Eski İBB Lideri Gürtuna’dan zelzele çıkışı

İstanbul’u bekleyen büyük sarsıntı tehlikesine gözleri çeviren 17 Ağustos 1999 Gölcük merkezli sarsıntı sırasında İBB Lideri olan Ali Müfit Gürtuna, o devirde kenti zelzeleye hazırlamak için yapılan çalışmaları SÖZCÜ’ye anlattı ve kıymetli ihtarlarda bulundu.

Gürtuna’nın 1998-2004 ortasında yaptığı İBB Başkanlığı periyodunda; Afet Uyum Merkezi (AKOM) kuruldu, yer incelendi, binalar tarandı, sarsıntı master planı hazırlandı.

Ancak o planların birden fazla rafa kalktı, kente yerleştirilen afet konteynırları hırsızların amacı olunca kaldırıldı, afet yolları otoparka dönüştü, toplanma alanları imara açıldı.

“YANLIŞ ÜZERİNE YANLIŞ YAPILDI”

Eski İBB Lideri Ali Müfit Gürtuna “1999 sonrasında İstanbul sarsıntısı için teorik ve pratik çalışmalar Türkiye’ye örnek olacak nitelikteydi. O çalışmalar Türkiye çapında uygulansaydı, afet planı, zelzele master planı yapılsaydı bu sonuçları yaşamazdık. Bu felakete, bugüne kadar yaptığımız yanlış üstüne yanlışlar yol açtı. Gereken tüm tedbirleri alsaydık da asrın felaketi diye anılmak yerine asrın tahlili diye konuşabilseydik. Maalesef asrın felaketi kavramının ardına sığınmak mecburiyetinde olan bir ülke haline geldik” dedi.

“TOPLANMA ALANLARI İMARA AÇILDI, NÜFUS 20 MİLYONA ÇIKTI”

Gürtuna, 1999 zelzelesinden bugüne dek geçen süreçte İstanbul’un zelzeleye hazır hale getirilemediğine dikkat çekerek “İstanbul sarsıntıya hazırlanamadı. Birçok toplanma alanı imara açıldı, nüfus 20  milyona çıktı. Muazzam bir rant oluştu. İstanbul’un nüfusu 30 milyona gidiyor. Marmara Bölgesi bilhassa de Doğu Marmara 50 milyon nüfuslu bir bölge olacak. Türkiye’yi boşaltıyoruz. Hem zelzele bölgesine çekiyoruz. Hem stratejik olarak ülke güvenliği açısından yanlış bir uygulama yapıyoruz. Allah korusun bir savaş olsak nasıl olacak ya? Bu beşerler nereye gidecek? Nasıl iş bulacak?” dedi.

“YIKIMIN YÜZDE 1’İ OLURDU”

Gürtuna, “Bizim kurguladığımız  sistem tüm Türkiye’de uygulansaydı 6 Şubat depremlerindeki yıkımın fakat yüzde 1’i olurdu. Binalar yassı kadayıf üzere tuz buz olarak yıkılmazdı. Binalar enkaz değil bir kum yığınına dönüşmüş. Sistem yok, yöneten akıl yok, irade yok. Temel eksiğimiz bu. Daima el yordamıyla konuşuyoruz. Herkes fili tuttuğu yerden tanım ediyor. Biz fili bir bütün olarak görüp, kurgusunu yapmak zorundayız. Bir bütün olarak ele almış olsaydık bu hasarlar olmayacağı için bugünkü devlet nerede tartışması da olmayacaktı” diye konuştu.

AKOM KURULDU

Gürtuna, uzmanların İstanbul için büyük zelzelenin habercisi olarak gördüğü 17 Ağustos 1999 zelzelesinin akabinde yaptıklarını şöyle anlattı:

*O günü kadar İstanbul’un afet idare planı yoktu.  Sadece sismik olarak yer yer yapılmış jeolojik çalışmalar vardı.   Dünyayı etüt ettirdim. Gördük ki bu işi en düzgün yapan Los Angeles afet idaresi. Biz onu temel aldık.

