İşte 1,5 yıllık iktisat deneyinin maliyeti
‘Benim alanım iktisat, ben ekonomistim‘ diyerek Türkiye’yi 2022 yılına yeni bir iktisat modeliyle sokan Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın “faiz sebep, enflasyon neticedir” teziyle 1,5 yıldır uyguladığı siyaset Türkiye’yi tarihinin en ağır ekonomik kriziyle karşı karşıya bıraktı.
Erdoğan, ekonomistlerden “faiz sebep, enflasyon neticedir” tezine gelen tenkitlere o devir “Bu vazifede olduğum sürece faizle gayretimi sonuna kadar sürdüreceğim. Bu hususta nas ortada. Nas ortada olduğuna nazaran sana, bana ne oluyor?” diye cevaplamıştı.
Eleştirilerin devam etmesi üzerine Erdoğan bir kere daha dini referanslar vererek şöyle demişti:
“Neymiş efendim? Faizleri düşürüyormuşuz. Benden diğer bir şey beklemeyin. Bir Müslüman olarak naslar neyi gerektiriyorsa onu yapmaya devam edeceğim. Elhamdülillah biz yanlışsız yoldayız. Zira faiz, zengini daha varlıklı, yoksulu daha yoksul yapar kararı bize o denli sıradan gelen bir karar değil.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan dün Azerbaycan dönüşü uçakta gazetecilere yaptığı açıklamada bu tezi hala savunduğunu fakat Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile Merkez Bankası Lideri Hafize Gaye Erkan’ın atacağı adımları kabullendiklerini söz etti.
Erdoğan’ın ‘faiz artışına yeşil ışık’ olarak yorumlanan açıklamaları şöyleydi:
“Tabii birtakım arkadaşlar ‘Cumhurbaşkanı faiz siyasetlerinde önemli bir değişime mi gidiyor’ üzere bir yanılgının içine düşmesin. Ben burada aynıyım. Fakat Hazine ve Maliye Bakanımızın şu andaki niyeti noktasında, biz natürel kendisine burada atacağı adımları hızla, rahatlıkla Merkez Bankası’yla bir arada atmasını kabullendik, ‘hayırlı olsun’ dedik ve bu halde de enflasyonu tek haneye düşürmekteki kararlılığımızı da bildirdik.”
Ekonomide ‘nas’ devrinin sona erdiği değerlendirmelerine yol açan Erdoğan’ın bu açıklamalarının akabinde gözler 1,5 yıldır ısrarla uygulanan “yeni iktisat modeli”nin maliyetine çevrildi.
TL’DE BÜYÜK BEDEL KAYBI
Erdoğan’ın ‘yeni iktisat modelini’ ilan ettiği 30 Kasım’da 12,96 olan dolar/TL kuru, 20 Aralık’ta 18,36’ya kadar yükselmişti. TCMB rezervleri kullanılarak ve kur muhafazalı mevduatla TL tasarruflar dövize endekslenerek tutulmaya çalışılan dolar heyeti model hayata geçtiği tarihten bu yana neredeyse iki kat paha kazanarak 24 liraya dayandı.
‘HERKES HESABINI ONA NAZARAN YAPSIN’ DEDİ, AMA…
TCMB’nin faiz indirimlerine başlaması öncesinde Ağustos 2021’de resmi yıllık tüketici enflasyonu yüzde 19,25’ti. TCMB’nin siyaset faizi de yüzde 19’du. Erdoğan’ın yeni iktisat modelini ilan ettiği kasım ayında ise enflasyon yüzde 21,31 olurken, siyaset faizi yüzde 15’e çekilmişti. Modelin uygulandığı devirde resmi enflasyon 21 yıllık AKP hükümetleri periyodunun yeni doruğunu gördü.
29 Ocak 2022’de “Faizle gayretimi biliyorsunuz, faizi indireceğiz ve indiriyoruz. Bilin ki enflasyon da inecek, daha da düşecek. Döviz kuru istikrara kavuşur, enflasyon düşer, pahalılık ortadan kalkar. Bunların hepsi de gelip geçicidir” diyen Erdoğan, yıl içinde enflasyonu düşüremeyince vaatlerini 2023’e sarkıttı. “Herkes hesabını 2023’te yüzde 20 enflasyona nazaran yapsın” kelamlarıyla 2022 yılını bitirdi. Lakin enflasyon TÜİK’in açıkladığı son datalara nazaran yüzde 39,59 düzeyinde.
FAİZ FAİZ DİYE DİYE…
Erdoğan’ın talimatıyla Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 8,5’te tutsa da mevduat ve kredi faizlerinde 20 yılın tepesi düzeyler görüldü. Hükümet seçim öncesindeki periyotta enflasyon ve cari açığı körükleme kıymetine kredi musluklarını açtı fakat gelinen noktada birçok vatandaş krediye erişemezken, erişebilenler yüzde 50’lerin de üzerinde faizlerle karşı karşıya kaldı. Kredi kullanıp ev-araba almak toplumun büyük kısmı için artık hayal olurken, mevduat faizler ise yüzde 40’lı düzeyleri aştı. Erdoğan faiz ile olan savaşında ‘reelde’ kaybetti.
BORÇ PATLADI
Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 8,5’ta sabit tutmaya devam ederken, Erdoğan’ın iktisat modelinde Hazine’nin ödediği faiz ve borç yükü günden güne arttı. Cumhuriyet tarihinde birinci kere kamunun faiz borcu, anapara borcunu geçti. Hazine son üç ayda 159.8 milyar TL’si iç borç, 113.4 milyar TL’si de dış borç olmak üzere toplam 273.2 milyar TL borç geri ödemesi yaptı. Bu üç ayda borç servisinin yüzde 59’u faiz ödemelerinden, kalan yüzde 41’i anaparadan oluştu.
CARİ AÇIK KATLANDI
Erdoğan’ın yeni iktisat modelindeki en büyük tezi, TL’nin bedelinin düşük tutulmasının getireceği ‘rekabetçi kur’ avantajı ile cari fazla vermekti. Fakat tablo, emtia fiyatlarının yüksek seyretmesinin tesiriyle tam zıddı oldu. Türkiye iktisadı 17 ay üst üste cari açık verirken, Şubat 2023’te 55 milyar dolar ile 10 yılın tepesi görüldü. 2021 yılının tamamında cari açık 14.9 milyar dolar olmuştu.
BÜTÇE DELİK DEŞİK OLDU
Erdoğan’ın uygulattığı gevşek iktisat siyaseti merkez idare bütçesini darmadağın etti. Seçimin tesiriyle bol keseden harcayan iktidar, bütçenin, bu nisan ayında 132,5 milyar TL, bu yılın ocak-nisan periyodunda 382,5 milyar TL açık verdi. Bütçe açığı, geçen sene nisanda 50,2 milyar TL, ocak-nisan periyodunda 19,4 milyar TL olmuştu.
