36. yıldönümünde 80 darbesi

12 Eylül Darbesi, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 12 Eylül 1980 günü emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği askeri bir müdahale. Bu müdahale ile Süleyman Demirel’in Başbakan’ı olduğu hükümet görevden alındı, Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedildi, 1970 sonrasında değiştirilen 1961 Anayasasıtamamen rafa kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askeri dönem başladı.

Bu dönem yaklaşık dokuz yıl sürdü.12 Eylül 1980 ardından partiler lağvedildi, parti liderleri önce askeri üslerde gözetim altında tutuldu, ardından yargılandı.

12 Eylül darbesinde sıkıyönetim mahkemesi hakimi olan Albay Hamdi Sevinç Bugün gazetesine o dönem karanlıkta kalan gerçeklerle ilgili önemli açıklamalarda bulundu. Sevinç darbe nedeniyle hükmünü kaybeden mevcut anayasa çerçevesinde Necdet Adalı, Erdal Eren ve Mustafa Pehlivanoğlu için verilen idam kararının yanlış olduğunu söyledi.

12 Eylül darbesi sırasında göreviniz neydi?

12 Eylül 1980 Darbesi Kenan Evren’in Brüksel NATO toplantısından dönüşte, hava meydanında sivil kıyafetle yaptığı iç politika ve anarşiyle ilgili konuşması ile başlamış oluyordu. 28 Aralık 1978’de Kahramanmaraş olayları üzerine ilan edilen sıkıyönetim nedeniyle Ankara 1No’lu Askeri Mahkemesi’nde 6 hakimle göreve başladık. Her gün cereyan eden yasa dışı toplantı ve gösterilerden ötürü güvenlik güçlerince gözetime alınmış yüzlerce kişi, gözetimin son on beşinci günü komutanlığın tutuklama istemiyle getiriliyordu.

12 Eylül sürecinde başka hangi davalara baktınız?

Mahkememizde toplumca az çok bilinen duyulan Erdal Eren, Necdet Adalı, Mustafa Pehlivanoğlu, İsa Armağan davaları karara bağlanmış. Milli Selamet Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi, Halkevleri, Dev-Yol, Ülkü Ocakları ile ilgili tutuklama istemleri de değerlendirilmiştir.

Erbakan’ın tutuklanma istemini reddetmişsiniz.

Dosya içeriğine göre MSP Başkanı Necmettin Erbakan ve 40 küsur arkadaşı hakkında komutanlık ve Ankara Cumhuriyet Savcılığı tutuklama istemini tek hakim olarak reddettim. 12 Eylül darbesini MSP’nin Konya mitingine dayandırmayı hedefleyen konsey bu kararımla hedefine ulaşamadı.

Erdal Eren’in yaşının büyütülerek idam edilmesi nasıl oldu?

Ben sadece tutuklanma istemini karara bağlamadan kimliğini saptadım ve suçla alakalı sorgusunu yapıp savunmasını aldım. Benim dosyayı tetkikimde 18 yaşı 1 ay geçmişti. Mahkemede yaş tetkiki istenilmiş, doktor raporu ile yaş tartışması ortaya çıkmış.

Erdal Eren, Necdet Adalı, Mustafa Pehlivanoğlu’nun idamlarına karşı çıkmışsınız.

Kararlar yasalara uygun, Askeri Yargıtay’da onaylanmış, infaz edilecek, ancak darbe ile anayasa iptal edilmiş. Yani anayasa yok. İnfaza kim karar verecek? Normal dönemlerde TBMM verir. Konseye, “Sen kim oluyorsun? Ölüm cezasının yerine getirilmesine konsey nasıl karar verir? Yasa lazım” dedim.

Bu durumda Eren, Adalı ve Pehlivanoğlu’nun idamı hukuksuz.İnfazı düzenleyen bir yasa yok. Mahkememizce verilen ölüm cezalarının infaz edilmemesini yazılı şekilde istediğimden ve bu çocukların idam edilmelerinde bizzat hazır bulunmayı reddettiğimden, emre itaatsizlik suçlamasıyla Askeri Mahkeme’de yargılandım. Askeri Yargıtay’ın verdiği kararla beraat ettim.

