BRICS yeni üyelerle Batı’ya karşı ekonomik rekabete hazırlanıyor

Çin ve Hindistan üzere önde gelen gelişmekte olan ekonomilerden oluşan BRICS, altı ülkeye daha iştirak davet göndererek Batı’ya karşı yeni bir jeopolitik ve ekonomik güç olarak ortaya çıkmaya hazırlanıyor.

2009’da Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin’in iştirakiyle oluşturulan BRIC, birinci olarak 2010’da Güney Afrika’yı da kapsayacak halde genişleyerek BRICS haline dönüşürken, ekseriyetle Batı liderliğindeki dünyaya karşı bir istikrar ögesi olarak görüldü.

PETROL ZENGİNİ ÜLKELER DAHİL OLDU

Batı ittifaklarına karşı kendini bir güç odağı olarak pozisyonlandırmaya çalışan BRICS kümesi, Orta Doğu bölgesinin en büyük ekonomilerine sahip petrol zengini Suudi Arabistan, İran, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Mısır’ın da ortalarında olduğu 6 ülkeyi kümeye dahil ederek hem 2010’dan bu yana birinci kere genişleme sürecine giriyor hem Batı karşısında milletlerarası tesirini artırmayı hedefliyor.

Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS ülkeleri, Güney Afrika’nın Johannesburg kentinde düzenlenen ve 24 Ağustos’ta sona eren 15. Başkanlar Zirvesi’nde, dünya nizamını tekrar kurmak ve global tesirini artırmaya yönelik adımlarını hızlandırmak hedefiyle Suudi Arabistan, İran, BAE, Mısır, Etiyopya ve Arjantin’in bloka üyelik taleplerini kabul etti.

BRICS Başkanlar Zirvesi’ne mesken sahipliği yapan Güney Afrika önderi Cyril Ramaphosa, yeni ülkelerin 1 Ocak 2024 prestijiyle bloka üye olacaklarını açıkladı. Bu kararla yeni yılda BRICS’in üye sayısı 5’ten 11’e yükselecek.

Suudi Arabistan, İran, BAE ve Mısır üzere Orta Doğu bölgesinin en büyük ekonomilerine ve dünyanın en büyük petrol ve doğalgaz rezervlerine sahip ülkelerinin bloka üye olmasının dünyada gücün kıymetinin arttığı bir periyotta, BRICS’in memleketler arası alandaki siyasi ve ekonomik gücünü de artırabileceği öngörülüyor.

PUTİN’DEN AÇIKLAMA

Hakkındaki memleketler arası tutuklama buyruğu nedeniyle tepeye gitmeyen Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Ramaphosa’ya genişleme konusundaki kararlılığından ötürü teşekkür etti.

Putin, “Ekonomik bağlarımızın dolarsızlaştırılması istikametindeki maksatlı ve geri dönüşü olmayan süreç ivme kazanıyor.” dedi.

NÜFUSUN YÜZDE 40’TAN FAZLASI BRICS ÜLKELERİNDE

Dünya nüfusunun yüzde 40’ından fazlası halihazırda BRICS ülkelerinde yaşıyor.

2000’lerin başında BRICS ülkeleri global ekonomik üretimin (GSYH) yüzde 7,7’sini oluştururken, bu oran bugün yüzde 25’ten fazla. Yeni eklenecek üyelerle tertibin tesirinin artacağı ve kelam konusu oranın yaklaşık yüzde 30’a çıkacağı hesaplanıyor.

Karşılaştırma olarak ABD, Kanada, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya’dan oluşan G7 ülkeleri hala global ekonomik üretimin yüzde 45’ini temsil ediyor. Ama 20 yıl evvel bu oran yüzde 65’ti.

Gelecek yıllarda ekonomik tartının, temel olarak Çin ve Hindistan’ın büyümesi nedeniyle BRICS ülkeleri lehine değişmeye devam edeceği öngörülüyor. IMF iddialarına nazaran Hindistan, gelecek 10 yılda Almanya ve Japonya’yı geçerek dünyanın üçüncü büyük iktisadı olacak.

ORTAK PARA ÜNİTESİ ÖNERİSİ

Brezilya Devlet Lideri Luiz Inacio Lula Silva Johannesburg’daki BRICS doruğunda, üye ülkelere, dolar kuru dalgalanmalarına karşı kırılganlıklarını azaltmanın bir yolu olarak birbirleri ortasındaki ticaret ve yatırım için ortak bir para ünitesi oluşturma davetinde bulundu.

