10 soruda Çin Komünist Partisi’nin 20. Ulusal Kongresi

ÇKP Genel Sekreteri Şi’nin 20. Kongre’de misyona tekrar seçilerek Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zedong’dan sonra parti liderliğini ve devlet başkanlığını iki devirden fazla sürdüren birinci yönetici olması bekleniyor.

Çin’de ülkeyi yöneten Komünist Partisi’nin (ÇKP) 20. Ulusal Kongresi, yarın Pekin’de başlayacak. Kongre’de ülkenin gelecekteki siyasi doğrultusu ve idarede yer alacak takımlar belirlenecek.

ÇKP Genel Sekreteri Şi Cinping’in vazifeye tekrar seçilerek iktidarını üçüncü periyoda taşıması beklenen ve yarın başlayacak olan kritik toplantıda, Çin’in yakın geleceğini şekillendirecek kararlar alınması bekleniyor.

Çin’de halk sandık başına gidiyor mu?

Çin’de direkt seçimler sırf ilçe ve altı seviyedeki Halk Kongrelerinin ve köylerde idari komitelerin üyelerinin belirlenmesi için yapılıyor. Ulusal seviyede genel seçim yapılmıyor. Merkeze bağlı yönetilen kentlerin, eyalet ve özerk bölgelerin Halk Kongreleri ile Ulusal Halk Kongresi’nin temsilcileri dolaylı seçiliyor.

Ülkede genel oy hakkı fakat mahallî seviyede kullanılabilen bir hak. Oy hakkının kullanılabilmesi için kişinin seçim yapılan bölgenin nüfusuna kayıtlı olması gerekiyor. Örneğin nüfusa kayıtlı olduğu ilçeden öteki bir yerde yaşayan göçmen personel, bulunduğu yerdeki seçimlerde oy kullanamıyor.

Doğrudan seçimin olduğu lokal Halk Kongreleri ve Köy Komiteleri için yapılan seçimler ise her koltuk için birden çok adayın yarıştığı rekabetçi hür seçim görünümde değil. Genelde, seçilecek üyeden biraz fazla sayıda aday seçeneği bulunan bir blok listenin, oya sunulması ve onaylanması kelam konusu.

Çin’de devlet lideri ve başbakan nasıl seçiliyor?

Çin’de devlet lideri ve başbakan, parti tarafından değil Çin Ulusal Halk Kongresince (ÇUHK) seçiliyor. Lakin parti ve devlet idaresinin iç içe geçtiği, partinin devletin tüm organlarının idaresinin belirlenmesinde tesirli olduğu ülkede partinin üst seviye isimleri, devletin de zirvesinde yer alıyor.

Sonbaharda yapılan ÇKP Ulusal Kongresi’nde partinin merkezi idare organlarına seçilen isimler, sonraki yılın mart ayında yapılan ÇHUK toplantısında devlet ve hükümet vazifelerine atanıyor. ÇKP Genel Sekreteri Devlet Başkanlığına, 7 kişilik Daimi Komitede yer alan öbür isimler ise başbakan, meclis başkanlığı, müşavere meclisi başkanlığı, devlet lideri yardımcılığı, başbakan yardımcılığı misyonlarına seçiliyor.

Çin Devlet Lideri Şi Cinping

Kabineyi kim, nasıl belirliyor?

Çin’de kabine fonksiyonunu Devlet Kurulu yerine getiriyor. Ülkenin ana idari organı pozisyonundaki Devlet Kurulunun başında başbakan bulunuyor. Kurul, mevcut halinde başbakan dışında 4 başbakan yardımcısı, 5 devlet bakanı ve bakanlardan oluşuyor. Kurul üyeleri başbakanın aday göstermesiyle devlet liderince atanıyor, atamalar Ulusal Halk Kongresince onaylanıyor.

ÇKP Ulusal Kongresi ne manaya geliyor?

