Cumhuriyetin mirasını yediler
Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) 21 yıllık iktidarında, 100 yaşındaki cumhuriyetin birikimi yerli ve ulusal ne kadar kamu kuruluşu varsa elden çıkardı.
AKP 14 Ağustos 2001’de “Bundan sonra hiçbir şey eskisi üzere olmayacak” kelamıyla kuruldu. 2002 yılı Kasım ayından bu yana ülkeyi yöneten AKP, iktisattan siyasette, adaletten güvenliğe kadar birçok alanda büyük bir değişime imza attı.
Ekonomide, Türkiye tarihinde görülmemiş bir özelleştirme uygulamasına giden AKP, cumhuriyetin kazanımı ve birikimi olan ne varsa adeta haraç mezat sattı.
AKP iktidarının birinci Maliye Bakanı Kemal Unakıtan satış sürecini “Satacağız satacağız. Her şeyi satacağız. Kâr edeni de satacağız, ziyan edeni de satacağız. Devleti ekonomik faaliyetlerden kurtarıncaya kadar satacağız. Pamuk eller cebe. Yerli yabancı herkes gelsin” cümleleriyle başlatmıştı.
AKP iktidarı dediğini yaptı ve Türkiye’nin en büyük şirketlerini, fabrikalarını, otellerini, limanlarını, güç üretim tesislerini, elektrik ile doğalgaz dağıtım şebekelerini ve topraklarını yerli ve yabancı özel şirketlere verdi.
2002 yılından bu yana 273 kuruluşta pay senedi yahut varlık satış-devir süreçleri yapıldı. Bu kuruluşlardan 268’inde kamu hissesi kalmadı. 1986 yılından AKP’nin iktidara geldiği periyoda kadar 8 milyar dolarlık özelleştirme yapılırken, 2002’den günümüze toplam 63 milyar dolarlık satış gerçekleştirildi.
ÖNCE ‘FABRİKA KURAN FABRİKALAR’ GİTTİ
AKP, iktidara gelir gelmez birinci evvel ‘fabrika kuran fabrikaları’ elden çıkardı. 2003 yılında iki kamu şirketi, Ortadoğu ve Balkanlar’ın en büyük tezgah üreticisi TAKSAN ile sanayi tesisi imalatı yapan GERKONSAN satıldı. Birebir yıl Türkiye Denizcilik İşletmeleri‘ne ilişkin limanlar, SEKA‘nın kağıt fabrikaları ve kamu yerleri de satılarak toplam 187 milyon dolar gelir elde edildi.
Erdoğan’ın eski iktisat kurmayları Ali Babacan ve Kemal Unakıtan
SANAYİ DEVLERİNİ PARÇALAYA PARÇALAYA VERDİLER
Takvim yaprakları 2004 yılını gösterdiğinde özelleştirmelerde vites yükselten AKP iktidarı, 1 milyar 282 milyon dolarlık satış yaptı. 2003 yılında fabrika yapan fabrikaları elden çıkaran AKP iktidarı bu sefer parçalaya parçalaya sanayi kuruluşlarını satmaya başladı.
TEKEL‘in alkollü içecekler kısmı 292 milyon dolara satılırken, gübre üreten şirketler ve onların fabrikaları özelleştirildi. Eti Bakır 21.8 milyon, Eti Krom 58 milyon, Eti Gümüş 41.2 milyon ve Eti Elektrometalurji 15.3 milyon dolara satıldı.
Çayeli Bakır İşletmeleri 49.2 milyon dolara, Karadeniz Bakır işletmeleri Samsun İşletmesi 11.1 milyon BET Kütahya Şeker Fabrikası 23.8 milyon dolara, Amasya Şeker 1 milyon 250 bin dolara özelleştirildi.
Türk Hava Yolları’nın paylarının yüzde 20’si 2004 yılında, yüzde 25’i ise 2006 yılında satıldı.
THY’NİN YÜZDE 20’Sİ BORSADA GİTTİ
Doğalgaz dağıtım şirketleri ESGAZ 43 milyon dolara, BURSAGAZ 120 milyon dolara satıldı. Sümer Holding bünyesinde yer alan fabrika toprakları de tek tek satıldı. 44 milyon dolara satılan Sümerbank Bakırköy İşletmesi‘ni ve 27 milyon dolara satılan TÜMOSAN izledi. Blok satıştan toplam 402 milyon dolar gelir elde edilirken, 2004 yılında 689 milyon dolar kıymetinde tesis, varlık ve arazi satışı gerçekleştirildi. Türk Hava Yolları’nın (THY) paylarının yüzde 20’si ise 177 milyon dolara borsada satıldı.
TÜRK TELEKOM KAZIĞI
2005 yılında AKP iktidarı toplam 8.2 milyar dolarlık özelleştirme yaparak rekor kırdı. Türkiye’nin en stratejik kurumlarından biri olan Türk Telekom‘un yüzde 55’i 6 milyar 550 milyon dolar bedelle Lübnanlı Hariri Ailesi’ne satıldı. Daha sonra Türk Telekom kredi borçları ödenmeyince Türk bankalarına dönem oldu oradan da Türkiye Varlık Fonu hisseleri satın aldı ve tekrar kamulaştırılmış oldu. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü‘ne ilişkin olan İstanbul Hilton Oteli binası ve yeri 255 milyon dolara, Ataköy Otelcilik 62.7 milyon dolara, Ataköy Marina ve Yat İşletmeciliği 23.7 milyon dolara, Ataköy Turizm ise 33.5 milyon dolara satıldı.
TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK KURULUŞLARI…
2005 yılının bir öteki büyük özelleştirmesi ise 305 milyon dolara Eti Alüminyum‘un satışı oldu. Kıbrıs Türk Havayolları 33 milyon dolara, Adapazarı Şeker Fabrikası 45.7 milyon dolara blok olarak satılan kuruluşlar oldu. AKP, 2005 yılında Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarından TÜPRAŞ ve PETKİM‘in bir kısmını borsada sattı. Bir gece yarısı TÜPRAŞ‘ın yüzde 14.76’sı İsrailli iş adamı Sami Ofer’e 453 milyon dolar bedelle devredilirken, PETKİM’in yüzde 35’i 273 milyon dolara halka arz edildi.
Koç Holding-Shell ortak teşebbüsüne satılan TÜPRAŞ, 2018’de 3 milyar 761 milyon lira net kâr elde etti.
TÜPRAŞ VE ERDEMİR ELDEN ÇIKARILDI
2006 yılı özelleştirme çapı açısından 2005’i bir evvelki yılı aratmadı. Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu olan TÜPRAŞ’ın özelleştirme ihalesi Eylül 2005’te yapıldı ve 4 milyar 140 milyon dolar teklif eden Koç Holding-Shell ortak teşebbüsü ipi göğüsledi.
Birkaç gün sonra ise bir öteki sanayi devi Erdemir, 2 milyar 770 milyon dolara OYAK Grubu’na satıldı. Başak Sigorta ve Başak Emeklilik‘e mayıs ayında blok olarak 268 milyon dolara özelleştirildi. THY‘nin yüzde 25’i 207.8 milyon dolara borsada halka arz edilirken, TEKEL‘in Ankara’daki genel müdürlük binası da 100 milyon dolara TOBB’a satıldı.
OTELLER PEŞ PEŞE GİTTİ
Emekli Sandığı’nın sahip olduğu oteller de bir bir özelleştirilirken, Büyük Ankara Oteli 36.3 milyon dolar, Büyük Efes Oteli 121.5 milyon dolar, Büyük Tarabya Oteli ise 145.3 milyon dolara satıldı. 2006 yılında toplam 8 milyar dolarlık özelleştirme yapılırken, taşınmaz ve tesis satışından toplam 710 milyon dolar gelir elde edildi.
ARAÇ MUAYENE İSTASYONLARI
2007 yılında AKP, hiç kamu şirketi satmadı. Araç muayene istasyonlarını, taşınmazları ve borsada Halkbank paylarının bir kısmını elden çıkartarak toplam 4 milyar 258 milyon dolar gelir elde etti.
Bugün Şiddetli Center’ın yükseldiği İstanbul Boğazı’na nazır Karayolları toprağı 800 milyon dolara, Mersin Limanı 755 milyon dolara, araç muayene istasyonları 613 milyon dolara, Halkbank‘ın yüzde 25’i ise 1.8 milyar dolara satıldı.
Azerbaycan devlet şirketi Socar, Petkim’i 2 milyar 40 milyon dolara satın aldı.
YERLİ VE ULUSAL PETKİM AZERBAYCAN’IN OLDU
2008 yılında iki şirket blok olarak özelleştirildi. Birincisi tıpkı TÜPRAŞ ve Türk Telekom üzere Türkiye’nin en stratejik kurumlarından biri olan Petkim Petrokimya Holding‘di. 30 Mayıs 2008 günü imzalanan mukaveleyle Azerbaycan devlet şirketi Socar, Petkim’i 2 milyar 40 milyon dolara satın aldı.
TEKEL’in sigara kısmı ise 24 Haziran 2008’de 1 milyar 720 milyon dolara satıldı. Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş’nin (ADÜAŞ) sahip olduğu 9 santral ise 510 milyon dolara özelleştirildi.
ŞİRKETLER BİTİNCE TESİS VE VARLIKLARI SATTILAR
2009 yılında ise 2 milyar 270 milyon dolar pahasında özelleştirme süreci gerçekleştirildi. Yapılan satışlarda en büyük kalemi elektrik dağıtım şirketleri oluşturdu. Başkent Elektrik 1 milyar 225 milyon dolara, Sakarya Elektrik 600 milyon dolara, Meram Elektrik ise 440 milyon dolara satıldı.
SIRA BEDELLİ TOPRAKLARA GELDİ
Blok olarak satış yapacak kamu şirketi sayısı azalınca, ilerleyen yıllarda tesis ve varlık satışına tartı veren AKP hükümeti, kamu topraklarını, fabrikaları, güç üretim santralleri ile dağıtım şebekelerini elden çıkardı. Bugüne kadar 4 binden fazla kamuya ilişkin gayrimenkulü satan AKP iktidarı, 2 binden fazla gayrimenkulü satmak için de özelleştirme portföyüne ekledi. Karayolları ve köprüleri de satılacak bedeller listesine ekleyen AKP iktidarı, 30’a yakın kamu kuruluşunu daha satmayı planlıyor.