12 Eylül’de infaz edilen 50 idam kararı var, bunların hepsi için geçerli mi bu hukuksuzluk?

Benim bu itirazlarımdan sonra konsey bir kanun çıkardı ve idamların onaylanmasını kurucu meclise verdi. Bazı idamları kurucu meclis onayladı. Türkiye’nin çeşitli yerlerinde verilen idam kararlarının tarihini, nerede ve ne zaman, kim tarafından onaylandığını ben takip edemedim.Hele 9 Kasım 1980’de ilişiğim kesildikten sonraki oluşumları izleyemedim.

12 Eylül darbesini yapanların yargılanması gündemde.

Tüm darbecilerden, yani darbe yaptığı normal hukuk uygulamaları ile saptanmış kişilerden ve de özellikle 12 Eylül 1980 darbesini yapan Kenan Evren ve dört komutandan hayatta olanlardan davacıyım. Haklarında dava açıldığında müdahil olacağım. 12 Eylül’ün tüm anormal insanlık dışı uygulamalarını sadece bu isimlere yükleyemeyiz. Her uygulamanın değişik aşamalarındaki kraldan fazla kralcıları da vardır. Yani, aşama aşama alt kademeleri kadar, keyfi işlemyapanlar hesap vermeli. Zaman aşımı da dikkate alınarak. İnsanlık suçu sayılan eylemlerde zaman aşımı yoktur.

Doğan Öz Suikastı Davası’na da siz baktınız.

Ankara Cumhuriyet Savcısı Doğan Öz, kurulan pusuyla evinin önünde görevine gitmek üzere arabasına bindiği sırada atılan kurşunlarla öldürülmüştü. Bu dava mahkememizde görülmüş, silahı kullandığı iddia edilen kişinin suçu sabit görülerek ölümcezası verilmişti. İki kez Askeri Yargıtay’a giden karar sonuçta onaylanmıştı. İnfaz aşamasında hükümlünün kendisini sevk ve idare edenleri açıklayacağı büyük korku ve telaş içine girenlerin girişim ve yasadışı çabalarıyla genel kuruldan bir oy farkı ile suçsuzluğuna karar verilerek terörün başı ağa babalarının saptanması çalışması engellenmiştir. Ne zaman, nerede, ne tür beyan ve hangi çalışmaları yaptıkları bizce bilinen bu istikbal hırsızlarını 12 Eylül’den hesap sorulursa, ki inanmıyorum, ismen açıklayacağız.

12 EYLÜL’ÜN BİLANÇOSU

*650 bin kişi gözaltına alındı, ağır işkencelerden geçirildi.*1 milyon 683 bin kişi fişlendi.*Açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı.*7 bin kişi için idam cezası istendi. 517 kişiye idam cezası verildi.*Haklarında idam cezası verilenlerden 50 devrimci asıldı. 300 kişi kuşkulu bir şekilde öldü.*171 kişi işkenceden öldü. 144 kişi cezaevlerinde öldü. 14 kişi açlık grevinde öldü.*16 kişi “kaçarken” vuruldu. 95 kişi çatışmada öldü. 73 kişiye doğal ölüm raporu verildi.*43 kişinin intihar ettiği bildirildi.*71 bin kişi TCK”nin 141, 141 ve 163. maddelerinden yargılandı. 98 bin 404 kişi “örgüt üyesi olmak” suçundan yargılandı.*338 bin kişiye pasaport verilmedi. 30 bin kişi sakıncalı olduğu için işten atıldı.*14 bin kişi yurttaşlıktan çıkarıldı. 30 bin kişi siyasi mülteci olarak yurtdışına çıktı.*937 film sakıncalı bulunduğu için yasaklandı. 23 bin 677 derneğin faaliyeti durduruldu.*3 bin 854 öğretmen, üniversitede görevli 120 öğretim üyesi ve 47 hakimin işine son verildi.*400 gazeteci için toplam 4 bin yıl hapis istendi. Gazetecilere 3 bin 315 yıl 6 ay hapis cezası verildi. 31 gazeteci cezaevine girdi. 300 gazeteci saldırıya uğradı. 3 gazeteci silahla öldürüldü.*Gazeteler 300 gün yayın yapamadı. 13 büyük gazete için 303 dava açıldı. 39 ton gazete ve dergi imha edildi.*Derneklerin, partilerin, Türk-İş dışındaki sendikaların faaliyeti durduruldu. Varlıklarına el konuldu.*Üniversite hocalarından 5000 kadarı görevden alındı, güvenlik soruşturmasına tabi tutuldu.*Belediye başkanları görevden alındı, yerine sıkıyönetim atama yaptı. *Sendikalaşma kaldırıldı, çalışanların kıdem tazminatı gibi kazanımları daraltıldı, ücretler ve sosyal haklar budandı, grev hakkı yasaklandı.*Zorunlu din dersi getirildi; Türk İslam sentezi bir kültürün milli kültür olarak kabul edilmesi kararlaştırıldı; Diyanet İşleri’nde 260 din görevlisinin maaşının Rabıta-ül islam örgütünce ödenmesi onaylandı.

