Dikkat eksikliği ve hiperaktivite nasıl anlaşılır?

Çocuklar çoklukla hareketli ve enerjiktir. Lakin bu, her hareketli çocuğun dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşadığı manasına gelmez. Uzman Psikolog Zeynep Göktuna, hiperaktivitenin en besbelli özelliklerini ve ebeveynler tekliflerini şöyle sıraladı…

Zeynep Göktuna

OKULDA BAŞLAR

Özellikle 2-5 yaş ortasındaki çocuklarda odaklanma sorunu bir seviyeye kadar olağan kabul edilir. Bu yaş kümesindeki çocuklar, oyun oynarken çabuk sıkılabilir, bir oyuncağı atıp öbür oyuncakla oynamaya geçebilir, ebeveynlerini her vakit dinlemeyebilir, bir aktiviteden başka aktiviteye geçebilir, konuşurken kısımdan kola atlayabilir, komut alırken zorlanabilir. Bu durumun gerçek anne-baba tavrı ve disiplin oluşturma teknikleri ile önüne geçmek mümkün. Ancak çocuğunuzun yaşı ilerledikçe, bilhassa ‘okul döneminde’ yaşadığı odaklanma sorunları ve ‘akademik becerilerinde’ yaşadığı zahmetler; yalnızca bir ‘odaklanma sorunu’ olmayabilir. Bu durum;  ‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun habercisi olabilir ve asla atlanmaması gerekir.

Ebeveynlere teklifler

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğundan (DEHB) kuşku edilen çocuklar için dış ortamdaki her türlü uyarıcı, dikkatin öbür bir şeye yönelmesine neden olabilir. Bu nedenle;

– Çocuğunuzla, konuşurken yanına gidin, göz teması kurun ve sizi dinlediğinden emin olduktan sonra söyleyeceğinizi söyleyin.

– Söylediklerinizin sahiden duyulduğundan emin olmak için “Söylediklerimi tekrarlar mısın?” üzere sorularla, komutun anlaşılıp anlaşılmadığını denetim edin.

– Uzaktan seslenmeyin, çocuğunuzla konuşurken etraftaki öteki sesleri azaltın.

– Aynı anda birkaç şey söylemeyin. Çocuğunuzun gerçekleştirmesini istediğiniz bir davranışını daima olarak tekrar etmeyin. Unutmayın istediğiniz bir davranışın çocuğunuz tarafından gerçekleştirilmesi için daima olarak isteğinizi tekrar etmeniz, istenilen davranışın oluşmasını engelleyecektir.

– DEHB’li çocuklar için gereğince açık, az sayıda ve kesin kurallar konulması gerektiğini unutmayın.

– İsteklerinizi net bir halde tabir edin ve ‘belirgin’ sözler kullanın. ‘Akşam banyo yapılacak’ yerine ‘Akşam 20.00 de banyo yapılacak’ üzere tam saat bildirin.

– Çocuğunuzun ‘size nazaran yanlış’ bir davranışı karşısında onu suçlamayın. Kişiliğine yönelik tenkitler yapmaktan kaçının ve ona ‘Sadece ne hissettiğinizi’ belirtin. Örneğin akşam konuta geç gelen çocuğunuza ‘Seni merak ettim ve başına bir şey gelmesinden endişelendim’ demek üzere.

– Olumlu davranışlarını her vakit ödüllendirin. Örneğin; çocuğunuz ‘ödevini vaktinde bitirmişse’ onun bu davranışını her vakit önemsediğinizi ve takdir ettiğinizi tabir edin.

– Anne- baba ve çocuk ortasındaki alaka bazen çocuk tarafından gerçekleştirilmeyen davranışlar nedeniyle gerginleşebilir. Bu türlü vakitlerde ‘şu an öfkeliyiz, bir mühlet için başka odalarda duralım ve sakinleştiğimiz vakit, tekrar konuşalım’ diyerek, ‘ara vermek’ gerekir.

– DEHB’Lİ çocuklar için ‘ödev zamanları’ bir kabusa dönüşebilir. Bu çocuklar dış uyaranlardan çok fazla etkilendiklerinden öncelikli olarak ‘bir ödev odasının’ olması değerlidir. Bu oda içerisinde, çocuğun dikkatini dağıtacak nesneler ve ortamdaki sesler azaltılmalıdır. Çocuğun odasında televizyon bulundurulmamalıdır. Çocuğun ödevlerini yaparken odaklanmasını güçleştirebilecek cep telefonu, televizyon ve bilgisayar üzere teknolojik aletler yanında olmamalıdır. Ödevler bilhassa masa başında yapılmalı, ödev saati evvelce belirlenmiş olmalı ve ödev müddetinin başlangıç ve bitiş saati belirli olmalıdır. Ödevler uygun modüllere bölünerek tamamlanmalıdır.

BU BELİRTİLER VARSA DİKKAT!

‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’na işaret eden 4 ana semptom vardır. Bu çocuklarda; dikkat, zamanlama, dürtüsellik ve hareketlilik alanlarında zorlanmalar görülür. Bu alanlardaki zorlanmaları işaret eden belirtiler şöyle sıralanabilir. Çocuğunuz, okulda değerli olan ayrıntılara dikkat etmekte zorlanıyor ve kolay kusur yapıyorsa, uzun müddetli konsantrasyon gerektiren işlerde başarısızlıklar yaşıyorsa, mesken ödevlerini tamamlamakta, konuşma sırasında karşısındakini dinlemekte zorlanıyorsa dikkatle ilgili sorunlar yaşadığından kuşku edilir.

Çocuğunuz; imtihanlarını vaktinde yetiştirmekte zorlanıyorsa, gideceği yerlere daima geç kalıyorsa, ödevlerini vaktinde yetiştirmekle ilgili sık sık sıkıntılar yaşıyorsa zamanlamayla ilgili sorunu olabilir. Çocuğunuz; sabırsızsa, rastgele bir soru tamamlanmadan evvel çabukla karşılık veriyorsa, sıra beklemekte zorlanıyorsa, toplumsal ortamlarda sık sık öteki şahısların lafını kesiyorsa dürtüsellikle ilgili sorunu olabilir. Çocuğunuz; oturduğu yerde duramıyorsa, kıpır kıpırsa, daima ayağa kalkıp hedefsizce dolaşıyorsa, çok konuşuyorsa hareketlilikle ilgili sorun yaşadığından kuşku edilir.

Ne vakit uzmana başvurulmalı?

Çocuğunuz, istemesine ve çabalamasına karşın derslerinde başarılı olamıyorsa, dikkatini bir mevzu üzerinde yoğunlaştırabilmekte zahmet çekiyorsa, dikkat mühleti çok kısa ise okulda derslerini takip etmekte zorlanıyorsa, okuduğu bir metinle ilgili sorulan sorulara odaklanamadığı için yanlış yanıtlar veriyorsa, komut almakta zahmet çekiyorsa, ani yansılar veriyorsa,  kıpır kıpır ise daima çok hareketli ise imtihanlarını vaktinde yetiştirmekte zorlanıyorsa ve günlük hayatında zamanlama sorunu yaşıyorsa, ödevlerini yetiştirmekte zorlanıyorsa ve ödev yaparken dikkatini ödevlerine vermekte zahmet çekiyorsa, çalışma suratı çok yavaşsa (15 dakikalık ödevi 2-3 saat üzere bir müddette tamamlayabiliyorsa) bir uzmana başvurmakta fayda var.