Çin’de 40 yıllık büyüme modeli bozuluyor mu?

Dünyanın ikinci büyük iktisadına sahip Çin’de tüketici fiyatları düşerken, emlak krizi derinleşiyor. İhracat düşüşe geçerken, dünyanın en kalabalık ülkesinde gençler ortasındaki işsizlik artıyor.

Emlak krizi, çok borçlanma, zayıf büyüme, global iktisatta büyümenin garantörü Çin iktisadına yönelik olarak piyasalardaki tedirginliğin artmasına neden oluyor.

Çin’in sıkıntılı emlak kesiminde tekrar başlayan çalkantılar ve “hayal kırıklığı” yaratan ekonomik bilgiler, dünyanın ikinci büyük iktisadının istikrarına ait dehşetleri körüklerken, krizin finans piyasalarına da sıçrama tehlikesi bulunuyor.

Çin iktisadı yılın ikinci çeyreğinde bir evvelki çeyreğe nazaran yalnızca yüzde 0,8 büyüdü. Uzmanlar gelecek on yıl içinde ortalama olarak sırf yüzde 2-3 seviyesinde bir ekonomik büyüme bekliyor.

EMLAK KESİMİ RİSKİ

Uzmanlar, Çin iktisadı için en büyük riskin, şimdiye kadar ekonomik üretiminin neredeyse dörtte birini oluşturan şişirilmiş emlak bölümünden kaynaklandığını belirtiyor.

Ödemelerde dengesizliği 2020’den beri manşetlere çıkan Evergrande, geçen hafta ABD’de iflas müdafaa müracaatında bulunurken, rakibi Country Garden da ödeme zahmetleri yaşadığını açıkladı.

Ülkede keskin ekonomik yavaşlama ve bilhassa mahallî idareler ve emlak kesimindeki yüksek borç düzeylerinin oluşturduğu meseleler daha evvel görülmemiş bir boyuta ulaşırken, Çinli yetkililerin ekonomik krizleri denetim altına alma konusunda dikkate bedel bir geçmişe sahip olduğu da biliniyor.

Çin’de yetkililer gergin yatırımcıları sakinleştirmeye çalışırken, Çin Merkez Bankası’nın son zamanlardaki düşünceleri faiz indirimi ile gidermeye çalışması da dikkati çekiyor.

Banka, 20 Ağustos’ta finans ve menkul değerler düzenleyicileri ile yaptığı toplantının akabinde, ülkenin mahallî idare borç meselelerini çözmek için mali yardımlarını koordine edeceğini açıkladı.

Büyük bankalara kredi hacimlerini artırmaları talimatı veren Çin Merkez Bankası, yuanın dolar karşısında bedel kaybetmesi nedeniyle geçen hafta dayanak tedbirleri almak zorunda kalmıştı.

Çin Merkez Bankası, 21 Ağustos’ta ise ekonomiyi desteklemeye yönelik uğraşlar çerçevesinde bir yıllık ana kredi faiz oranını da düşürdü. Bunun yanında banka beş yıllık faizi değiştirmeyerek piyasaları şaşırttı.

DÜŞÜK BÜYÜME ORANLARI GLOBAL BİR SORUN

1990’dan bu yana daima artan refah vaadi iktidardaki Komünist Parti’nin en değerli meşruiyet desteği olurken, düşük büyüme sayılarının uzun vadede Çin hükümeti için bir sorun haline gelebileceği de belirtiliyor.

Bazı uzmanlar, uzun vadeli bir sakinlik konusunda ihtarda bulunarak gayrimenkul fiyatlarındaki düşüşe, deflasyonun başlangıcına ve artan borca işaret ediyor.

Bazı uzmanlar ise Çin modelinin çökmek üzere olmadığını ve bunun için şimdi çok erken olduğunu düşünüyor.

Giderek artan şeffaflık eksikliği de yaşanan belirsizliğin bir nedeni olarak görülüyor. Ülke yetkililerinin, son olarak daha evvel rekor düzeye ulaşan genç işsizliği konusunda olmak üzere, giderek daha fazla bilgiyi sakladığı sav ediliyor.

Ayrıca, ülkenin önde gelen ekonomistlerinden ekonomik durum hakkında olumsuz yorum yapmamaları isteniyor.

Şİ SABIR İSTEDİ

Tatil döneminde olunmasına karşın, son haftalarda Pekin’de yetkililer ortasında çok fazla hareketlilik olması da dikkati çekiyor.

Ekonomiyi desteklemek için yetkililer tarafından daima yeni planlar sunulurken, özel kesimi güçlendirmek için 31 teklif, tüketimi canlandırmak için 20 tedbir, daha fazla istihdam oluşturmak için 26 fikir ve yabancı yatırımcılar için ortamı güzelleştirmek için 24 nokta duyuruldu.

