Kanserli hasta yakınları, diğer hasta yakınlarından daha fazla zorlanıyor

Doğum, yaşam ve yaşamın sonunda ölüm, bir döngü olarak bu hayatın en doğal halidir. Bir başka deyişle, yaşam olduğu sürece ölüm de olacaktır.

Bununla birlikte ölüme ve ölüm sürecine bakış inanç ve kültürlere göre değişiklikler göstermektedir. Birçok kültürde yaşamın sona ermesinin veya sevdiğinden ayrılmanın verdiği acıyla büyük üzüntüler ve yas görülürken, kimilerinde ise bu bitişin daha büyük bir doğuşun adımı olduğu inancı ağır basan duygudur. Her ne inançla olursa olsun, ölüm sürecinin zor yanları vardır. Bu yazıda, hem hastaların hem yakınlarının yaşamın sonuna kanser nedeniyle yaklaşırken karşılaşabileceği durumlar hakkında bilgi vermeyi ve önerilerle yardımcı olmayı hedefledik.

Kanserli bir kişinin yaşamının sonuna geldiğinin belirtileri ve hasta yakınları için öneriler:
Yaşamın son döneminde vücut fonksiyonlarında olabilecek değişiklikler

• Genellikle hasta yatar ve zayıfladığı için harekette zorlanır.
• Hapları ve ilaçları yutma problemi yaşanır.
• Fazla uyuşukluk hissedebilir.
• Hasta zar zor uyuyabilir ve uyanması zorlaşabilir, uyumak çin ağrı kesicilere veya sakinleştiricilere ihtiyaç duyabilir.
• Günlük aktivitelerin hemen hepsini yardımla yapmaya ihtiyaç duyar.
• Gıda alımı azalır, genellikle gün boyunca çok az yiyecek ve sıvı alımıyla
• Dikkat süresi kısalır, odaklanma sorunu yaşanır.
• Aniden ellerin, kolların, bacakların veya yüzün kasılmaları görülebilir.
• Zaman, mekan veya kişilerle ilgili kafa karışıklığı yaşayabilir.
• İletişimde güçlük çekebilir.
• Bu durumda refakatçinin yapabilecekleri
• Hasta ağrı kesici hapları yutmakta zorlanırsa, deri üstüne uygulanan bant, deri altı iğne ve sıvı ağrı kesici ilaçlar hakkında bilgi alın.
• Hasta yutma sorunu yaşıyorsa, katı gıdalar vermeyin.
• Hastanın 1- 2 saat aralıkla dönmesine ve pozisyon değiştirmesine yardımcı olun.
• Sakince ve sessiz konuşun. Hastayı korkutma şansını azaltmak için ani sesler veya hareketlerden kaçının.
• Rahatlaması için baş, yüz ve vücuduna serin, nemli kompres uygulayın.
• Bilinçte yaşanabilen değişiklikler (oryantasyon ve kooperasyon sorunları)
• Gün boyunca daha fazla uyuyabilir.
• Uykudan uyanmakta zorlanma yaşayabilir.
• Zaman, mekan veya insanlarla ilgili karışıklık.
• Huzursuzluk yaşanır.
• Olaylar hakkında veya insanlarla ilgisiz şeyler konuşabilir.
• Delirium durumuna girebilir.

Bu durumda hastaya bakım veren kişi neler yapmalı?