Tek parti iktidarının olduğu Çin’de ülkeyi, Çin Komünist Partisi (ÇKP) yönetiyor. 5 yılda bir toplanan Ulusal Kongre, partinin ulusal seviyede en üst karar organı pozisyonunda. Kongre’de partinin başındaki Genel Sekreter ve merkezi idare organları seçiliyor, ayrıyeten ülkenin gelecek 5 yıldaki siyasi doğrultusunu belirleyecek kararlar alınıyor.

ÇKP’nin 20. Ulusal Kongresi, 16 Ekim’de Pekin’de başlayacak. Kongre’ye ülke genelinde parti teşkilatlarının yaptığı mahallî kongreler ile parti temsilcileri toplantılarında seçilen 2 bin 296 delege katılacak. Delegeler, Kongre’de ÇKP Merkez Komitesi’ni seçecek.

Merkez Komite, Siyasi Ofis ve Daimi Komite ne manaya geliyor?

ÇKP Merkez Komitesi, partinin en üst seviye idare organı pozisyonunda bulunuyor. Hala 205 asil 171 yedek üyesi bulunan Komite, ülkenin en kıymetli siyasi kişiliklerini bir ortaya getiriyor.

Merkez Komite, Ulusal Kongre delegelerince seçilmesinin akabinde, kendi içinde 25 üyeden oluşan Siyasi Ofisini ve onlar ortasından 7 kişilik Daimi Komitesini ve partinin başkanı genel sekreteri seçiyor.

ÇKP’nin merkez idaresi, her idare organının yetkilerini kendi seçtiği daha sonlu sayıdaki temsilciden oluşan bir üst organ aracılığıyla kullandığı piramit halinde bir hiyerarşik yapı meydana getiriyor.

ÇKP içinde siyasi irade nasıl şekilleniyor?

Siyasi irade, biçimsel olarak yetkilerin tabandan doruğa yanlışsız devredildiği bir süreç üzere görünse de aslında kararların dorukta alındığı, alt organların daha çok onay ve uygulama merci olduğu hiyerarşik bir yapı arz ediyor.

Daimi Komite ve Siyasi Ofis, yaptığı istişarelerin akabinde, Merkez Komite üyelerini tek liste halinde, birtakım yıllarda asil üye sayısından sadece birkaç kişi fazla olacak halde, Ulusal Kongreye sunuyor. Bu metot, Kongrenin seçimdeki rolünü karar verici olmaktan çok onay mercine indirgiyor.

Siyasi Ofis ve Daimi Komitesinin ve genel sekreterin nasıl seçildiği ise partinin saydam olmayan idare yapısı nedeniyle tam olarak bilinemiyor. Lakin seçimin, genel sekreterin belirleyici olduğu, partinin vazifedeki ve eski üst seviye başkanlarının tekliflerinin alındığı bir istişare sürecinin eseri olduğu anlaşılıyor.

Parti’nin yapısı neden devlet yapısında belirleyici rol oynuyor?

Çin Anayasası’nda devletin niteliği, “Çin Halk Cumhuriyeti, personel sınıfı liderliğinde, personel ve köylülerin ittifakına dayalı, halkın demokratik diktatörlüğü ile yönetilen sosyalist bir devlettir” halinde tanımlanıyor. ÇKP ise personel sınıfının öncü partisi olarak iktidarı onun ismine kullanma ve halkın demokratik diktatörlüğünü uygulamaya yetkili örgüt pozisyonunda bulunuyor.

Anayasada güçler ayrılığı prensibinin bulunmadığı Çin’de Komünist Parti, merkezi ve mahallî hükümetlerin, yasama, yargı, müracaat organlarının, kamu kurum ve kuruluşlarının, devlete ilişkin şirketlerin ve ordunun idaresini belirliyor. Partinin zirve idaresindeki isimler, Devlet Başkanlığının yanı sıra, yürütme organı Devlet Kurulunun, yasama organı Çin Ulusal Halk Kongresinin (ÇUHK), müşavere organı Çin Halk Siyasi Müracaat Konferansının (ÇHSDK) ve Çin Halk Kurtuluş Ordusunun (ÇHOK) idaresinde belirleyici rol üstleniyor.

