İktidar birinci imtihanını iktisatta verecek

İkinci cinste Cumhurbaşkanlığı seçimini kim kazanırsa kazansın, iş başına gelecek yeni iktidarın esas gündemi iktisat olacak. Uzun müddettir, halının altına süpürülen tüm sorunlar artık kaçınılmaz olarak masaya yatırılacak. Bilhassa para piyasalarını altüst eden Merkez Bankası’nın uyguladığı siyasetler süreksiz olarak dövizdeki yükselişi sınırlamış olsa da ardında büyük bir enkaz bırakmaya aday.

21 Aralık 2022’de yaklaşan kur şokunu önlemek için kurgulanan Kur Muhafazalı Mevduatların (KKM)  yalnızca Hazine’ye getirdiği ek yük 92.5 milyar liraya ulaştı. Bir bu kadarlık ödeme yükümlülüğünün de Merkez Bankası tarafından karşılandığı kestirim ediliyor. Süreksiz bir tampon oluşturmak için devreye alınan kur muhafazaya karşın yeni bir kur krizi de kapıda bekliyor.

Yeni iktidar muhtemelen birinci imtihanını para piyasalarında verecek. Pazartesi sabahından itibaren, muhtemel kur şokuna karşı atılacak adımlar birebir vakitte iktisat siyasetlerinin nasıl şekilleneceğine ait ipuçlarını da verecek.  Yüksek enflasyon, işsizlik, gelir adaletsizliği de acil tahlil bekleyen mevzular olduğu üzere, seçim meydanlarında sık sık lisana getirilen ve vatandaşa tahlil vaadedilen bahislerin başında geliyor.

Pandemi sonrasında yatırım ortamındaki sakinlik, son 1.5 yıldır devam eden yüksek enflasyon ve akabinde 11 kentte yaşanan sarsıntı iktisatta ağır bir tahribat yarattığı üzere acil tahlile de muhtaçlık duyuluyor. İşte iktisadın artık kangrene dönüşen esas problemleri.

GELİR ADALETSİZLİĞİ

Yeni İktisat Modeli ile enflasyondan korunmak isteyenlerin taleplerini bir ölçü öne çekmesi ile artan iç tüketim büyümeye takviye olsa da ekonomik büyümenin sürdürülebilmesi için önemli adımların atılması gerekiyor. Nisan ayında ihracatta yaşanan büyük gerileme tedbir alınmadığı taktirde ihracat sayılarına da yansıyacak.

Gelir dağılımı ise asıl sorun olacak. TÜİK datalarına nazaran 2016 yılında iş gücünün büyümeden aldığı hisse yüzde 36.3 seviyesindeyken, bu oran 2022 sonunda yüzde 26.5’e kadar geriledi. Tıpkı periyotta sermayenin hissesi yüzde 47.5’ten yüzde 54.5’e çıktı. Üstelik tüm ekonomik göstergeler Türkiye’de en güçlü yüzde 5’lik kısmın giderek daha fazla servet yapmasına rağmen orta direk olarak bilinen kesitin 2021’den bu yana süratle fakirleştiğine işaret ediyor.

Ek bütçe kaçınılmaz

Merkezi İdare Bütçesi Nisan ayında 132’5 milyar TL, birinci 4 ayda 382.5 milyar TL açık verdi. İktidarın ek bütçe yapmadan yılı tamamlamasının mümkün olmadığı söz ediliyor. Ocak-nisan devrinde bütçe gelirleri, geçen yılın birebir devrine kıyasla yüzde 38.6 yükselerek 1 trilyon 62 milyar 701 milyon liraya çıktı. Bütçe masrafları de tıpkı periyotta yüzde 83.9 artarak 1 trilyon 445 milyar 197 milyon lirayı buldu. Ekonomistler 1.5 trilyon liralık bir ek bütçeye gereksinim duyulabileceğini tabir ediyor.

Gerçek işsizler 8.3 milyonu buldu

Türkiye’de işsizlik oranı yüzde 10 düzeyinde seyrediyor. Pek çok otorite tarafından “gerçek işsizlik oranı” olarak gösterilen ve iş aramaktan vazgeçmiş kimseleri de kapsayan geniş tarifli işsizlik ise yüzde 21.8 ile çok yüksek bir düzeyde bulunuyor. Bir diğer deyişle Türkiye’de çalışabilir durumdaki her beş şahıstan biri işsiz. DİSK’in datalarına nazaran ise Türkiye’de gerçek işsiz sayısı 8.3 milyona ulaşıyor.

Kredi ve mevduat faizleri tepe yaptı

Merkez Bankası’nın Eylül 2021’den bu yana yaptığı faiz indirimleri ile siyaset faizi yüzde 8.5 seviyesine geriledi. Lakin Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin de lisana getirdiği üzere siyaset faizi artık değersizleşti. Bankaların TL mevduat faizleri yüzde 40 olurken, ortalama gereksinim kredisi faizleri 19 Mayıs haftasında yüzde 39.28’e çıkarak 20 yılın tepesini gördü. Krediye erişim de kıymetli bir sorun oldu.

Enflasyonda doruğa yerleşti

Geçen yıl yüzde 85’i aşarak Türkiye’nin Avrupa ülkeleri ortasında enflasyon önderi olması izlenen para siyasetlerinin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Türkiye G-20 ülkeleri içerisinde ise Arjantin’den sonraki en yüksek enflasyona sahip ülke oldu. Ayrıyeten resmi datalara nazaran enflasyon yüzde 43.6 seviyesine gerilemiş olsa da alternatif enflasyon hesaplaması yapan ENAG’a nazaran yıllık tüketici enflasyonu hâlâ yüzde 105 seviyesinde bulunuyor. Enflasyonun yılı yüzde 40 düzeylerinin üzerinde tamamlayacağı iddia ediliyor. Üretici fiyatlarında yaşanan yükseliş ise yüzde 157’ye kadar çıktı.

Cari açık 54 milyar doları aşıyor

“Yüksek kur-düşük faiz” modeli tarihi bir cari açık ve dış ticaret açığına neden oldu. TCMB’nin açıkladığı son datalara nazaran, 2023’ün birinci çeyreğinde cari süreçler hesabı, 23.6 milyar dolar açık vererek rekora imza attı. 12 aylık cari açık ise 54.2 milyar dolar oldu.

İHRACATTA KAYIP

Nisanda ihracat yüzde 17 düşerek, pandemiden bu yana birinci sert gerilemesini yaşadı. Böylece dış ticaret açığı da son 1 yılda yüzde 44 artarak, Nisan 2023 prestijiyle 120.4 milyar dolara çıktı ve yeni bir rekor kırmış oldu.