Merkez üssü Kahramanmaraş olan ve 10 ili büyük oranda etkileyen zelzeleler nedeniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan sarsıntı bölgesindeki 10 ili kapsayan 3 ay sürecek OHAL ilan edildiğini duyurdu. Erdoğan, “Anayasa’nın 119. unsurunun bize verdiği yetkiye dayanarak OHAL ilan etme kararı aldık” diye konuştu.
OHAL NEDİR?
Olağanüstü hâl ya da kısa ismiyle OHAL, fevkalâde bir idare sisteminin gerekli olduğu doğal afet, tehlikeli salgın hastalık, ekonomik buhran, kamu tertibi tehlike altına sokan yaygın şiddet hadiseleri üzere durumlarda başvurulan uygulamadır.
OHAL NASIL İLAN EDİLİR?
Ohal kararını Cumhurbaşkanlığının başkanlığında toplanan Bakanlar Heyeti alır. Altı ayı geçemez. İnanılmaz hâl şartları devam ediyorsa Bakanlar Konseyi’nin isteği üzerine TBMM her seferinde 4 aydan fazla olmamak üzere uzatılabilir. İnanılmaz hâl bir bölgede ya da bütün ülkede geçerli olmak üzere ilan edilebilir.
* Unsur 119 – Alışılmış afet, tehlikeli salgın hastalıklar yahut ağır ekonomik buhran hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Heyeti, yurdun bir yahut birden fazla bölgesinde yahut bütününde müddeti altı ayı geçmemek üzere harika hal ilan edebilir.
OHAL’DE NELER OLUR?
Vatandaşlar için para, mal ve çalışma yükümlülükleri getirilebilir. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen yahut büsbütün durdurulabilir. Harikulâde hâl kanun kararında kararnamesi çıkarılabilir. Fevkalâde hâllerde kanun kararında kararname çıkarma yetkisi epeyce genişler, bu kararnamelerin yargısal kontrolü de yapılmaz.
OHAL’DE NE ÜZERE KISITLAMALAR OLABİLİR?
Milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen yahut büsbütün durdurulabilir yahut bunlar için Anayasa’da öngörülen garantilere ters önlemler alınabilir. Fakat, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, fikir ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; kabahat ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse hatalı sayılamaz.
OHAL NASIL UYGULANIR?
Olağanüstü hâlin uygulanmasında vazife ve yetki fevkalâde hal bir ili kapsıyorsa vilayet valisine; bir bölge valiliğine bağlı birden çok vilayette ilân edilmesi halinde bölge valisine; birden fazla bölge valisinin misyon alanına giren vilayetlerde yahut bütün yurtta ilân edilmesi halinde uyum ve işbirliği Başbakanlıkça sağlanmak suretiyle bölge valilerine aittir.
OLAĞANÜSTÜ HAL PERİYODUNDA HANGİ KARARLAR ALINABİLİR?
Olağanüstü hal, hükümete vatandaşların hak ve özgürlüklerini kısıtlayabilecek ek önlemler alma hakkı sağlar. Bu önlemler şunlar;
a) Sokağa çıkmayı sınırlamak yahut yasaklamak,
b) Aşikâr yerlerde yahut belirli saatlerde şahısların dolaşmalarını ve toplanmalarını, araçların seyirlerini yasaklamak,
c) Şahısların; üstünü, araçlarını, eşyalarını aratmak ve bulunacak hata eşyası ve kanıt niteliğinde olanlarına el koymak,
d) Harika hal ilan edilen bölge sakinleri ile bu bölgeye hariçten girecek bireyler için kimlik belirleyici evrak taşıma mecburiyeti koymak,
e) Gazete, mecmua, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan harikulâde hal bölgesi dışında basılmış yahut çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve
dağıtılmasını yasaklamak yahut müsaadeye bağlamak; basılması ve neşri yasaklanan kitap, mecmua, gazete, broşür, afiş ve gibisi matbuayı toplatmak,
f) Kelam, yazı, resmi, sinema, plak, ses ve manzara bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak yahut yasaklamak,
g) Hassasiyet taşıyan kamuya yahut şahıslara ilişkin kuruluşlara ve bankalara, kendi iç güvenliklerini sağlamak için özel müdafaa önlemleri aldırmak yahut bunların artırılmasını istemek,
h) Her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen sinemaları denetlemek, gerektiğinde durdurmak yahut yasaklamak, i) Ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınmasını yahut naklini yasaklamak, j) Her türlü cephaneler, bombalar, tahrip unsurları, patlayıcı unsurlar, radyoaktif unsurlar yahut yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar yahut öteki her türlü zehirler ve boğucu gazlar yahut gibisi hususların bulundurulmasını, hazırlanmasını, yapılmasını yahut naklini müsaadeye bağlamak yahut yasaklamak ve bunlar ile bunların hazırlanmasına yahut yapılmasına yarayan eşya, alet yahut araçların teslimini istemek yahut toplatmak,
k) Kamu sistemi yahut kamu inancını bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların bölgeye girişini yasaklamak, bölge dışına çıkarmak yahut bölge içerisinde muhakkak yerlere girmesini yahut yerleşmesini yasaklamak,
l) Bölge dahilinde güvenliklerinin sağlanması gerekli görülen tesis yahut teşekküllerin bulunduğu alanlara giriş ve çıkışı düzenlemek, kayıtlamak yahut yasaklamak,
m) Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve şov yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, müsaadeye bağlamak yahut toplantı ve şov yürüyüşlerinin yapılacağı yer ve vakti tayin, tespit ve tahsis etmek, müsaadeye bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, nezaret altında tutmak yahut gerekiyorsa dağıtmak,
n) Emekçinin isteği, ahlak ve uygun niyet kurallarına uymayan haller, sıhhat sebepleri, olağan emeklilik ve muhakkak müddetinin bitişi nedeniyle hizmet aktinin sona ermesi yahut feshi dışında kalan hallerde personel çıkartmalarını patronun de durumunu dikkate alarak üç aylık bir süreyi aşmamak kaydıyla müsaadeye bağlamak yahut ertelemek,
o) Dernek faaliyetlerini; her dernek hakkında farklı karar almak ve üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak.
OHAL İLE SIKIYÖNETİM ORTASINDAKİ FARK NEDİR?
Olağanüstü halin kamu nizamını sağlamada kâfi olmadığı hallerde, ya da savaş yahut yakın savaş tehlikesi halinde, tekrar MGK’nın tavsiyesi ve Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Bakanlar Kurulu’nun kararıyla sıkıyönetim ilan edilebilir. Sıkıyönetim de tekrar en fazla altı aylık bir periyot için ilan edilir, lakin dörder ay mühletlerle uzatılabilir. Sıkıyönetim Bakanlar konseyi tarafından ilanıyla birlikte Resmi Gazete’de yayınlanır ve TBMM onayına sunulur.
Olağanüstü hal ile sıkıyönetim ortasındaki en temel fark, harikulâde halde yetkinin mülki erkanda, sıkıyönetimde ise askerde olmasıdır.
Sıkıyönetimde Anayasa’da vatandaşlara tanınan hak ve özgürlüklerin tümü ya da bir kısmı askıya alınabilir, vatandaşlar için para, mal, çalışma yükümlülükleri getirilebilir. Birtakım cürümler için yargılama “özel mahkemelerde” yapılır.
