Trabzon’da tarihi mirası bu türlü yok ettiler

Trabzon’da Türkiye’nin en maliyetli kent içi yollarından biri sayılan Yasal Bulvarı’nın Boztepe Mahallesi’nden geçen kısmındaki tarihi tescilli bina, yol çalışmalarında hasar gördüğü sebebiyle Karayolları 10. Bölge tarafından yıkıldı. Doğal ve Tarihi Pahaları Müdafaa Derneği Lideri Doç. Dr. Coşkun Erüz “O bina yanlış müdahalelerle yok edildi. Yapıda her hangi bir deformasyon yoktu, devrine ilişkin her türlü ögeleri barındıran bir konaktı. Bir anda olduğu yerden kaldırıldı” dedi.

Trabzon, günlerdir doğal sit alanı Boztepe Mahallesi’ndeki tarihi tescilli binanın nasıl ve neden yıkıldığını konuşuyor. Türkiye’nin en maliyetli kent içi yollarından biri sayılan 2,5 milyar liraya mal edildiği bilinen Yasal Bulvarı’nın geçtiği Boztepe’de viyadüklerin çabucak alt tarafında bulunan Trabzon’un kent kimliğini yansıtan tescilli bina Karayolları 10. Bölge tarafından yıkıldı.

20. yüzyılın başlarında yapıldığı bilinen, müdafaa altında olması gereken binanın yol üretim çalışmalarında hasar gördüğü ve bu nedenle yıkıldığı argüman edildi. Tarihi binanın yıkılması, toplumsal medyadaki reaksiyonlarla gündem oldu. Binanın evvelki halinin ve yok olduğu yerin fotoğrafı yüzlerce sefer paylaşıldı, “Aslına uygun restore edildi” yorumları yapıldı.

“BULVAR KENTİN SİLUETİNİ MAHVETTİ”

Tarihi binanın tescillenmesini sağlayan Doğal ve Tarihi Pahaları Müdafaa Derneği Lideri Doç. Dr. Coşkun Erüz, yaşanılan süreci SÖZCÜ’ye anlattı. Yasal Bulvarı’nın doğal sit alanı Boztepe Mahallesinden viyadüklerle geçen kısmının Boztepe’nin siluetini mahvettiğini savunan Erüz, şunları söyledi:

– Boztepe Trabzon’un birinci yerleşim alanlarından, tarihi mahallelerinden birisi. Boztepe viyadükleri yapılırken hafriyat alanından 6 bin yıl öncesine ilişkin iki adet mızrak çıkmıştı. Şu anda o mızraklar Ticaret Odası’nın İpek Yolu müzesinde bulunuyor. Boztepe ayrıyeten tarihi İpek Yolu’nun denize ulaştığı ana sınır üzerinde bulunuyor. Bu tarihi mahalle Trabzon’un kıymetli konaklarının, yapılarının bulunduğu bir coğrafya idi. Boztepe’nin tarihi konaklarını son 50 yılda maalesef apartmanlara kurban ettik. Trabzon’da ulaşımı rahatlatmak için üçüncü bir güney yolu yapıldı. Yasal Bulvarı diye isimlendirilen yeni bir aks geliştirildi. Kentin trafiğini tahminen rahatlatacak lakin kentin Boztepe üzere tarihi siluetini de büyük oranda mahvetti yok etti. Alternatifi varken maalesef viyadükler getirilip Boztepe’nin bağrına sapladı. Boztepe, viyadük zirve oldu.

BETON KAZIK ÇAKARKEN ÇATLADI

Tarihi binanın tescil ve yıkım sürecini anlatan Erüz, şöyle devam etti:

– Viyadükler yapılmadan evvel biz Doğal ve Tarihi Pahaları Müdafaa Derneği olarak Trabzon’un semtlerini dolaşarak orada bulunan tarihi yapıtları, tarihi alanları tespit etmek, nitelikli olanları da müdafaa altına alınarak geleceğe taşınması için çalışma başlattık. Bunlar tarihi eser olduğu kadar insanların da kültür mirası ve bir biçimde korunması gerekiyor. Boztepe mahallesinde bir tespit çalışması yaptık ve viyadüklerin geçtiği bölgede yaklaşık 10 civarında tarihi yapının tescil edilmesi konusunda bir raporlama yaptık. Müdafaa şurasından talepte bulunduk. Ne yazık ki birçoğu uygun görülmedi. Lakin yakın vakitte yıkılan bina tescillendi, nitelikli bir tarihi eser olarak muhafaza altına alındı.