*Dünyanın en ileri afet idare sistemini hazırladık.  Ve 17 Ağustos zelzelesinden çabucak sonra eylül ayında yalnızca zelzele için itfaiye bünyesinde başladığımız çalışmayı 2000 yılının şubat ayında bir başkanlık talimatıyla kurumsal bir yapıya dönüştürdük.

*AKOM kuruldu. İsim babası benim. Bilimsel ve teknik çalışmalar, makine ve ekipman çalışmaları, insan gücüne yönelik çalışmalar, örgütsel hazırlıklar, eğitim çalışmaları, bağlantı ve bilgi teknolojisi çalışmaları, yapı güvenliğine yönelik çalışmalar, idari türel düzenlemeler ve mali kaynağın hazırlanması, bütün kurumların entegre olarak faaliyete geçeceği acil durum planı hazırlanması, halkın zelzeleye hazırlanması çerçevesinde çalışmalar yaptık.

“ZEMİNİN DURUMUNU ORTAYA KOYDUK”

*Zeminin karakterini ve sarsıntıya olan davranışını tespit ettik. Yıldız Teknik Üniversitesi’yle birlikte yer çekirdek bilgi bankasını oluşturduk.

*Japon uzmanlarla mikro bölgeleme dediğimiz ve afetin tesirlerini tedbire yahut en aza indirgeme çalışmasına imza attık.

*İstanbul’da  bölge bölge parsel parsel en mikro noktasına kadar incelemiş oldu. Binaların durumlarını gözden geçirdik.

*İstanbul’un hangi ilçesinde, hangi mahallesinde, hangi caddesinde ne kadar bina yıkılacak, ne kadarı ağır hasar, ne kadar orta, ne kadar hafif hasar alacak, ne kadar vefat olabileceğine ait varsayımı olarak ortaya koyduk. Bu bir teşhis çalışmasıydı. Sonra tedavinin nasıl olacağına baktık.

DEPREM MASTER PLANI HAZIRLANDI

*Tedavi için İTÜ, Boğaziçi Üniversitesi, YTÜ ve ODTÜ ile sarsıntı master plan çalışması başlattık.

*300 uzman çalıştı. Yol haritası çıkarıldı. 2003 eylüle kadar yer mikro çalışması, yer etüt çalışmaları, zelzele master planı hazırlamış olduk.

*Deprem master planı içine acil yardım kurtarma sistemini, ulaşım sınırları, su çizgileri, güç çizgileri, bağlantı haberleşme sınırlarının nasıl olması gerektiğini de koyduk.

BİNA TARAMASI YAPILDI

*İstanbul’daki tüm yapıların yer etüdüyle birlikte elden geçirilmesi gerekiyordu.  Depremde aktif olacak binaların kesinlikle ayakta kalması lazım. Sıhhat kuruluşları, belediye binaları, valilik binası…

*Okullar, mescitler, hastaneler ayakta kalmalı ve mümkün olduğu kadar sivil binaların da ayakta kalması lazım. Bunun için öncelikli binaları süratli biçimde tarattık. 7.5 büyüklüğündeki zelzelede ağır hasar alacak, hafif hasar görme ihtimali olan binalar tespit edildi.

*Zeytinburnu’nu pilot bölge ilan ettik. İstanbul’da gecekondulaşmanın birinci başladığı yerdi. 1960’lardan itibaren birçok imar dışı yapılaşmanın birinci başladığı yerdir. En eski binalar, en imar dışı binalar oradaydı.

*Bütün bunların içinde yer aldığı sarsıntı master planını hazırladık. Düğmeye bastık. Bütün bunları herkese anlattık.

*Kaybedecek vakit yok dedik. Bunları yapmamız gerekiyor diye anlattık. Lakin maalesef tam duyuramadık.

*Yazılı olarak dokümanları başbakanlığa da gönderdik. Bunun bir örnek olduğunu ve Türkiye’de bütün vilayetlere, bu afet idare  sisteminin kurulması gerektiğine de ısrarla vurguladık.

“İSTANBUL’DA BİZDEN SONRA BU SİSTEM ÇALIŞMADI”

Gürtuna, hazırladıkları zelzele master planının bir müddet sonra rafa kalktığını ve uygulanmadığını vurgulayarak uygulansa sarsıntı anında nasıl fotoğrafın ortaya çıkacağını şöyle anlattı:

*Zemine nazaran bina yapılmış, binalar sağlam, afet idare sistemi hazır, bütün alet, araç gereçler en çağdaş formuyla hazır. Zelzele olduğu anda sistem devreye giriyor.