12 EYLÜL’ÜN AKIL ALMAZ İŞKENCE YÖNTEMLERİ

Gazeteci Oğuz Güven’in 78 kuşağını anlattığı “Zordur Zorda Gülmek” adlı kitabında insanın kanını donduran işkence yöntemleri anlatılıyor.

Trajikomik gerçek öyküler!

12 Eylül 1980 darbesinin öncesi ve sonrasında “78 kuşağı” diye adlandırılan gençlerin yaşadığı trajikomik gerçek öykülerin yer aldığı kitap yeni öykülerle genişliyor.

3. Baskısını yine 12 Eylül’ün yıldönümünde yapan kitapta, bu kez Diyarbakır Cezaevi’nde uygulanan işkence yöntemleri de tüm ayrıntılarıyla anlatılıyor.

İşte, Diyarbakır Cezaevi Gerçeğiyle Yüzleşme Araştırma ve Adalet Komisyonu raporundan akıllara durgunluk veren işkence yöntemleri:

FALAKA

Yaygın ve sürekli uygulandı. Ayak tabanı, ellerin içi gibi vücudun kaslı bölümlerine kalas, cop, zincir, saz sapı, pik demir vb. vurularak gerçekleştirilirdi. Bu yöntem, ayak tabanlarını ve el ayalarını patlatır, kaba yerleri ezer, morartır, tırnakları sökerdi. El ayak gibi herhangi bir yeri kırar, sakat bırakırdı.

KÖPEK SALDIRTMA

Tutuklu çırılçıplak soyulur, kurt köpeği üzerine saldırtılırdı. Köpeğin ilk kaptığı yer bacak arası olurdu.

ZİNCİR

20-25 metre uzunluğundaki zincirin uçları iki tutuklunun boynuna bağlanır, tutuklular sırt sırta verdirilerek ters yönde hızla itilir. Tutuklu tek ayağından zincire bağlanır, bu zincir yüksek bir yere asılır, tutuklu bayılıncaya kadar askıda kalırdı.

GERME

Tutuklunun bir bacağı merdiven kenarlığına bağlanır, diğer bacağı da açık bırakılan koğuşun gözetleme deliğine bağlanıp kapı kapatılır, tutuklunun bacakları koğuş kapısının eni kadar gerilir ve öyle kalırdı. Koşuşturulur, zincir tam gerilince, her iki tutuklu da sırtüstü yere düşerdi.

AYAKTAN ASMA/TEPE

50-60 kişi havalandırmaya alınırdı. Gardiyan “tepe ol” komutu verince tüm tutuklular üst üste bindikten sonra, bir tutuklu da üst üste yatan tutukluların üstüne çıkar, istiklal Marşı’nın on kıtası okutulurdu.

KULE

Havalandırmaya çıkan tutuklular altı kişilik daire oluştururlardı. Bunların üzerine 3-4 kat olacak biçiminde tutuklular çıkarıldıktan sonra, gardiyanın “yıkıl” komutuyla kule oluşturan tutuklular kendini yere bırakır ve böylece tutukluların değişik yerlerinde kırılma, incinme ve çıkık olurdu.

