Geçersiz bal nasıl anlaşılır?

Türkiye’de besin dalında karşılaşılan en değerli problemlerin başında uydurma besinler geliyor. Bunlardan biri de bal… Tüketiciler düzmecesiyle gerçeğini ayırt etmekte zorlanırken, uzmanlar doğal balın imajından ya da kokusundan anlaşılamayacağını belirtiyor. ‘‘Balda şifa ararken karşınıza çıkan katkılı yahut taklit ballar sıhhatinizi bozabilir” diyen Farmakognozi Uzmanı Doç. Dr. Etil Güzelmeriç, bu besinle ilgili merak edilen noktalara değindi. İşte açıklamaları:

Etil Güzelmeriç

SAĞLIĞA FAYDALARI

Balın sıhhat için kullanımı çok eskiye dayanır. Tıbbın babası olarak bilinen Hipokrat, ağrı için oksimel (sirke ve bal karışımı), susuzluk için hidromel (su ve bal karışımı) ve birtakım hastalıkların neden olduğu ateşin düşürülmesi için bal, su ve çeşitli bitkilerin karışımını önermiştir. Bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalar, balın antimikrobiyal, antioksidan, antienflamatuvar (yangı giderici), yara ve yanıkların uygunlaştırılması üzere birçok aktifliğini ortaya koymuştur. Dünya Sıhhat Örgütü, öksürük ve soğuk algınlığı tedavisinde balın kullanılabileceğini bildirmiştir. Balın antimikrobiyal tesiri balın sahip olduğu çeşitli özelliklerden ileri gelmektedir. Örneğin, suyun tüm canlılar için temel bir ihtiyaç olduğunu göz önünde tuttuğumuzda, bal üzere düşük su içeriğine sahip bir ortam mikroorganizmaların ömrü için elverişli olmayacaktır. Balın asitlik pahası (pH 3,5-5,5) de birçok mikroorganizmanın büyümesi için elverişli değildir. Balda bulunan fenolik bileşenler de antimikrobiyal tesir gösterir.

NEDEN 1 YAŞ ALTI ÇOCUKLARA VERİLMEMELİ?

Yapılan bir çalışmada, üst teneffüs yolu enfeksiyonu nedeniyle öksürüğü olan çocuklara (2-5 yaş) gece yatmadan evvel verilen balın (2,5 mL) öksürük sıklığı ve şiddetini azaltarak düzgünleştirici tesir gösterdiği bildirilmiştir. Olağan burada dikkat edilecek olan konu çocuğun yaşıdır. 1 yaş altı çocuklara bal verilmez. Zira balda Clostridium botulinum bakterisi bulunabilir ve bebeklerin yeni gelişmekte olan bağırsak florasında yetişkinlere kıyasla daha kolay yerleşebilir. Bu bakterinin ürettiği botulinum nörotoksinler “infant botulizmi” olarak bilinen besin zehirlenmelerine neden olmaktadır.

DELİ BAL TEHLİKESİNE DİKKAT!

Arıların ormangüllerinden (Rhododendron L.) nektar alması sonucu balda, bu bitkiden gelen birtakım bileşikler (grayanotoksinler) tespit edilebilir. Bu bileşikleri içeren balların tüketimiyle sıhhati tehdit eden bulguların ortaya çıkması nedeniyle bu ballara “deli bal” da denir. En sık karşılaşılan belirtiler tansiyon düşüklüğü ve kalp ritminin yavaşlamasıdır. Ülkemizde, ormangüllerine başta Karadeniz Bölgesi olmak üzere Marmara Bölgesi’nde de rastlanabilir.

KATKILI VE TAKLİT OLANLAR SIHHATİNİZE ZİYAN VEREBİLİR

Balda şifa ararken karşınıza katkılı yahut taklit ballar çıkabilir. Balın ölçüsünü artırmak maksatlı bala mısır ya da pirinç şurubu katılması, arıya bile gerek duymadan şeker şuruplarına polen, renk hususları ve aroma eklenip balın taklit edilmesi bu ballara örnek olabilir. Başka taraftan “Kristallenen bal geçersiz baldır” önyargısına da açıklık getirilmesi gerekir. Bal tabiatı gereği kristallenebilir, bu olağan bir süreçtir. Öbür taraftan, bala ısı uygulanması ya da balın uygun olmayan saklama şartlarında uzun müddet bekletilmesi nedeniyle baldaki fruktoz, 5-hidroksimetilfurfurala (5-HMF) dönüşebilir. 5-HMF, uzun müddet ve yüksek ölçülerde bedene alındığında sıhhati olumsuz etkileyebilir. Türk Besin Kodeksi Bal Bildirisi’ne nazaran hem salgı hem de çiçek ballarındaki 5-HMF ölçüsünün 40 mg/kg kıymetini aşmaması gerekir. Bu doğrultuda yapılan bir çalışmada, başta 2.2 mg/kg 5-HMF bulunan balı 100°C sıcaklıkta, 1 saat ısıttıklarında 48 mg/kg 5-HMF tespit edilmiştir. Tahminen akıllara çay ya da sütü içerken kattığımız bal gelebilir. Günlük hayatta, balı çaya yahut süte eklediğimiz sıcaklık içebilme kıvamında olduğundan ve içme müddetimizi de işin içine kattığımızda bu dönüşümün çabucak olamayacağını kestirim edebilirsiniz. Olağan kullandığınız balın kalitesini de gözden kaçırmamanız gerekir.

NE YAPABİLİRİZ?

Hızla artan dünya nüfusu nedeniyle ziraî faaliyetler giderek artmaktadır ve hasebiyle ziraat ilaçlarının kullanımı da kaçınılmaz olmuştur. Tekrar gereksinimlerin karşılanması uğruna bal üretiminin artırılması hedeflenip, arı larva ve pupalarına bulaşan hastalıklar veteriner ilaçlarıyla yasak olmasına karşın giderilmeye çalışılmaktadır. Üzülerek belirtmek isterim ki bu durum karşımıza balda pestisit, antibiyotik ve öteki veteriner ilaçlarının kalıntıları olarak ortaya çıkmaktadır. Pekala bahsettiğimiz sıhhatimizi olumsuz tarafta etkileyebilecek tüm bu parametrelerin balda olup olmadığını nasıl mı anlayacağız? Balın tadına, rengine ve kıvamına bakarak kalitesini ya da doğal olup olmadığını anlayamayız. Doğal olup olmadığını tespit etmenin tek bir yolu vardır o da ayrıntılı “analiz”dir. Bal üzerinde yapılacak tüm testler de akredite tahlil laboratuvarlarında yapılmalıdır.