Çin Devlet Lideri Şi Cinping, geçen günlerde Çinlileri “tarihi sabrı” muhafazaya çağırdı.
Şi, kısa vadeli maddi refah peşinde koşmak yerine ülkenin eğitim, sıhhat sistemi ve besin tedarikinin uygunlaştırılması üzere uzun vadeli amaçlara odaklanması gerektiğini söyledi.

ÇİN İKTİSADI NEDEN SORUN YAŞIYOR?

Uzmanlar, dünyanın ikinci büyük iktisadının “güçlü bir aşağı taraflı baskı” altında olduğunu söz ederken, Covid-19’a karşı “sıfır vaka” siyasetinin yıkıcı sonuçlarından güçlü bir halde kurtulma umudu da tükeniyor.

Çin iktisadında büyümenin yavaşlamasına sebep olarak baskı altına giren emlak kesimi, zayıf özel tüketim ve özel dalda azalan itimat gösterilirken, buna ek olarak, global iktisattaki yavaşlamanın bir sonucu olarak ihracatın da son vakitlerde gerilemesi dikkati çekiyor.

Çin hükümeti, kendi iktisadını dış tesirlere daha az bağımlı hale getirmek için iç tüketimi artırma gayesini sürdürüyor.

Ancak katı sıfır Covid-19 siyasetinin yanı sıra emlak piyasasındaki kriz ve daha fazla ekonomik gelişme konusundaki belirsizlik özel hane halklarını huzursuz ederek tasarruf etmeye zorluyor.

Çin Merkez Bankası bilgilerine nazaran, 2023 yılının birinci yedi ayında hane halkı tasarruflarında 2,6 trilyon dolarlık artış yaşandı.

Çin iktisadında tıpkı anda bu kadar çok sorunun yaşanmasının tesadüf olmadığını belirten uzmanlar, sistematik dengesizliklerin çoklukla bir kırılma noktasına ulaşılana kadar tırmanabileceğini hatırlatıyor.

Çin iktisadı, 2008 mali krizinden bu yana bilhassa altyapı ve gayrimenkule yapılan özel bölüm ve kamu yatırımları sayesinde büyüdü.

Bunlar, direkt ve dolaylı olarak ekonomik çıktının üçte birine kadarını sağladı. Dolaylı katkı olarak, kimya ve ham unsur sanayilerinin yanı sıra konut aletleri ve mobilya üreticileri üzere birçok kesimin inşaat patlamasından faydalanması gösteriliyor.

Ekonomistler uzun vakittir bu büyüme modelinin sürdürülebilir olmadığı istikametinde tenkitlerde bulunuyor.

YEREL İDARE BORÇLARI

Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) bilgilerine nazaran Çin’in borcu ülkenin 2022 GSYH’sinin neredeyse yüzde 300’üne denk geliyor. Bunun büyük bir kısmını lokal idareler oluşturuyor. Kelam konusu borç 2012’de GSYH’sinin yüzde 200 altında bulunuyordu.

Son 10 yılda mahallî idareler, çoğunlukla krediyle altyapıya büyük yatırımlar yaparak, mahallî ekonomiyi canlı tuttu. Bu durum da borçları artırdı.

Harcamalar, inşaat projeleri için arazi satışlarından elde edilen gelirle finanse edildi. Lakin emlak krizi nedeniyle toprağa olan talep düştü ve gelir azaldı. Covid-19 salgınında mahallî idarelerin “Covid-19 testi” üzere harcamaları kelam konusu borçları daha da artırdı.

NEDEN GLOBAL EKONOMİYİ TEHDİT EDİYOR?

Dünyanın ikinci büyük iktisadı olan Çin, son yirmi yılda global ekonomik büyümenin en değerli itici güçlerinden biri oldu.

Buna karşılık Çin, mallarına yurt dışından gelen talepten büyük ölçüde yararlandı. Çin’in GSYH’si birinci yarıda 59,3 trilyon yuana (yaklaşık 8,31 trilyon dolar) ulaştı.

Uluslararası Para Fonu (IMF), 2023 yılı için şu ana kadar Çin’in global büyümeye neredeyse yüzde 35 seviyesinde katkıda bulunacağını hesaplıyor.

Çin ekonomisindeki problemler son periyotta milletlerarası sermaye piyasalarını da etkilemişti. Büyük gayrimenkul geliştiricilerinin karşı karşıya olduğu akut meseleler karşısında kimi yatırımcılar yeni bir “Lehman trajedisi” yaşanmasından bile korkuyor.

2008 yılında ABD’de yatırım bankası Lehman Brothers’ın iflası başka bankalarda domino tesiri oluşturmuş ve global finansal krizin tetikleyicilerinden biri olarak kabul edilmişti. (AA)