Van Gölü’nde kirlilik oranını belirlemek ve önlemek için YYÜ Su Eserleri Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Ataman Altuğ Atıcı başkanlığında, Su Eserleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Fazıl Şen ve Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Sepil’in yer aldığı projeyle gölde bir yıl evvel çalışma başlatıldı.
YYÜ’ye ilişkin gemiyle yapılan çalışmalarda, gölün tabanında yüksek ölçüde atık plastikler tespit edildi. Dünyada yalnızca Van Gölü’nün tuzlu ve sodalı suyunda yaşayabilen inci kefalinin ömür alanlarında yapılan çalışmalarda ise gölün tabanında 5 milimetreden az mikroplastikler tespit edildi. Balığın, plankton yerine vakit zaman bu mikroplastikleri yuttuğu da tahlillerde ortaya çıktı.
“VAN GÖLÜ’NDE ÖNEMLİ MANADA PLASTİK ATIK VAR”
YYÜ Su Eserleri Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Ataman Altuğ Atıcı, Van Gölü’nde önemli manada plastik atık tespit ettiklerini söyledi. Çalışmalarında elde edilen mikroplastikleri tahlil ederek onun ne cins bir materyalden ayrışabileceğini iddia edebildiklerini kaydeden Doç. Dr. Atıcı, şunları söyledi:
“Diğer kıymetli sorun ve asıl mevzumuz ise mikroplastik yoğunluğunun fazla olduğu Van Gölü’nde yaşayan inci kefallerinin mikroplastikle kontamine olmasıdır. İnci kefallerinin beslenme özelliğine bakıldığında ‘plankton’ ismini verdiğimiz, gölün yüzey sularında yayılım gösteren küçük boyutlu canlılar oluşturmaktadır.
Bununla birlikte mikroplastikler hafif ve yüzücü özelliğinden ötürü, planktonik canlılar ile birebir bölgede yayılım göstermektedir. Bu çalışmayla inci kefalleri, Van Gölü’nde en çok avcılığı yapılan Van Körfezi ve Dağönü açıklarından temin edilmiş ve daha sonra fakülte laboratuvarımıza getirilmiştir.
Çalışma sonucunda inci kefallerinin, planktonla birlikte birebir boyutta olan mikroplastikleri de ayırt edemeyerek yuttukları belirlenmiştir. Çalışma kapsamında inci kefallerinin sindirim sistemleri incelenmiş, mide ve bağırsaklarında yüksek ölçüde mikroplastik bulunmuştur (birey başına ortalama 34 ± 13 adet mikroplastik).
Bulunan bu yüksek ölçü dışında kimyasal husus içeren mikroplastikler inci kefallerinin sindirim sisteminde çözünmeye uğrayarak toksik tesirlerini inci kefallerinin bünyesine geçirebilmesi tehdidi de bulunmaktadır. Yani sevilerek tüketilen inci kefalleri, insan sıhhati açısından tehdit oluşturabilmektedir.
Van Gölü’ndeki plastik kökenli kirletici kaynaklar, göldeki ve kıyılardaki turizm faaliyeti, akarsularla taşınan plastik materyaller, balıkçılık faaliyetleri. Yapılan bu çalışmalar mikroplastikle bağlı kıymetli bilimsel mecmualarda makale olarak yayımlanmıştır.
Tandırda klasik teknikle pişirilen inci kefallerinin tüketimi sırasında iç organlarının çıkarılmasıyla mikroplastiklerin et dokusuna bulaşma riskinin bulunması da dikkat edilmesi gereken bir bahistir.”
Doç. Dr. Ataman Altuğ Atıcı
“DOĞAYA KARIŞABİLİYOR”
Plastik ve başka eserlerin kapalı ekosisteme sahip Van Gölü’nü kirlettiğini de anlatan Doç. Dr. Atıcı, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Gölü besleyen akarsular mevcutken, gölden çıkış yapan bir akarsu bulunmamaktadır. Göle dökülen akarsuların büyük bir kısmı yerleşim yerlerinden geçerek, Van Gölü ile buluşmaktadır.
Yerleşim yerlerinin kirletici yükünü ne yazık ki Van Gölü taşımaktadır. Van Gölü’nde Çarpanak Adası, Çitören, Üniversite kıyısı, Van İskelesi, Edremit, Gevaş, Dereağzı Altınsaç, İnköy ve Deveboynu bölgelerini içeren ‘Van Körfezi’ diye isimlendirdiğimiz bu alanda, fakültemize ilişkin araştırma gemimizle yaptığımız yüzey suyu taramalarında yüksek düzeyde mikroplastik tespit edildi.
Mikroplastik sucul ortamlara direkt girebildiği üzere; daha büyük plastiklerin parçalanması sonucu dolaylı olarak da dahil olabilmektedir. Yani, etraftaki mikroplastik kaynakları birincil (direkt olarak mikroplastikten üretilen) ve ikincil (daha büyük plastiklerin parçalanması sonucu oluşan) kaynak olarak sınıflandırılmaktadır.
Evsel ve sanayi kullanım için küçük boyutta üretilen birincil mikroplastikler; duş jeli, yüz temizleyiciler, diş macunu, göz farı, deodorant, maskara, fondöten üzere makyaj eserleri, güneş kremi, saç boyası bebek eserleri, böcek kovucular içerisinde mevcuttur.
Bu tip mikroplastikler kanalizasyon ve atık su sistemleriyle tabiata karışabilmektedir. Kimyasal, fizikî ya da biyolojik süreçler büyük plastik modüllerin parçalanmasına sebep olabilmektedir. Yüksek UV ışığı, dalga hareketleriyle fizikî aşınma ya da oksijen mevcudiyeti üzere faktörlerle büyük boyuttaki plastikler parçalanarak ikincil mikroplastik oluşumuna neden olabilmektedir.
Bu tıp mikroplastik çalışmalarında elde edilen mikroplastikleri tahlil ederek onun ne cins bir materyalden ayrışabileceğini varsayım edebilmekteyiz. Yani tahlil sonucuna nazaran bu mikroplastiğin, plastik bir su şişesinden mi, deterjan kabından mı, dokumacılık eserinden mi, yoksa bir otomobil lastiğinden mi ayrıştığını söyleyebiliyoruz. Bu da bize Van Gölü’ne ne çeşit plastik içerikli kirleticilerin karıştığı hakkında bilgi sunmaktadır.” (DHA)