RANZA ALTI

Gardiyanlar ellerinde kalaslarla koğuşa girip, “ranza altı ol” komutunu verince, koğuşta bulunan tutukluların hepsi ranzaların altına girerdi. Herhangi bir yerlerinin açıkta kalmaması gerekiyordu. Ranzaların altına tüm tutuklular sığmadığı için kiminin eli, kiminin kolu dışarıda kaldığından, gardiyanlar ellerindeki kalaslarla tutukluların dışarıda kalan kısımlarına vurmaya başlardı.

KANTAR

Tutuklular havalandırmada çırılçıplak soyundurulup tek sıra halinde dizilirler, sıranın ön tarafında duran tutuklu sırt üstü yatırılırdı. İkinci tutuklu, yatan tutuklunun testis ve erkeklik organlarından tutarak yukarı kaldırır, tutuklunun kaç kilo geldiğini söylemesi istenirdi. Tüm tutuklular birbirini tartana kadar bu işlem devam ederdi.

KERVAN

Havalandırmada, tutuklular tek sıra dizilir, her tutuklu önündeki tutuklunun sırtına bindirilir, bacakları, altındaki tutuklunun boynundan aşağıya sarkıtılır ve kulaklarından tutması istenirdi. Gardiyanın komutuyla tutuklular yürümeye başlar ve bu işlem tutuklular ayakta duramayacak duruma gelene kadar sürerdi.

SEHPA

Tutuklu gece koğuştan alınıp, koğuş koridorunda gardiyan ve subaylardan mizansen olarak oluşturulan bir mahkemede sorgulanırdı. Mahkeme, tutukluyu idam cezasına çarptırır, ikinci katın merdiven kenarlığına bir ip geçirilip, ipin ucuna tutuklunun boyun kemiğini kırmayacak düzeyde kalın bezden bir ilmik takılır, tutuklunun boynu bu ilmiğe geçirilir ve temsili infaz gerçekleştirilirdi. Tutuklu tam boğulacağı sırada ip açılırdı.

COP SOKMA

Gardiyanlar copu zeytinyağına batırır ve yağlı copu tutuklunun makatına zorla sokardı. Sonra bu copu kendisine ya da bir başka tutukluya yalatırlardı.

ÇEK-ÇEK

Tutuklu çırılçıplak soyundurulur ve erkeklik organına bir ip takılırdı. Gardiyan ipin diğer ucunu alıp hızla koşar, tutuklu da zorunlu olarak gardiyanın peşinden koşar.

LAĞIM SUYUNA SOKMA

Tecrit bölümünün alt katındaki bazı tuvaletlerin delikleri tıkanır. Hücrelerin pisliği ve lağım suları burada biriktirilir, diz boyu kadar oluşturulan pisliğin içine tutuklu atılır ve pislik yedirilirdi.

KİTAP OKUMA

Koğuşta bir tutuklunun eline kitap verilir, tutukluya avazı çıktığı kadar yüksek sesle tek tek sözcükler okutulurken, diğer tutuklular bu sözcükleri tekrarlarlardı. Sabahtan akşama kadar yapılan bu işlem sırasında, tutuklular ayakta durmak zorundaydı.

MARŞ SÖYLETME

Cezaevinde bulunan herkes elli’yi aşkın marşı ezberlemek zorundaydı. Bu marşlar tutukluların ses telleri tahriş oluncaya kadar söyletilirdi.

ÖL DEDİĞİMDE

Tutuklu havalandırmanın orta yerine çıkarılır, hazır ol durumuna geçirilirdi. Gardiyanın “öl” komutuyla tutuklu kaskatı, eklemlerini kırmadan yere düşürülürdü. Bu işlem gardiyanın keyfine göre tekrarlanırdı.

SİGARA İÇİRME

Bunun çok çeşitli yöntemleri vardı. En çok uygulananları şunlardı: Koğuşta kalan tutukluların eline beş adet sigara verilir, sigaraların tümü yakılarak devamlı ağzında tutulurdu. Gardiyanın “çek-bırak” komutuyla sigaralar bitinceye kadar içirilir, sigaralar-filtreleri dahil- tutuklulara yedirilirdi. Bu sırada koğuş pencereleri kapatılır, havasızlık ve dumanla boğulma ortamı yaratılırdı.

