DEHB nedir? Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) belirtileri neler?

DEHB, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle tanımlanan bir nörobiyolojik durumdur. Hem çocukluk devrinde hem de yetişkinlikte görülebilen bu bozukluk, günlük hayatı etkileyebilir. Uygun tedavi ve dayanak ile DEHB’yi yönetmek mümkün. Özgün tedavi planları, bireyin gereksinimlerine uygun halde belirlenir. Bilgi ve anlayışla yaklaşarak, DEHB’nin üstesinden gelmek mümkün.

DEHB NEDİR?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), ekseriyetle çocukluk periyodunda başlayan ve yetişkinlikte de devam edebilen nörobiyolojik bir bozukluktur. Bu bozukluk, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsel davranışların bariz bir formda görüldüğü bir durumu söz eder. DEHB’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik, çevresel ve nörolojik faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir.

DEHB’nin temel özellikleri şunlardır:

Dikkat Eksikliği: DEHB’li bireyler, misyonlara odaklanmakta zorluk yaşayabilirler. Uzun periyodik dikkat gerektiren misyonlarda sık sık dikkatleri dağılabilir, detayları gözden kaçırabilirler. Basitçe sıkılırlar ve bitmemiş işleri sık sık bırakırlar.

Hiperaktivite: Hiperaktivite, çok hareketlilik ve yerinde duramama durumunu söz eder. Çocuklarda sıkça görülen belirtiler ortasında yer alır. Bu belirtiler ortasında daima koşma, tırmanma, yerinde duramama, sık sık elleri ve ayaklarıyla oynama üzere davranışlar bulunabilir.

Dürtüsellik: DEHB’li bireyler düşünmeden hareket etme yahut konuşma eğiliminde olabilirler. Sırası gelmeden yanıt verme, sabırsızlık, diğerlerinin kelamını kesme üzere davranışlar dürtüsellik belirtileri olarak örnek verilebilir.
DEHB, ömrün farklı alanlarını etkileyebilir. Okul başarısızlığı, toplumsal zorluklar, düşük özsaygı ve iş ömründe problemler üzere sonuçlar doğurabilir. Lakin erken teşhis, uygun tedavi ve takviye ile bu olumsuz tesirler hafifletilebilir. DEHB tedavisinde çoklukla psikoterapi, davranış terapisi ve ilaç tedavisi üzere formüller kullanılır.

DEHB tanısı konulurken, belirtilerin en az altı ay boyunca ve farklı ortamlarda (örneğin okul, ev) görülmesi gerekmektedir. Teşhis süreci uzman bir psikiyatrist yahut psikolog tarafından yapılır.

DEHB BELİRTİLERİ NELER?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çeşitli belirtilerle kendini gösterebilen bir durumdur. Bu belirtiler, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak üç temel kümede toplanabilir. Aşağıda DEHB’nin belirtilerine örnekler verilmiştir:

Dikkat Eksikliği Belirtileri:

Görevleri Tamamlamada Zahmet: Uzun müddetli yahut sıkıcı misyonlara odaklanmakta zorlanma, işleri bitirmekte zahmet yaşama.

Dikkat Dağınıklığı: Vazifeler sırasında dikkatin süratle diğer yerlere kayması, basitçe sıkılma.

Ayrıntıları Gözden Kaçırma: Ayrıntıları gözden kaçırma eğilimi, kusurlu yahut eksik işler yapma.

Organizasyon Zorluğu: Vakti uygun yönetememe, işleri düzenleme ve planlama konusunda zahmet yaşama.

İşlerde Daima Ertelenme: Misyonları ertelemeye meyil, son ana kadar beklemek.

Hiperaktivite Belirtileri:

Duramama Hali: Yerinde durmakta zahmet, daima hareket etme yahut sallanma.

Fazla Konuşma: Daima ve gereksiz yere konuşma, diğerlerinin kelamını kesme.

Zorla Sessiz Kalamama: Durması gereken yerde duramama, sık sık yer değiştirme.

Sakin Olamama: Rahatça oturamama, daima yer değiştirme yahut durmadan eller ve ayaklarla oynama.

Dürtüsellik Belirtileri:

Cevapsız Davranışlar: Düşünmeden karşılık verme, soru tamamlama yahut davranışlarda telâşlı olma.

Sabırsızlık: Sıra bekleme yahut sonuçları beklemekte zorluk, çabucak sonuç almak isteme.

Başkalarını Kesme: Konuşma yahut etkinliklerde diğerlerinin kelamını kesme, sırası gelmeden konuşma.

Tehlikeli Davranışlar: Tehlikeli durumları yahut sonuçları düşünmeden hareket etme.

