına çıkarak özür dileyen fakat yanlış bir şey yapmadığını savunan Marin’in gözyaşları da kameralara yansıdı. Hiçbir vakit uyuşturucu kullanmadığını, imajları sızan partide yalnızca alkol aldığını söyleyen Marin’in uyuşturucu testinin negatif çıkması tenkitlerin bir nebze azalmasını sağlasa da genç önder hâlâ klâsik siyasetçilerin radarında.

Seul’de Cadılar Bayramı faciaya döndü

30 Ekim’de Güney Kore’nin başşehri Seul’de yaşanan müthiş bir olay bu yılın en büyük felaketlerinden biriydi. Kentin tanınan bölgelerinden birinde düzenlenen Cadılar Bayramı kutlaması sırasında çıkan izdihamda birden fazla genç ve çocuk 158 insan hayatını yitirdi, 180’den fazla kişi yaralandı.

Dar sokakta üst üste yığılan ve kalp masajıyla hayata döndürülmeye çalışılan gençlerin manzaraları ülke tarihine kara bir leke olarak geçti. Hayatını kaybedenlerin birçoklarının izdihamda ani kalp durması sonucu öldüğü bildirildi.

Diğer felaketler

Çin’de martta China Eastern Havayolları’na ilişkin, 132 kişi taşıyan bir yolcu uçağı Guangşi eyaletinde dağlık bölgede düştü. Kazada kurtulan olmadı.

22 Haziran’da Afganistan’ın Paktika vilayetinde meydana gelen 5,9 büyüklüğündeki sarsıntıda 1150 kişi ömrünü yitirdi.

Endonezya’da 1 Ekim’de bir futbol karşılaşması sırasında polisin arbedeyi durdurmak için göz yaşartıcı gaz kullanması sonrası çıkan izdihamda 133 kişi hayatını kaybetti, 300’den fazla kişi yaralandı.

Brezilya’nın Rio de Janeiro eyaletinde şiddetli yağışların yol açtığı seller sonucu 232 kişi hayatını kaybetti.

Avrupa çok sıcaklarla kavruldu

Avrupa’nın birçok ülkesinde bu yaz sıcaklık rekorları kırıldı. İngiltere’de hava sıcaklığı 40 dereceyi aşarak ülke tarihinin en yüksek düzeyine ulaştı. Avrupa’nın son 500 yılın en kurak periyodunu geçirdiği bildirildi.

Peki Covid bitti mi?

2020 ve 2021’e damga vuran ve dünyayı değiştiren corona virüsü salgını, birinci vakitlerindeki kadar tesirli olmasa da 2022’de de çok sayıda can aldı. Bilhassa yaz sonrasında birçok ülkede hadise sayılarının tekrar yükselişe geçmesi, Covid-19’un yakın vakitte gündemden kalkmayacağını gösterdi.

Can kaybı tüm dünyada 6,7 milyona, hadise sayısı da 660 milyona yaklaştı. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), Covid-19 salgınının “küresel acil durum” olarak nitelendirilmeye devam edilmesi istikametinde karar aldı.

Bu ortada dünya, ilkbahar aylarında yeni bir salgın tehdidiyle karşı karşıya geldi. Afrika’da endemik bir hastalık olan maymun çiçeği virüsü süratle Avrupa’ya ve tüm dünyaya yayıldı, hadise sayıları 80 bini aştı. DSÖ hastalıkla ilgili acil durum ilan etti.

Dünya nüfusu 8 milyarı aştı

Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), dünya nüfusunun 15 Kasım prestijiyle 8 milyar şahsa ulaştığını bildirdi. UNFPA’nın yayınladığı rapora nazaran, dünyanın 2030’da 8,5 milyar, 2050’de 9,7 milyar, 2100’de 10,4 milyar nüfusa ulaşacağı kestirim ediliyor.

Almanya’da darbe planı ortaya çıktı

Yılın son ayında Almanya‘da darbe yapıp anayasal sistemi değiştirmek isteyen çok sağcı bir kümeye baskın düzenlendi. Operasyona 3000 özel polis katıldı, Almanya ile Avusturya‘da onlarca merkez basıldı.

Aralarında hakim ve askerlerin de olduğu, Alman imparatorluğu hayali kuran “Reichsbürger” isimli kümenin, darbe başarılı olursa prenslikler ve monarşinin kurulması planı yaptığı, “gerekirse kan dökmeye hazır askeri kanat“ oluşturduğu ortaya çıktı. Almanya üzere bir ülkede bu türlü ayrıntılı bir darbe planının çok sayıda destekçi bulması yetkilileri alarm durumuna geçirdi.