BANYO

Tutuklular çırılçıplak soyundurulur ve tek sıra halinde banyoya götürülürdü. Banyoda sabun kullanılmazdı. Hortumla tazyikli su tutukluların üzerine fışkırtılırdı. Daha sonra tutuklular koridora çıkarılır, “Yat-sürün” komutuyla tutuklular yerlerde süründürülerek koğuşlarına götürülürdü.

SAYIM DÜZENİ

Tutuklular günde en az beş kez sayılırdı. Her sayımdan önce, tutuklular sayım düzenine geçer, sayım talimi yaptırılır, yüksek sesle tekmil verilir, rahat-hazır ol ile, çöker kalkarlardı.

GECE NÖBETİ

Geceleri her koğuşta mevcuda göre 2-7 kişiye kadar tutukluya sırayla nöbet tutturulurdu. Nöbet sırasında devriye gezen gardiyanlar, koğuşun mazgal deliğini açar, nöbetçi tutuklunun mazgaldan dışarı elini uzatmasını ister, tutuklunun ellerine cop veya kalasla istediği kadar vururdu.

LOKOMOTİF

Tutuklular havalandırmaya çıkarılır, İki kişi çırılçıplak soyundurulur, bunlardan birisi domalıp iki eliyle diz kapaklarını tutar, diğeri de arkadan bunu kucaklardı. Gardiyanın “uygun adım marş” demesiyle her iki tutuklu havalandırmada dolaşırlar, diğer tutuklular zorunlu olarak bunları izlerdi.

PİSLİK YEDİRME

Her havalandırmanın ortasında bir lağım çukuru vardı. Lağım suları ve insan pislikleri burada toplanırdı. Tutuklulara bu çukurdan avuç avuç pislik alıp yemeleri istenirdi.

İŞEME

Havalandırmada bir tutuklunun yere yatması istenir, diğer tutuklulara, yerde yatan tutuklunun yüzüne işemesi istenirdi..

TECAVÜZ

Cezaevinde görev yapan gardiyanlar, genç tutuklulara merdiven altlarında zorla tecavüz ederlerdi. Ayrıca iki tutuklu çırılçıplak soyundurularak birbirlerine tecavüz etmeleri istenirdi.

HASTANE

Hastanede de cezaevindeki kurallar geçerliydi. Hasta, tuvalete götürülmez, yatakta da hazır ol vaziyetinde yatardı.

VEREM

Veremlilerle, sağlam tutuklular birbirinden tecrit edilmez, aynı kapta yemek zorunda bırakılırdı. Aynı battaniyenin altında yatırılırlardı. Veremlilerin balgamları tahlil yapılacak bahanesiyle toplanır, karavanadaki yemeklere karıştırılır ve bu yemekler tüm tutuklulara yedirilirdi.

AYAKTA BEKLETME

Bu yöntem cezaevinde her gün geçerliydi. Sabah saat 05’den akşam 17-19’a kadar tutukluların oturması yasaktı.

KONUŞMA YASAĞI

Koğuş içindeki iki kişinin birbiriyle konuşması, tutuklunun gülmesi ve düşünür gibi görünmesi yasaktı. Böyle bir suçu işleyen tutuklulara yukarıdaki işkence yöntemleri uygulanırdı.

GECE BASKINI

Nöbetçi subay ve gardiyanlar, gece geç saatte tutukluların koğuşuna girerek, uyku sırasında tutuklulara cop veya kalaslarla dayak atarlardı.

AVUKAT-ZİYARET DAYAĞI

Avukat görüşmesine ve diğer görüşmelere gidip gelirken tutuklulara dayak atılırdı. Görüşlerde hiçbir şey konuşulmaması tembih edilirdi. Tutuklular avukatlarıyla savunma konusunda görüş alışverişinde bulunamazlardı.

MAHKEME DAYAĞI

Tutuklular mahkemeye götürülürken cenaze arabasına bindirilirlerdi. Elleri arkadan kelepçeli olurdu. Cenaze arabasına binerken ve çıkarken gardiyanlar tarafından dövülürlerdi.