Prof. Dr. İlber Ortaylı: Zafere ulaşmaktan başka çaremiz yoktu!

MERT İNAN / İSTANBUL – Türkiye’nin kuruluşuna giden sürecin son dönemeci sayılan ve zaferle taçlanan Büyük Taarruz’un üzerinden 100 yıl geçti. Bir asır evvel Afyon Kocatepe’de yakılan bağımsızlık meşalesi, yüzyıllar sonra da hatırlanmaya, kahramanlarımız minnetle anılmaya devam edecek.

‘Büyük Zafer’in 100.yılında Milliyet’e konuşan Tarihçi, Muharrir Prof.Dr.İlber Ortaylı, “Öncelikle Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere Büyük Taarruz’un kazanılmasında varını, ağırı ortaya koyan kurmay takım ile şehitlerimizi hürmet ile anıyorum” derken, “Türk vatanı elden çıkmış, Sevr hudutlarına mahkum edilmiştik. Büyük Taarruz yapılmamış olsa tahminen İtalya ile anlaşıp kimi yerleri alırdık fakat İstanbul, Trakya, Boğazlar, Ege ve Batı Anadolu bizim toprağımız olmaktan çıkardı. İşte bu nedenle Büyük Taarruz, Türk vatanının restorasyonudur” sözlerini kullandı.

– Büyük Taarruz’un stratejik planlamasında Mustafa Kemal Paşa dışında öne çıkan isimler var mıydı?

Savaşın strateji ve planlaması Başkomutan olarak Mustafa Kemal Paşa’nın uhdesinde yürütüldü. Fevzi Paşa ve İsmet Paşalar da işin içinde ancak temel planlama Mustafa Kemal Paşa tarafından hazırlanıyor. İsmet Paşa, Garp Cephesi Kumandanı, Fevzi Paşa Genelkurmay Lideri olarak Başkomutanın daima yanında. Bir de Batı Cephesi kurmay lideri Albay Asım Gündüz ismi çok kıymetli. Asım Gündüz de çok zeki, donanımlı bir kumandan. Stratejik planlamada kıymetli fikirler sunuyor.

– Taarruz öncesi Meclis’te oluşan muhalefet bloğunun maksadını nasıl yorumlamak gerekir?

Büyük Taarruz öncesi Meclis’te kimi tartışmalar yaşanıyor. Aslında hem Mustafa Kemal Paşa, hem İsmet Paşa taarruz hazırlıklarını tamamlamak için bu tartışmalara göz yumarak, vakit kazanıyorlar. Muhaliflerin seslerini yükseltmesini bile stratejik manada muvaffakiyetle kullanan bir kurmay heyet kelam konusu. Natürel ihtilal meclisinde muhalefet kümesinin olması olağanüstü enteresan ve istisnai bir durum. Ne Sovyetler’de, ne Fransız konvansiyonunda bu türlü bir görüntü yoktu. Lakin Mustafa Kemal, İsmet ve Fevzi Paşalar, hazırlıkları tamamlamak için tartışmaların sürmesine göz yumdular. Aslına bakarsanız Sakarya Savaşı’ndan sonra Meclis’te sükunet devresine girilmiştir. Büyük Taarruz’a giden süreçte Fransa ile yapılan sulh antlaşması da çok kıymetlidir. Sıkıntının Fransa kısmı pek konuşulmuyor.

– Konuşulmayan kısmı açar mısınız?

Dörtyol, Maraş, Urfa ve Antep savunmaları sayesinde, bölge halkının direnci ile Fransa, Anadolu’da geriletilmiş oldu.

Sakarya Savaşı’ndan zaferle ayrılmamızın akabinde, İtilaf Devletleri ortasındaki ayrışma da sertleşmişti. Fransa, Türkiye ile 21 Ekim’de farklı bir antlaşma yaptı ve bu barış antlaşması ile Ankara hükümetinin varlığını aslında tanımış oldu. 21 Ekim’deki muahede ile bir manada Cumhuriyet ilan edilmeden Türkiye’nin varlığı yeni Meclis’te tanınmış oluyordu.

– İtaya ve İngiltere’nin stratejisinde bizim lehimize olan değişikler nelerdi?