ÇKP mi devleti yönetiyor, devlet mi ÇKP’yi yönetiyor?
Çin, devletin, hükümetin ve ordunun partinin vesayetinde olduğu bir siyasal rejim görünümde. 100 milyona yakın üyesi olan ÇKP, Ulusal Kongre dışında eyalet, bölge, kent ve ilçe seviyesinde mahallî kongreler topluyor, köy ve mahallere kadar örgütlenerek idare organları kuruyor.

Her eyalette, özerk bölgede ve merkezden yönetilen kentte vali ve belediye liderinin hiyerarşik olarak üzerinde bir parti sekreteri yer alıyor. Bakanlıklar ve kamu kurumlarında ise bakan ve kurum yöneticisinin altında parti sekreterleri vazife yapıyor. Öte yandan özel şirketlere kadar çabucak her kuruluşta parti temsilcileri bulunuyor.

Parti ile devletin iç içe geçtiği, vazife ve yetkilerin çakıştığı bu siyasal rejimde ÇKP, devlet, hükümet, ordu ve hatta halk üzerinde sorgusuz bir vesayete sahip bulunuyor.

ÇKP’den emekli olunur mu? Emekliler sorunu neden gündemde?
ÇKP’de 1978’de iktidara gelen Dıng Şiaoping’in başlattığı dışa açılma ve ıslahat devrinde yönetimde kurumsallaşma ve profesyonelleşmeye yönelik adımlar atıldı. Mao devrinde, Kültür İhtilali yıllarında yaşanan parti içi çatışmaları ve hizipleşmeleri önleyecek, idarelerin çatışmasız zamanını ve öngörülebilirliği sağlayacak denetim düzenekleri geliştirildi.

Dıng’dan sonra gelen önder Ciang Zımin, 2002’de 75 yaşında iktidarı devrederken gençleştirme adımıyla yeni jenerasyon önderlerin önünü açtı. ÇKP’de o yıldan bu yana uygulanan yazılı olmayan kurala nazaran bir yöneticinin üst vazifeye atanması yahut misyonunu sürdürmesi için 67 yaşını aşmamış olması gerekli görülüyor.

Bugünkü Siyasi Ofis ve Daimi Komite’de vazife yapan, Genel Sekreter Şi dahil 25 üyeden 12’si kongre tarihi prestijiyle emeklilik yaşını aşmış olacak. 69 yaşındaki Şi’nin iktidarını sürdürebilmesi için kongrede yaş haddi kuralında istisna yapılacağı anlaşılıyor. Fakat bu istisnanın öbür üyeler için de geçerli olup olmayacağı merak konusu.

20. Kongre çağdaş Çin için neden kıymetli?

ÇKP Genel Sekreteri Şi’nin 20. Kongre’de vazifeye yine seçilerek Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zedong’dan sonra parti liderliğini ve devlet başkanlığını iki periyottan fazla sürdüren birinci yönetici olması bekleniyor.

Şi’nin 10 yıllık iktidarında kendisinden sonra gelecek başkana ve önderlere işaret etmeyen tercihlerde bulunması, iktidarını bilinmeyen müddetle sürdürme niyetinin göstergesi olarak yorumlanıyor.

Şi’yi yeni periyotta berbata giden bir iktisat, Covid-19 önlemlerinin yarattığı meşakkatler ve ABD ile artan jeo-stratejik rekabetin yarattığı milletlerarası meseleler bekliyor. Kongre, bu periyotta Çin siyasetinin nasıl şekilleneceği, ülkenin dünya ile alakasında ne tarafta değişimler olacağına ait ipuçları sağlayacak. (AA)