Lula, tepenin açılış genel oturumunda BRICS para ünitesinin üye ülkeler ortasında “ödeme seçeneklerini artırdığını ve kırılganlıkları azalttığını” söyledi.

Yetkililer ve ekonomistler ise Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika ortasındaki ekonomik, siyasi ve coğrafik eşitsizlikler göz önüne alındığında bu türlü bir projenin içerdiği zorluklara dikkati çekti.

BRICS ülkelerinin siyaset ve iş dünyasında farklı öncelikler belirledikleri ve Çin ile Hindistan’ın da kıymetli alanlarda rakip oldukları için dengeli bir siyaset izlemekte zorlandıkları da biliniyor.

Güney Afrikalı yetkililer de doruğun gündeminde BRICS para ünitesinin yer almadığını belirtmişti. Temmuz ayında Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar ise BRICS para ünitesine dair hiçbir fikrin olmadığını lisana getirmiş lakin doruğa çıkmadan evvel ulusal para üniteleriyle ticareti artırmanın tartışılacağını söylemişti.

Putin de görüntü ilişkisi aracılığıyla katıldığı toplantıda üye ülkeler ortasındaki ticaretin dolardan ulusal para ünitelerine kaydırılmasının tartışılacağını söyledi.

Çin ise bu fikir hakkında yorum yapmadı. Lider Şi, tepede “uluslararası mali ve nakdî sistem reformunun” desteklenmesi konusunda konuştu.

DOLARA KARŞI REKABET

BRICS önderleri, geçen yıl Amerikan Merkez Bankası Fed’in faiz oranlarını artırması ve Rusya-Ukrayna savaşıyla keskin bir biçimde güçlenen ve birçok ülke için dış borcun yanında ithalatı daha değerli hale getiren dolar yerine ulusal para ünitelerini daha fazla kullanmak istediklerini söyledi.

Rusya’nın geçen yıl yaptırımlar nedeniyle global finansal sistemlerden uzaklaştırılması, Batılı olmayan müttefiklerin dolardan uzaklaşacağı istikametindeki spekülasyonları artırırken, BRICS doruğunda doların global sistemdeki hakimiyeti masaya yatırıldı.

Putin tepede yaptığı konuşmada, “Ekonomik bağlarımızın dolarsızlaştırılması tarafındaki objektif, geri dönüşü olmayan süreç ivme kazanıyor.” dedi.

BRICS‘in başta Çin ve Rusya olmak üzere mevcut üyelerinin ABD ve dolar aksiliği hariç halihazırda farklı çıkarlar peşinde olduğu tez ediliyor.

BRICS ülkelerinin ortak para ünitesinden bahsederken, ekonomik farklılıklar nedeniyle, ortak bir özgür ticaret bölgesi bile oluşturamaması dikkati çekiyor.

Yüksek satın alma gücüne sahip ABD, ABD, Kanada, Almanya, İngiltere, Fransa üzere Batı pazarları Çin için BRICS ortaklarına kıyasla çok daha değerli olmaya devam ediyor.

ULUSLARARASI TİCARETİN YÜZDE 85’İ DOLAR İLE

Uluslararası ödeme hizmeti sağlayıcısı Swift’in datalarına nazaran, Haziran 2023 prestijiyle dolar, milletlerarası ticaret finansmanının yüzde 85’ini oluşturuyorken, Euro yüzde 5,9 ile ikinci sırada yer aldı. Euro’yu yüzde 4,2 ile yuan takip etti.

Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) datalarına nazaran ise dolar, global döviz süreçlerinin neredeyse yüzde 90’ını oluşturuyor ve ülkelerin öbür ülkelere borçlarının yaklaşık yarısı dolar cinsinden.

Bununla birlikte Milletlerarası Para Fonu (IMF) datalarına nazaran, doların resmi döviz rezervleri içindeki hissesi 2022’nin son çeyreğinde yüzde 58 ile 20 yılın en düşük düzeyine, döviz kuru değişimlerinden arındırıldığında ise yüzde 47’ye geriledi.