İtalyanlar, bilhassa Yunanlar ve İngilizler ile olan ihtilaf dolasıyla Antalya’dan işgali kaldırıp geri çekiliyor, bir yandan da Sevr’in tadilatından bahsetmeye başlıyordu. İngilizler, Sakarya Savaşı’ndan sonra Yunanistan konusunda hayal kırıklığına uğradı. Yunan Ordusu, İngiltere ismine savaştığını biliyordu. Lakin İngiltere, artık askeri ve mali yardıma devam etmek istemiyordu. Yunanlar, İngiltere’ye ‘Orduyu geri çekeriz’ halinde tehditlerde bulunsa da istedikleri sonucu alamadılar. Kaldı ki, Yunan hükümeti ve kamuoyu bu türlü bir çekilmeye hiç hazırlıklı değildi. Kelamını bile ettirmediler. 1922’ye gelindiğinde İtilaf Devletleri’nin de savaşacak mecali kalmamıştı. Avrupalılar, savaşlardan bıkmış vaziyetteydi. İtalya,  Türkiye’nin karşısında yeralmaktan vazgeçmeye başlarken, Fransa ile yapılan sulh mutabakatı önemli rahatlama sağlamıştı. Büyük Taarruz’dan evvel işin nereye evrildiği aşikâr oluyordu. Ankara Hükümeti bir manada Fransa, İtalya nezdinde tek muhatap haline gelmişti.”

– ‘Sovyet yardımı olmasa Sakarya ve Başkomutanlık Meydan Muharebeleri kazanılamazdı’ diyenler var?

Sakarya Savaşı, Sovyet yardımı açısından da kıymetlidir. Sakarya zaferine kadar Ruslar’dan çok da yardım geldiği söylenemez. Sakarya Savaşı’ndan sonra Ruslar, Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki Türk halkının uyandığını anlıyor, ‘Ruslar olmasa savaşı kazanamazdık’ telaffuzları de hakikat değil. Bir ekip sol çevreler okuyup anlamadan yorum yapıyor. Büyük Taarruz öncesi Sovyet takviyesi var fakat abartıldığı kadar değil. Yardımın  Sovyetler’de yaşayan Müslümanlar’dan geliyor. Ruslar’dan bize gelen uçak, ağır toplar, olmadı. Daha çok kıyafet, makineli tüfek, mermi üzere materyaller gönderildi. Şu noktaları da atlayamayız. İstikrarlar değişmeye başlamıştı. Fransa çekildiği güney bölgelerinde, nakledemediği askeri teçhizatı devretti. İtalya’nın misal transferleri oldu. Yeni Sovyet Rusya ise Ankara hükümetine müttefik olarak takviye verme gereğini duydu.

Otur bir sefer oku!

– Lozan’ın hezimet olduğunu da dillendirenler oluyor?

Lozan’ı eleştirenler Molla kadrosu ve bir ekip komünistler. Bu kelamını ettiğim cenahtakiler okumadan ezbere konuşurlar. Koca Sevr antlaşmasının sonucu ortadaydı. Otur bir kere oku, araştır! Okumadan bilmeden yorum yapıyorlar. Lozan’da adaları verdik zannediyorlar Yunanlar bile da bunu söylüyor. Yunan’ı anlarım, savaştan ziyanlı çıkmadıkları iletisini kamuoylarına vermek derdindelerdi. Biz de, marksist tarihçilik hislerle yapılıyor.

Çağdaş tarihi yazmak zordur. Tarihçilik açısından hiçbir şey bilinmeyip çok şey söylenen ülkedir Türkiye…

– Büyük Zafer, büyük bir kurmay zekanın sonucu mudur?

Büyük Taarruz ile Türk kurmaylarının ne kadar üstün ve yiğit olduğu ortaya çıkmıştır. Birebir vakitte Türk askerinin ne kadar inatçı ve sağlam olduğu da anlaşıldı. 1922 Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra Yunan ordusu durduruldu. Büyük Taarruz zaferi, üstün bir kurmay savaşıdır. Atatürk, Boğazlar, İstanbul, Trakya, Batı Anadolu, Ege ve Akdeniz kıyıları olmadan bir vatan olmayacağının farkında. Karabekir’in tekliflerini katiyetle kabul etmiyor. ‘Ya daima ya hiç’ diyen Mustafa Kemal zeka ve azmiyle zaferin mimarıdır. Makus talihimiz lakin ve lakin 30 Ağustos’ta milleti ve haysiyeti dünyaya, kendilerine nazaran düzenlemeye kalkan sistemsiz büyük devletlerin bir kez daha hizaya gelmesiyle sona ermiştir. Türk milletinin gücünü, dayanmasını örgütleyen Türk komutanlarıdır. Türk Ordusu tarihte tartışılmayacak biçimde vakit ve yerlere ahenk sağlayarak her vakit için en yeterli komuta sınıfını meydana getirdiğini bir sefer daha göstermiştir.

– 26 Ağustos tarihinin bilhassa seçildiği hakikat mu?