• Hastanızla ayıkken rahatlatıcı olabilecek zaman planlamanızı yapın.
• Hasta çok huzursuzsa, ağrı olup olmadığını öğrenmeye çalışın. Gerektiğinde doktor veya hemşireyle görüşün.
• Nazikçe dokunmak, okşamak, ellerini tutmak genellikle yararlıdır ve rahatlatıcıdır.
• Hasta ile konuşurken, kendisine kim olduğunuzu ve günü, saati hatırlatın.
• Ağrı kesicilerine devam edin.
• Metabolizmada olası değişiklikler
• Hastanın iştahı ve yemek ihtiyacı azalır.
• Ağız kuruluğu yaşayabilir.
• Vitaminler, hormon takviyeleri, kan basıncı ilaçları gibi ilaçlara ihtiyacı olmayabilir.
• Bu durumda refakatçinin yapabilecekleri
• Kurumayı önlemek için dudak nemlendiricisi ya da vazelin kullanın.
• Bir kaşık kırılmış buz ya da meyvelerin suyu hastaların sıvı ihtiyacını karşılamaya yardımcı olabilir
• Ağrı, mide bulantısı, ateş, nöbet ya da kaygı gibi şikayetleri hangi ilaçlarla hastayı rahatlatmayı öğrenmek için doktorunuzla konuşun.
• Hasta ağrı kesici hapları yutmakta zorlanırsa, deri üstüne uygulanan bant, deri altı iğne ve sıvı ağrı kesici ilaçlar hakkında bilgi alın.
• Hasta yutma sorunu yaşıyorsa, katı gıdalar vermeyin.
• Hastanın 1- 2 saat aralıkla dönmesine ve pozisyon değiştirmesine yardımcı olun.
• Sakince ve sessiz konuşun. Hastayı korkutma şansını azaltmak için ani sesler veya hareketlerden kaçının.
• Rahatlaması için baş, yüz ve vücuduna serin, nemli kompres uygulayın.
• Kan dolaşımı ve vücut ısısında olabilecek değişiklikler
• Kan dolaşımının yavaşlamasıyla kollar ve bacaklar normalden soğuk olabilir.
• Kollar, bacaklar, eller ve ayaklardaki deri rengi koyulaşabilir ya da leke olabilir.
• Vücudun diğer alanlarında renk tonu koyulaşabilir veya soluklaşabilir.
• Cilt soğuk ve kuru ya da tersi şekilde nemli hissedebilir.
• Kalp hızı hızlı, yavaş veya düzensiz olabilir.
• Kan basıncı düşebilir ve duyulması zorlaşır.
• Bu durumda refakatçinin yapabilecekleri
• Hastayı battaniye veya yorgan ile sıcak tutun.
• Elektrikli battaniye ya da ısıtma ısıtıcı pedler vb. Kullanmayın.
• Algıda olabilecek değişiklikler
• Görüş bulanıklaşabilir veya loş görebilir.
• Göz kapaklarını kapatmada sorun yaşayabilir.
• İşitme azalabilir, ancak bazen hasta konuşamaz olsalar bile sizi duyabilir.
• Bu durumda refakatçinin yapabilecekleri
• Görme azalsa bile gündüz odanın ışık almasını gözetin.
• Her zaman hastanın sizi duyabileceğini varsayın.
• Konuşmaya devam edin ve rahatlatmak için hastaya dokunun.
• Sevgi sözlerinizi duyma ve anlama şansı yüksektir.
• Solunumda olabilecek değişiklikler
• Nefes alış veriş hızlanabilir veya yavaşlayabilir.
• Hasta nefes alırken hırpalanabilir.
• Boyun kasları nefes alırken daralabilir.
• Hasta, 10 ila 30 saniye kadar süreyle nefes alamayabilir.
• Bu durumda refakatçinin yapabilecekleri
• Hastayı sırt üstü veya hafifçe bir tarafa çevirin.
• Hastanın kafasını kaldırmak biraz rahatlama sağlayabilir.
• Hastanın kafasını ve göğsünü belli oranda kaldırmak için yastık kullanabilirsiniz.

Diğer değişiklikler

• İdrar daha koyu hale gelebilir ve miktarı azalabilir.
• Hasta idrar ve dışkı kontrolünü kaybedebilir.
• Bu durumda refakatçinin yapabilecekleri
• Hastanın altına tek kullanımlık su geçirmez ped örtün.
• Hastanın idrarı için bez ya da sonda gibi hemşirenin önereceği bir yol kullanın.
• Yaşam kaybının gerçekleştiğini gösteren işaretler
• Solunum durur.
• Kan basıncı alınamaz.
• Nabız alınamaz, kalp atışı durur.
• Gözlerin hareketi durur ve açık kalabilir.
• Göz bebekleri parlak ışık altında bile büyük kalır.
• Kaslar gevşediğinden bağırsakların veya mesanenin kontrolü kaybolabilir.

Bu durumda refakatçinin yapabilecekleri

Bunu fark ettiğinizde bir süre yakınınızın yanında kalabilirsiniz. Bir şeyleri hemen yapmak için acele etmenize gerek yoktur. Hazır hissettiğinizde sağlık personeline ve yakınlarınıza bilgi veriniz.
Kanser tedavisinin en iyi şekilde yapılması, mümkün olan en iyi koşullarda bakımının sağlanması ve yaklaşık kalan yaşam sürelerini bilmek her hastanın hakkıdır. Hasta ve yakınlarının ölüme dair korkuları ve üzüntüleri nedeniyle doktorlar bunu büyük oranda dile getiremeyebiliyorlar. Sağlık hizmetlerini psikososyal destek dahil olmak üzere bütün olarak düşünüp hasta ve yakınlarıyla beraber bazen yardım almaları önerilmektedir. Bu sayede hastalar ve yakınları hayatlarını nasıl yaşamak istedikleri ve sonrasıyla ilgili bazı kritik kararlar alabilirler.

Kaynak
What to expect when a person with cancer is nearing death.
American Cancer Society website cancer.org – Last Revised June 8, 2016