İsrail-Filistin çatışması ekonomiyi nasıl etkileyecek?
ABD’li finans ajansı Bloomberg, İsrail ile Filistin ortasında başlayan çatışmaların gidebileceği üç senaryoyu piyasalar açısından inceledi.
Üç farklı savaş senaryosunun petrol, global büyüme, enflasyon ve piyasaya olan tesirinin incelendiği yazıda bu senaryolar Gazze’de hudutlu çatışma, bölgesel vekalet savaşı ve İran-İsrail savaşı oldu.
Piyasalar düşük ihtimalli olsa da en makûs senaryo olarak İran-İsrail çatışmasını görürken kötü senaryoda global iktisadın resesyona girmesi neredeyse kaçınılmaz görünüyor.
SENARYO 1: GAZZE İLE HUDUTLU ÇATIŞMA
2014 yılında üç İsraillinin Hamas tarafından kaçırılıp öldürülmesi, Gazze’ye yapılan ve 2 binden fazla insanın vefatına yol açan kara saldırısının tetikleyicisi oldu. Çatışmalar Filistin topraklarının ötesine yayılmadı ve petrol fiyatları ile global ekonomi üzerindeki tesiri sonlu kaldı.
Halihazırda süren çatışmanın mümkün gidişatlarından biri, ABD’nin İran petrolüne uyguladığı yaptırımların sıkılaştırılmasıyla birlikte bu trajik öykünün tekrarlanması olabilir.
Tahran bu yıl petrol üretimini günde 700 bin varil kadar arttırdı, çünkü esir takası ve mal varlıklarının dondurulmaması ABD ile ilgilerde bir yumuşama sinyali verdi. Bloomberg Economics, bu varillerin ABD baskısı altında kaybolması halinde petrol fiyatlarında 3-4 dolarlık bir artış olacağını varsayım ediyor.
Bu senaryonun global iktisat üzerindeki tesiri, petrol üretiminde Suudi Arabistan ve BAE’nin yedek kapasitelerini kullanarak İran kaynaklı kayıpları telafi etmeleri halinde, minimum seviyede olacaktır.
SENARYO 2: VEKALET SAVAŞI
Lübnan’da güçlü bir aktör olan Hizbullah, hudutta İsrail güçleriyle çatışmaya girdi ve güdümlü füzelerle İsrail ordusuna ilişkin bir karakolu vurduğunu açıkladı. Çatışma İran’ın desteklediği Lübnan ve Suriye’ye sıçrarsa, İran ile İsrail ortasında bir vekalet savaşına dönüşecek ve ekonomik maliyeti artacaktır.
Bu doğrultuda bir hareketlilik, İsrail ile İran ortasında direkt bir çatışma mümkünlüğünü artıracak ve muhtemelen petrol fiyatlarını yükseltecektir. 2006’daki kısa lakin kanlı İsrail-Hizbullah savaşında ham petrolün varili 5 dolar artmıştı. Bugün yaşanacak muadil bir hareket, fiyatı yüzde 10 artırarak yaklaşık 94 dolara çıkaracaktır.
Bu senaryo gerçekleşirse petroldeki artış önümüzdeki yıl global büyümeyi yüzde 0,3 puan aşağı çekecek, yaklaşık 300 milyar dolarlık üretim kaybına neden olacak ve büyüme suratını yüzde 2,4’e düşürecek. 2020 Covid krizi ve 2009’daki dünya çapındaki çöküş hariç son otuz yılın en zayıf büyümesi olacaktır.
Daha yüksek petrol fiyatları global enflasyona yaklaşık 0,2 puan ekleyerek enflasyonu yüzde 6 civarında tutacak, bu da merkez bankacıların üzerindeki para siyasetini sıkı tutma baskısını sürdürecektir.
SENARYO 3: İRAN- İSRAİL SAVAŞI
İran ve İsrail ortasında direkt çatışma düşük ihtimalli olmakla birlikte tehlikeli bir senaryodur. Bu durum global bir resesyonun da tetikleyicisi olabilir. Bu senaryoda yükselen petrol fiyatları ve düşen riskli varlıklar büyümeye değerli bir darbe vuracak ve enflasyonu bir kademe daha üst çekecektir.
Dünya petrol arzının yaklaşık beşte biri Körfez bölgesinden geldiği için fiyatlar süratle yükselecektir. İran yanlısı militanların 2019’da Aramco tesislerine düzenlediği ve Suudi petrol arzının neredeyse yarısını devre dışı bırakan hücumun tekrarlanması ihtimal dışı değil.
Ham petrol fiyatları, 1973’te olduğu üzere dört katına çıkmayabilir. Lakin İsrail ve İran birbirlerine füze atmaya başlarsa, petrol fiyatları Irak’ın 1990’da Kuveyt’i işgalinden sonra olduğu üzere artabilir. Bugün bu büyüklükte bir artış, petrolü varil başına 150 dolara çıkarabilir.
İran’ın dünya günlük petrol arzının beşte birinin geçtiği Hürmüz Boğazı’nı kapatmaya karar vermesi halinde ise Suudi Arabistan ve BAE’deki yedek üretim kapasite günü kurtaramayabilir.
Bloomberg Economics’e nazaran bu senaryo gerçekleşirse iktisattan yüzde 1,7 küçülmeyle 1 trilyon dolar silinebilir. Bu kadar büyük bir petrol şoku, dünya çapında fiyatları dizginleme gayretlerini da rayından çıkarabilir ve global enflasyonu gelecek yıl yüzde 6,7’ye yükseltebilir.
