Karaciğer naklinde dünyada bir birinci

Ülkemizde kadavradan organ bağışı hâlâ çok düşük düzeylerde. Öte yandan canlı bağışçı sayımız yüksek. Örneğin karaciğer nakillerinin yüzde 80’i artık canlı donörlerle yapılıyor. Fakat bu nakillerde de hasta ile canlı verici ortasında kimi ahenk sorunları olabiliyor. İşte tam da bu noktada İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakli Enstitüsü Lideri Prof. Dr. Sezai Yılmaz ve grubunun; bilim insanlarının yazdığı algoritmayla birbirini hiç tanımayan hasta-donör çiftlerinin organ değiş tokuşuyla gerçekleştirdiği ‘çapraz nakil ameliyatları’ sayesinde karaciğer naklinde adeta ‘bir devrim’ yaşanıyor. Böylece nakil sayısı artıyor ve birçok hasta sıhhatine kavuşuyor. Daha evvel takımıyla 5 hastaya tıpkı anda karaciğer nakli gerçekleştirerek tıp literatürüne giren, dörtlü çapraz karaciğer nakliyle de Dünya’da bir prensip imza atan Prof. Dr. Sezai Yılmaz ile bu nakilleri enine uzunluğuna konuştuk…

Prof. Dr. Sezai Yılmaz

ZOR AMELİYATLARDIR

– Karaciğer nakil ameliyatlarının çok komplike olduğu söyleniyor. Sizin de zoru başardığınızı biliyoruz. Dilerseniz 2018 ve 2019 yıllarında gerçekleştirdiğiniz canlı vericili karaciğer nakli ameliyatlarından başlayalım…

Karaciğer nakilleri, bilhassa de canlı vericili karaciğer nakli günümüzde en güç ameliyatların başında gelmektedir. Her biri son derece sıkıntı olan ameliyatlar silsilesinin oluşturduğu seri ameliyatlar, canlı vericili karaciğer nakillerinin zorluğunu söz edebilir. Bu ameliyatlar alıcı ve verici ameliyatı eş vakitli olmak kaydıyla toplam 6-10 saat kadar sürmektedir. Karaciğer nakilleri yalnızca ameliyatla da bitmez. Erken periyotta ağır bakımda her türlü komplikasyona hazır olunmalı ve gereken tedaviler gecikmeksizin yapılmalıdır. 2018’in Haziran ayında İnönü Üniversitesi’nde tıpkı gün 3, 2019’da da 5 canlı vericili karaciğer nakli ameliyatı gerçekleştirdik. Ameliyatlar muvaffakiyetle sonuçlanmış ve hastalar sağlıklı formda meskenlerine gönderilmişti.

MÜTHİŞ BİR ALGORİTMA

– Çapraz karaciğer naklinin yolu nasıl açıldı?

Aynı gün yapılan 5 canlı vericili karaciğer nakli sonrası 2019 Temmuz ayında Boston College’den Ekonomist Prof. Tayfun Sönmez, benimle bağlantıya geçti. Çapraz organ nakilleriyle ilgili yaptığı çalışmalardan bahsetti. Ardından Malatya’ya gelip, projeyi bize ayrıntılarıyla anlattı ve öykümüz yeni bir boyut kazandı. Çapraz nakillerde Sönmez ve Ünver’in geliştirdiği “Banu Bedestenci Sönmez Çapraz Karaciğer Nakil Sistemi” isimli algoritma ile uyumsuz canlı donör probleminde bir ihtilal gerçekleştirdiğimizi düşünüyorum. Zira bu algoritmayı uygulamak suretiyle 3 adet 3’lü, 3 adet 4’lü çapraz karaciğer nakli gerçekleştirdik. Ben kendilerine takımımız ve hastalar ismine teşekkür ediyorum ve onlarla çalışmanın büyük bir onur olduğunu tabir etmek istiyorum.

HASTA-DONÖR TAKASI

– Çapraz organ nakli nasıl yapılır?

Çapraz karaciğer nakli, karaciğer nakline muhtaçlık duyan hastaların uyumsuz canlı donörlerini takas etmek suretiyle karaciğer nakline imkan sağlayan yenilikçi bir yaklaşımdır. Ülkemizde organ bağış oranları son derece kısıtlı olduğundan karaciğer nakillerinin yüzde 80’i canlı donörlerle yapılmaktadır. Lakin bir karaciğer hastası, canlı vericisiyle başvurduğunda, yapılan değerlendirmeler sonucu canlı vericinin hasta ile ahenk mümkünlüğü yüzde 30-40 kadardır. Bunun sebepleri kan kümesi uyumsuzluğu, hastaya verilecek karaciğer kesiminin hacim olarak küçük kalması, donörde kalan karaciğerin hayati mecburilik için gerektiğinden küçük hacimde kalması yahut damarsal yapıların uyumsuzluğu olarak sayılabilir. Lakin kendi hastası ile uyumsuz olan bir donör karaciğeri öteki bir hastaya uygun olabilir. Misal biçimde diğer bir hastanın donörünün uyumsuz olduğunu düşünelim. Bu 2 canlı vericinin takas edilmesi 2 başarılı canlı vericili karaciğer nakline imkan sağlar. Bu basitçe ‘ikili çapraz karaciğer nakli’ diye isimlendirilir. Bu ikili çapraz nakiller Güney Kore, Hindistan, Hong Kong, ve ABD üzere ülkelerde uygulanmış. Lakin ikilinin üzerinde çoklu karaciğer nakilleri çok nadiren yapılmış bulunuyor. Yalnızca 2 defa 3’lü çapraz karaciğer nakli Pakistan (Harvard kümesi ile beraber) ve Hindistan’da yapıldı.