DEHB NEDENLERİ NELER?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir, lakin bir dizi faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıkabileceği düşünülmektedir. Bu faktörler genetik, çevresel ve nörolojik olabilir. İşte DEHB’nin mümkün nedenleri:

Genetik Faktörler: Aile geçmişi, DEHB riskini artırabilir. Genetik faktörler, DEHB’nin gelişiminde rol oynayabilir. DEHB’li şahısların ailelerinde DEHB yahut misal özellikler taşıyan bireylerin bulunma mümkünlüğü daha yüksektir.

Nörolojik Faktörler: Beyin yapısı ve fonksiyonu DEHB’nin gelişiminde kıymetli bir rol oynayabilir. Beyindeki nörotransmitterlerin (beyin hücreleri ortasında irtibatı sağlayan kimyasal maddeler) istikrarı ve fonksiyonu, DEHB semptomlarının ortaya çıkmasında tesirli olabilir.

Nörotransmitter İstikrar Bozukluğu: Dopamin ve norepinefrin üzere nörotransmitterlerin düzensizliği yahut düşük düzeyleri, DEHB’nin nörobiyolojik temelini oluşturan faktörlerdir. Bu nörotransmitterler, dikkat, odaklanma ve dürtü denetimi üzere fonksiyonlarda rol oynar.

Çevresel Faktörler: Anne karnında yahut erken çocukluk devrinde maruz kalınan çevresel faktörlerin (örneğin, sigara içme, alkol yahut uyuşturucu kullanımı, beslenme) DEHB riskini artırabileceği düşünülmektedir. Fakat çevresel faktörlerin tek başlarına DEHB’ye neden olduğunu gösteren kesin deliller şimdi yoktur.

Prematürite yahut Doğum Komplikasyonları: Prematürite yahut doğumda yaşanan birtakım komplikasyonlar, beyin gelişimini etkileyebilir ve DEHB riskini artırabilir.

Beyin Alanlarındaki Farklılıklar: Beyindeki muhakkak bölgelerdeki gelişimsel farklılıklar yahut fonksiyon bozuklukları da DEHB’nin nedenleri ortasında yer alabilir. Bu alanlar ortasında bilhassa dikkat ve dürtü denetimi ile ilişkilendirilen frontal korteks bölgesi bulunmaktadır.

DEHB TEDAVİSİ NASIL?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tedavisinde bir dizi farklı formül kullanılabilir. Tedavi yaklaşımı, bireyin yaşına, semptom şiddetine, altta yatan faktörlere ve kişisel gereksinimlere nazaran belirlenir. Ekseriyetle birkaç tedavi sisteminin kombinasyonu kullanılarak en yeterli sonuçlar elde edilir. İşte DEHB tedavi metotlarının kimileri:
Psikoterapi (Konuşma Terapisi): DEHB’li bireyler, fonksiyonelliği artırmak, dürtü denetimi sağlamak ve sorun çözme hünerlerini geliştirmek için psikoterapi alabilirler. Davranış terapisi, bilişsel davranışçı terapi (BDT) üzere terapi çeşitleri kullanılabilir.

İlaç Tedavisi: Birtakım DEHB hadiselerinde, semptomları yönetmek ve denetim altına almak için ilaç tedavisi önerilebilir. Bu ilaçlar çoklukla uyarıcı ilaçlar olarak isimlendirilir ve dopamin ve norepinefrin üzere nörotransmitter düzeylerini düzenleyerek dikkat ve dürtü denetimini artırabilirler. İlaç tedavisi, bir psikiyatrist tarafından düzenlenmeli ve takip edilmelidir.

Eğitim ve Davranışsal Yaklaşımlar: DEHB’li bireylere, dikkat ve öğrenme maharetlerini artırmaya yönelik eğitim ve davranışsal stratejiler öğretilir. Öğretmenler ve ebeveynler, bu stratejileri günlük ömürde kullanarak bireyin fonksiyonelliğini artırabilirler.

Çevresel Düzenlemeler: Okul yahut iş ortamlarında çevresel düzenlemeler, bireyin odaklanmasını kolaylaştırabilir. Daha az dikkat dağıtıcı bir çalışma ortamı yaratmak, öğrenme ve çalışma verimliliğini artırabilir.

Yaşam Biçimi Değişiklikleri: Sağlıklı ömür üslubu alışkanlıkları, DEHB semptomlarının idaresine yardımcı olabilir. Tertipli fizikî aktivite, sağlıklı beslenme, tertipli uyku ve gerilim idaresi, semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Aile Eğitimi ve Takviye: Aile üyeleri, DEHB hakkında bilgi edinerek bireyin muhtaçlıklarını daha düzgün anlayabilir ve dayanak sağlayabilir. Aile eğitimi, çocuğun yahut yetişkinin meskende ve okulda daha yeterli başarılı olmasına yardımcı olabilir.