Beynimiz hangi mevsimde nasıl çalışır?

Beyin aktivitesinin ve ruh halinin mevsimlere nazaran farklılık gösterdiğini belirten Prof. Dr. Derya Uludüz, “Örneğin her ne kadar kış depresif bir mevsim olsa da zihinsel işlevselliğimiz bu aylarda daha serttir. Beynin CEO’su frontal alanın devre dışı kaldığı yaz aylarında ise hafızamız her zamankinden daha zayıftır’’ dedi…

Araştırmalara nazaran mevsim değikliklerindeki; nem, sıcaklık, günlerin uzunluğu ve toplumsal etkileşim üzere parametreler yalnızca vücudumuzu değil beynimizi de etkiliyor. Pekala beynimiz hangi mevsimde daha verimli çalışıyor? Hangi mevsimde uykuya geçiyor? En sağlıklı kararları hangi periyotta alıyoruz?  Hangi devirlerde daha unutkan oluyoruz? İşte Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz’ün bu sorularıma verdiği yanıtlar…

HACMİ DE DEĞİŞİYOR

Bilimsel araştırmalar beynin hacminin yıl boyunca dalgalanmalar gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bu dalgalanmalar beynin farklı bölgelerine nazaran değişir. Birçok beyin bölgesi yazın küçülür ve kışın büyür. Bunlar, öğrenme, motivasyon, karar verme, duygusal ve duyusal sürece üzere karmaşık fonksiyonları denetim eden, beynin derinliklerinde subkortikal yapılar olarak isimlendirilen alanları içerir. Bunun tam aykırısı yalnızca beyincik istikrar merkezi yazın büyür kışın ise küçülür. Beynin hacmindeki bu değişiklikler, mevsimsel olarak biliş ve ruh halinde oluşan dalgalanmaları da açıklayabilir. Nedeni ise kan basıncı ve hormonlardaki değişikliklerdir.

ORTAYA ÇIKAN DEĞİŞİKLİKLER

Beynimizin öğrenme gücünden hafızaya kadar birçok fonksiyonu mevsimlere nazaran değişkenlikler gösterebiliyor… İşte mevsimler ve o farklılıklar…

İLKBAHAR

Öğrenme, hafıza ve kışın aldığımız gerçek kararları hayata geçirme konusunda biliş gücümüz ilkbaharda epey güçlüdür. Yani kış aylarında daha yavaş ve istikrarlı çalışan beynimizin aldığı gerçek kararları harekete geçirmek için beyin kış uykusundan uyanır. Bu da çalışan belleğin daha etkin olduğu manasına gelir. Hasebiyle birçoğumuz kış ayına denk gelen yılbaşında yeni başlangıçlar için sayısız kararlar alır lakin neredeyse büyük bir kısmını gerçekleştiremeyiz ve bahar ayı ile harekete geçeriz. Hayatımızdaki yenilikleri daha çok tabiatın uyandığı ilkbahar aylarında başlatırız.

YAZ

Deyim yerindeyse yaz havası sizi de havaya sokar. Yazın beyniniz daha canlı olur. Beynin CEO’su frontal alan devre dışı kalır ve his bölgeleri daha etkinleşir. Bu nedenle daha çok eğleniriz ya da süreksiz aşklar yaşarız… Ama uyaranların bol ölçüde olduğu yaz aylarında odağınızı kaybetme eğilimi gösterebilirsiniz, beyniniz daha faal olmakla bir arada his yüklü bölgeler hareket halinde iken mantıklı kararlar alma, hafızayı güçlendirme bölgeleri daha sessizdir. Yani CEO izindedir ve herkes eğlenebilir modu ön plandadır. Yaz boyunca bedeniniz beyninizden güç çekerek kendini soğutmaya çalışır ve bu da beynin optimal fonksiyonelliğini etkileyebilir. Araştırmalar, öğrenme ve akılda tutmanın yaz aylarında en düşük düzeylerde olduğunu ortaya koyuyor. Özetle zihin bunaltıcı havayı pek sevmez bu yüzden yaz aylarının beyin üzerindeki olumlu tesirlerine ufak bir gölge düşebilir.

SONBAHAR

Sonbaharın eşsiz renk paleti sizi tesiri altına alsa da birdenbire bastıran çok uyku halinin de tesirinden kolay kolay kurtulamazsınız. Hipersomni yani fazla uykululuk hali sonbahar aylarında yavaş yavaş kendini gösterir. Daha kısa günler ve daha az güneş ışığı, beyninizde sirkadiyen uyku döngünüzle birlikte çalışan kimyasal bir tepkiye neden olur. Sıcak yaz aylarının akabinde gelen sonbahar, yeme ve uyku sisteminizi aslında olumlu etkilemenin yanında beyninize farklı açılardan yarar sağlar. Sonbahar aylarındaki bedeninizde meydana gelen yavaşlama, hafızanızın ve sorun çözme yeteneğinizin tekrar yüksek seviyelere ulaşmasına yardımcı olur. Bir misyonu tamamlamakla ilgili bilgileri korumamıza dayanak olan beyin bölgeleri sonbaharda daha etkindir.

KIŞ

Mevsimsel his durum bozukluğu kış aylarında kendini ağır bir halde gösterir, bunun temel nedeni artık beynin mantık üzerine sistemi kurması ve hisleri göz arkası etmesidir. Hislerle haz alma modu geri plandadır. Soğuk, daha az gün ışığına maruz kalma ve tabiatın meyyit olması daha depresif bir ruh halini de beraberinde getirir. Araştırmalar da insanların kış aylarında daha az serotonin (mutluluk hormonu) ürettiğini ve bunun olumsuz bir ruh hali sağladığını gösteriyor. Her ne kadar kışın depresif bir mevsim olduğunu söylesek de zihinsel fonksiyonellik kışın daha artmıştır. Bedeniniz soğuk havalarda daha uyuşuk hissedebilir lakin kanılarınız bundan olumsuz etkilenmez. Yani dikkat, konsantrasyon, odaklanma ve beynin CEO’su frontal alan daha etkin halde denetimi eline alır. Beynin: talimatları alma, bilgiyi kullanma, sorunları çözme ve karar vermeden sorumlu olan zihinsel çalışma alanı kışın daha faal faaliyet gösterir. Lakin faal düşünse de planları hayata geçirme ilkbahara kalma eğilimindedir.