‘ÇOK GÜÇLÜ BİR EKİBİZ’

– Peki bu nakillerin başkalarından farkı nedir?

Çapraz karaciğer nakilleri etik olarak birebir anda yapılması gereken ameliyatlardır. Karaciğer nakillerinin 2 başka günde yapılması üzere bir planlama yapılırsa 2. gün takas edilen donörün operasyondan vazgeçmesi büyük sıkıntılar yaratabilir. Dünyada karaciğer naklinde isminden kelam ettiren merkezlerin çapraz karaciğer nakillerinde gerekli olan en az 4 eş vakitli operasyonu gerçekleştirecek transplant grupları ve fiziki imkanlarının olmadığını görüyoruz. Bu merkezler iki başka günde bu takası gerçekleştirmiş ve raporlarında, “bereket versin ki 2. gün karaciğer naklinde takas edilen donör operasyondan vazgeçmedi” tabirini kullanmışlardır. Büyük bir gururla söyleyebilirim ki Malatya’da İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakli Enstitüsü’nde birebir anda 5’li, 6’lı hatta 7’li çapraz karaciğer naklini gerçekleştirebilecek takım, fiziki imkanlar ve tıbbi teçhizata sahibiz. 2019’da gerçekleştirdiğimiz 5’li canlı verici karaciğer naklinde (bunlar çapraz karaciğer nakilleri değildi) 80 kadar sıhhat grubu vazife yapmıştı.

33 HASTA ŞİFA BULDU

– Dörtlü çapraz nakil ameliyatıyla dünyada unsur imza attınız. Bu nakil dünyada nasıl ses getirdi?

Dünya’da toplam 5 sefer 3’lü çapraz karaciğer nakli gerçekleştirildi. Bunun 3’ü Malatya’da yapıldı. Yeniden Dünya’da şimdiye kadar 3 defa 4’lü çapraz karaciğer nakli gerçekleştirildi. Biri Temmuz 2022’de, biri Ağustos 2023’te ve oburu Eylül 2023’te olmak üzere üçü de Malatya’da yapıldı. Malatya’da 6 adet de 2’li çapraz karaciğer nakli yapıldı. Bunların ülkemiz için büyük bir gurur kaynağı olduğunu düşünüyorum. Sonuç olarak 33 hasta bu sistem sayesinde karaciğer nakli bahtını yakalayarak şifa buldu. Yaptığımız 4’lü çapraz nakilleri ve sistemi American Journal of Transplantation isimli bir mecmuada yayınladık. Bu bilimsel mecmua dünya da en saygın organ nakli mecmuası olup, makalemize çok geniş yer verdiler. Çabucak ardından ABD Organ Nakil Cerrahlarının haftalık gazetesi (American Society of Transplantation) mevzuyu ana başlıktan duyurdu.

‘AVRUPA’DA BİRİNCİYİZ’

– Karaciğer naklinde Avrupa’da kaçıncı sıradayız?

İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakil Enstitüsü yalnızca canlı vericili karaciğer naklinde değil, toplam karaciğer naklinde de Avrupa’da birinci sırada.  Yılda 250-300 kadar karaciğer nakli yapıyorduk. Çapraz karaciğer nakilleriyle bu sayının daha da artacağını düşünüyorum.

DÜNYADA ÖRNEĞİ YOK

– Bu ortada enstitünüz ve grubunuzla ilgili neler söylemek istersiniz?

Biz enstitümüzü bir “karaciğer üssü” pozisyonuna getirmek için elimizden geleni yapıyoruz. Üniversitemiz Rektörü Sayın Prof. Ahmet Kızılay’ın da bu mevzuda son derece hassas ve yardımcı olması bizi daha da güçlü kılıyor. Karaciğer Nakli Enstitüsü Hastanesi’nin imali 2014 yılında Kalkınma Bakanımız Sayın Cevdet Yılmaz’ın katkılarıyla olmuştu. Kendilerine bir sefer daha teşekkürlerimizi sunuyoruz. Hatta Sayın Yılmaz’ın Enstitümüzle alakalı vakit zaman “ne kadar yanlışsız bir karar vermişiz” biçiminde konuşmalarını duymak bizi onurlandırıyor. Grubumuz, yalnızca transplant cerrahı olarak düşünürsek 20 kadardır. Lakin karaciğer nakli multidisipliner bir prosedür olduğundan toplantılarımız 50’nin üzerinde öğretim üyesi ile gerçekleşiyor. Çoklu çapraz nakillerinde ameliyathanede 100’e yakın cerrah, hemşire ve yardımcı işçi misyon alıyor. Bunun dünyada öbür bir örneği olduğunu düşünmüyorum. İdealist, son derece çalışkan, gecesini gündüzüne katan, özverili Anadolu çocuklarının yarattığı bir program dersek Karaciğer Nakil takımımızı en güzel biçimde tanımlamış oluruz. Bilim yolu her vakit rotamız olacaktır.

– Son olarak amaçlarınızdan de bahseder misiniz?

En kıymetli maksadımız, hasta insanlara sıhhatlerini sunabilmektir. Enstitümüzün gelişmiş laboratuvarlarında kök hücre çalışmaları ve öteki canlılardan insanlara karaciğer nakli mevzuları başta olmak üzere birçok çalışmayı sürdürüyoruz. Amaçlarımıza ulaşmak için var gücümüzle çalışıyoruz.