Doların global ticari ve finansal sistemlerindeki yükü, ABD’ye yalnızca devasa açıklarını finanse etme ayrıcalığı vermekle kalmıyor, birebir vakitte bu ülkenin doları jeopolitik bir güç aracı olarak kullanmasını sağlıyor. Neredeyse hiçbir büyük banka, hiçbir milletlerarası şirket ve hatta hiçbir gelişmiş ülke, ABD sermaye piyasalarından kopmayı göze alamıyor.

Dolar kullanımı Rusya’da azalıyor. Çin, Brezilya ve Rusya doların hakimiyetine kendi para üniteleriyle karşı koymak isterken, Rusya-Ukrayna savaşı sonrası Batı’nın Moskova’ya yaptırımlarının bir sonucu olarak Rusya’da yuanın en kıymetli ticari para ünitesi haline gelmesi dikkati çekiyor.

DOLARA BAĞIMLILIK, YAPTIRIMLAR NEDENİYLE KIRILGAN HALE GETİRİYOR

Boğaziçi ve Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Altay Atlı mevzuya ait AA muhabirine yaptığı açıklamada, son periyotta global iktisat üzerindeki dolar egemenliğini kırma istikametinde başka ülkelerin uğraşlarının arttığını söyledi.

Bunun birkaç sebebi olduğunu lisana getiren Atlı, “Bunların en kıymetlisi son periyotlarda artan yaptırımlar. Yaptırım ekonomik enstrümanların karşı tarafa gerçek bir siyasi, stratejik dış siyaset emeliyle kullanılması. Dolar giderek bu yaptırımlar için daha fazla kullanılıyor. Hasebiyle doları ne kadar bağımlıysan o kadar kırılgan hale geliyorsun.” diye konuştu.

Atlı, BRICS ülkelerinin Amerikan egemenliğindeki bir dünya sistemine ve münasebetiyle dolar egemenliğindeki bir global ekonomik sisteme karşı olan muhalefetlerinden diğer çok bir ortak noktaları olmadığını vurguladı.

BRICS 10 MİLYAR DOLARA KADAR KREDİ AÇACAK

Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin bir de yeni üye olacak ülkelere bakıldığında, bunları bir ortaya getiren mevzunun mevcut sistemin ıslahat edilmesi, değişmesi, daha çoğulcu bir yapıya kavuşması taleplerinden öteki bir ortak noktasının olmadığını lisana getiren Atlı, şöyle konuştu:

“BRICS bünyesindeki Yeni Kalkınma Bankası (NDB) önümüzdeki devir 10 milyar dolara kadar yeni kredi açacağını söyledi. Bunun en azından yüzde 30’unun da mahallî para üniteleriyle olacağını açıkladı. Yani lokal para ünitelerinin daha fazla kullanılması.

Bu esasen bu türlü, mesela Türkiye ile Çin ortasında da bunu gördük. Lokal para ünitelerinin kullanılmasının karşılıklı ticarette teşvik edilmesine yönelik mutabakatlar var. Yüzde 30’u lokal para ünitelerinde olacak ancak niçin tamamı değil?

Bütün bu çalışmalar yahut teşebbüsler hepsi doğal ki global ekonomik sistemin özgür piyasa dinamikleri içerisinde hür piyasa dinamikleri üzerinden tanımlanan bir global kapitalizm içerisinde şekilleniyor.”

‘DOLARIN EGEMENLİĞİNİ KIRMAK GERÇEKÇİ BİR GAYE DEĞİL’

Atlı, her gün dünyada toplam yaklaşık 4 trilyon dolarlık döviz süreci yapıldığını ve dünya ticaretinin yaklaşık yüzde 60-65’inin dolar üzerinden döndüğünü hatırlattı.

Doların egemenliğini hür piyasa dinamiklerinin koruduğunu söyleyen Atlı, “Doların egemenliğini büsbütün sona erdirmek gerçekçi bir gaye değil. Lakin mümkün olduğunca çeşitlendirmek gerekiyor. Günümüz şartlarında da doların mevcut pozisyonunu kaybetmesi kelam konusu değil. Ancak ne kadar çeşitlendirilirse, ne kadar bu hayata geçirebilirse farklı para bilimleri kullanılırsa ve dolara olan bağımlılıkları azaltılırsa global iktisada kadar yararlı olacak.” dedi. (AA)