*3 dakika içinde orada ne olduğunu görüyorsun. Bu sistemin çalışmasıyla aslında çok az sayıda hasarlı bina olacak. Zira sistem çalışmış. Hasarlı binalar elenmiş. Ve bir bina başına birinci 10 dakikada 25 kişi gitmiş olacak.

*2 saatte etraf vilayetlerden gelenlerin müdahalesiyle çadır kentin kurulmasına başlanmış oluyor. Besin anında çıkıyor.

*Bu sistem evvelce hazır olmalı. Son dakika düşünülecek şeyler değil. Lakin bunun için buna inanmış, bu işin tahliline inanmış  bu iradeyi koymuş bir yapı gerekiyor.

*İstanbul’da bizden sonra bu sistem çalışmadı. Biz 400 küsur zelzele toplanma alanı yapmıştık, 300’e yakını imara açılmış. Benim başkanlığım dönemimde İstanbul’un nüfusu 10-11 milyondu. Benim amacım İstanbul’u 7-8 milyona indirmekti.

*Sanayinin tasfiyesiyle yavaş yavaş Anadolu’da oluşturulacak çekim noktalarına bu nüfusun aktarılması formundaydı. Maalesef bugün 16 milyon resmi nüfusumuz var lakin 20 milyondan aşağı değil gerçek nüfus.

*Kayıtlı kayıtsız ne kadar muhakkak değil. Yapılan binaların ölçümleri muhakkak değil. Yeni oluşmuş devasa ilçeler var. Belediye lideri git yap diyor. 20-30-50 kat istediği üzere yapıyor beşerler. Akla ziyan işler oluştu.

*Onun için ben İstanbul’da yeni bina, eski bina ayrımı yapmıyorum. Yeni yapılanların da birçoğundan telaşlıyım. Zira birçoğu imara uygun, projeye uygun değil” diye konuştu.

“MÜTEAHHİT ZİNCİRİNİ YALNIZCA BİR HALKASI”

Gürtuna müteahhitlerin “günah keçisi” ilan edilmesini de eleştirerek “Müteahhitler 100 halkalık zincirin, bir halkası. Geri kalan 99 halka nerede? Artık bakıyorum; 20-30 müteahhite cürmü yüklüyoruz. Geri kalanları kurtarıyoruz. Zincirin halkalarından eksiği kusuru olan kim varsa bunun bedelini ödemeli” dedi.

Deprem konteynırları ve afet yollarına ne oldu?

Gürtuna periyodunda yapılan afet acil hareket planı doğrultusunda kente içinde jeneratör, delici alet edevat üzere kurtarma gereçlerinin bulunduğu sarsıntı konteynırları yerleştirilmişti.

Hırsızların gayesi haline gelen konteynırlardan geriye bugün yaklaşık 500 adet kaldı.

Gürtuna, söyle konuştu:

*İçinde 100 çeşit gereç vardı. Afet idaresinin çekirdek ünitesini mahallede başlatmıştık. Muhtar ve mahalle afet gönüllülerinden oluşan bir sistem kurguladık.

*Afet olduğunda mahallede minimum seviyede müdahale araç gereçleri olmalı dedik. 10 dakikada varılmalı binaya. Bunun için takımın orada olması lazım.

*Ama aman içinde ihmal edildi, tertipler bozuldu. Birçoğu yağmalandı. Artık ortada olduğunu sanmıyorum. İstanbul’da 4-5 bin civarında konteyner koymuştuk. Her mahallede ana caddelerin kimi yerlerinde vardı.

*O devirde İstanbul’da acil afet yolları planlaması yapıldı lakin şu an hepsi otopark alanına döndü. Vatandaşımızın da ileri bir afet şuuruna sahip olması gerekiyor.

*Çünkü bu bahis topyekun hazırlanma sorunu. Yollarda zelzele acil yolu oluşturup parklanma yasağı getiriyoruz. Lakin park ediyorlar. Sarsıntı olsa tıkanacak o yol.