– Yapı yol yapılırken korundu, meydanla irtibat yolu yapılması sırasında nasıl olduysa tarihi yapının ön tarafına 15 civarında beton kazık çakıldı. Heyelanı önleyebilmek için büyük beton kazıklarla oradaki yeri dengelemeye çalıştılar. Tarihi yapıda çatlamalar meydana geldi. Yapının korunamayacağını düşünerek yıkıldı. Yapılırken planlanması gerekiyordu. Nitekim de Boztepe’ye, Trabzon’a kimlik katan, Trabzon’un mimarisini çok düzgün yansıtan bir binaydı. Bütüncül olarak her şeyiyle korunan bir binaydı. Yapıda her hangi bir deformasyon yoktu, periyoduna ilişkin her türlü ögeleri barındıran bir konaktı. Bir anda olduğu yerden kaldırıldı.

“BİNA YANLIŞ MÜDAHALELERLE YOK EDİLDİ”

Tarihi konağın tekrar birebir yerine yapılması gerektiğini savunan Doç. Dr. Erüz, değerlendirmesine şöyle devam etti:

– Yapının yeri boş duruyor. İstenirse tahminen aslı değil fakat o yapı yine yapılmak suretiyle tekrar oraya konulabilir. Birtakım materyalleri duruyordur. 20. yüzyılın başlarında yapılmış bir bina idi. Klasik Trabzon’un klâsik kent konak mimarisine özgün bir eserdi. Bahçeli, küçük taşlık avlusu olan bodrumuyla iki kattan oluşan çok özel bir konaktı. Viyadüğün o nahoş manzarası biraz daha yumuşatılabilir. Yaşatılırsa Trabzon mimarisi o yapıtı tekrar kazanmış olur. O bina yanlış müdahalelerle yok edildi. Bir öteki yere yapılması gerçek değildir, tarihi eser öbür bir yere yapılmaz, bulunduğu yerin kimliğidir. Trabzon kamuoyunda çok büyük reaksiyon çekti, gündem oldu. Halkın bu reaksiyonuna karşılık verecek olan Karayollarıdır, kamu erkidir. Sıkıntı bir şey değil, halkın hassaslığına yanıt vererek o bina tekrar tıpkı yerine yapılmalıdır.

MAHALLELİ DE YIKIMA TEPKİLİ

Mahallede yaşayan vatandaşlar da yol çalışması yapılınca tarihi binanın duvarlarının çatladığını tabir ettiler. Binanın bir anda yok olduğunu söyleyen mahalleli, “Burayı yıktılar, yapacaklar diyebiliyoruz lakin bunlar bu türlü yıkılıp gidiyor. İki tane vardı, birisi yıkıldı. Kazıklar dikildi, konutun etrafına çit çektiler, taşlarını numaralandırdılar, tekrar yapılacak diye alıp gittiler. Buranın imgesi bozuldu. Doğayı yok ettiler, her yeri yok ettiler, alttan tünel açabilirdiler ancak gökten üst bir ucube yaptılar. Bu türlü bir tane değil, Trabzon’un çok fazla tarihi binası yıkıldı, Trabzon’un eski özelliği, hoşluğu kayboldu. Trabzon’un hiçbir özelliği kalmadı” dedi.

“ANNEM BURADAN GEÇMEK DAHİ İSTEMİYOR”

Öte yandan 1962 yılında o konutta dünyaya gelen Aydın Gençoğlu, toplumsal medyada yaptığı açıklamada binanın istimlak bedeli ödenerek yıkıldığını belirterek, şu tabirlere yer verdi:

– Babam (1925) amcalarım, halalarım. Ben (1962) kardeşlerim bu konutta dünyaya geldik. Yol inşaatı bu mıntıkaya geldiğinde bizlere konutun boşaltılması konusunda tebligat yapıldı. Bu ortada anıtlar şurasından tarihi eser olduğuna dair heyet raporu verilmesi üzerine yıkılmayacağına çok sevindik. Ama bu ortada binanın yeri haricinde kalan bahçesi kamulaştırıldı, Yasal yolu projesiyle ilgili tanıdığım biriyle durumu görüştüğümde binanın yıkılacağını söylemesi üzerine ‘Anıtlar Kurulu’nun raporu var, tarihi eser nasıl yıkarsınız’ demem üzerine ‘bunun üzere ne binalar yıktık bunu da diğer yere yapmak kaydıyla yıkarız’ dedi aslında durum da malum, Annem 90 yaşında bu mıntıkadan dahi geçmek istemiyor.