Türk büyükelçisi Müfit Özdeş, 26 Ağustos tarihinin Mustafa Kemal Paşa tarafından taammüden seçildiğini söylemiştir. Zira 26 Ağustos 1071 Malazgirt Zaferi, 26 Ağustos 1526 ise Mohaç Zaferidir. Atatürk, tıpkı tarihte yeni bir zafer kazanmak istiyor. Birinci zaferde Sultan Alparslan Anadolu’nun kapılarını açtı. İkinci zafer ile Yasal Süleyman, Mohaç Ovası’nda, çok uygun savaşçıları ve kudretli Macar ordularını yerle yeksan etti. Mustafa Kemal Paşa ise vatanı kurtarmak için taarruz etti. Ağustos ayı katiyen bayramdır. Bu tarih bir tesadüf değildir. Türkler belli mevsimlerde, klasik devirlerde savaşa hazırlanırlar. Avrupa seferlerine nisanda çıkarlar, çoklukla sefer Ağustos ve Eylül’de sona erer. Ağustos bizim için değerli bir aydır.

– Stratejide kritik kararlar, atılımlar nelerdi?

Ankara’daki diplomatik temsilciler, gözlemciler ve yabancı basın mensupları dahi gelişmelerden uzak tutulmaya çalışıldı. Asker toplama işi genişledi. 1899-1902 yıllarında doğanlar silah altına çağrıldılar. Birebir yardım bile seferberliğe dahil oldu. Büyük Taarruz’un tarihi bâtın tutulsa da Ağustos’ta yoğunluğun artacağı belirliydi; Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın başkomutanlık vazifesi ve yetkileri Büyük Millet Meclisi tarafından sınırsız uzatıldı. Taarruzun tarihi ustalıkla gizlendi. 26 Ağustos’ta başlayan taarruz Yunan sınırlarında birinci anda bir gerilemeye neden olduysa da toparlanabildiler. Ancak ana kolordular ortasındaki irtibatlar 24 saat içinde koptu. Küçük Asya Ordusu’nun başına getirilen General Georgios Hacıanestis, daha savaşın başında kimi yanlış kararlar aldı lakin bunların dışında Nikolaos Trikupis üzere nitelikli kumandanların dahi öteki kolordu üniteleriyle kontakları devam ettirmediği görüldü. O kadar ki 28 Ağustos’ta Türk birlikleri Kütahya’ya girmiş, 2 Eylül’de General Nikolaos Trikupis 6 bin askeriyle Uşak’ta teslim olmuştu. Büyük Taarruz’da yeni taktikler, savunma, hamle, başarılı ricat teknikleri uygulandı. Malazgirt Zaferi de, Mohaç da, Çanakkale, Kutül Amare, Sakarya ve 26-30 Ağustos Başkomutanlık Meydan Muharebesi de hepsi bir bütünün modülleridir ve 30 Ağustos bunların hepsini dorukta tabir eden bir tarihtir.

– Olmasaydı zafer olmaz mıydı?

Atatürk olmasaydı büyük zafer de olmazdı. Yunan Ordusu, Başkomutan Kemal Paşa’nın, dahiyane stratejisi sayesinde birkaç gün içinde hezimete uğratılmıştır.

İsmet ve Fevzi Paşa da çok yetenekli, vatanperver askerlerdi lakin Mustafa Kemal Paşa›ya oranla çok daha temkinli hareket ediyorlardı.

Birinci harpten sonra ordu ve halkta harikulade bir yorgunluk oluşuyor. Ordunun üzerine adeta meyyit toprağı seriliyor. Muhalifler ‘yangına körükle gitmeyelim’ diyerek elde avuçta kalan küçük bir toprak modülüne razı olmuştu. O kadar ağır hezimetler almışız ki, büyük bir endişe iklimi oluşmuş.  Atatürk korkmuyor, kurallar ne olursa olsun orduya ve millete güveniyor. Olmasaydı zafer olmazdı…

– Sizce Büyük Taarruz, savaş zaferi dışında hangi manası tabir eder?

Büyük Taarruz kazanılması, Türk vatanın onarımıdır. Türk vatanı elden çıkmış, Sevr hudutlarına mahkum edilmiştik. Büyük Taarruz yapılmamış olsa İtalya ile anlaşıp birtakım yerleri tahminen alırdık lakin İstanbul, Trakya, Boğazlar ve Ege ve Batı Anadolu bizim toprağımız olmaktan çıkardı.

– Başarısız olsaydık, yenilseydik?

26 Ağustos’ta başarısız olsaydık, Yunanlar’ı Anadolu’dan söküp atamazdık. Tahminen de İngiltere dayanaklı Yunanlılar, karşı taarruza geçecek ve yeniden ağır koşullar dayattıkları bir antlaşmaya imza atacaktık. Başarısızlık durumunda Ankara Hükümeti ortada kalacaktı. Kestirim etmek çok güç. Ne var ki, Yunanistan’da sınırsız imkanlara sahip bir ülke değildi. Onlar da çok güç kaybetmişlerdi. Lakin bizim zafere ulaşmaktan öbür dermanımız yoktu.

– Yunan Ordusu’nun kusurları nelerdi? Neyi yanlış yaptılar da büyük bozguna uğradılar?

Yunan tahkimatı hafife alınmayacak kadar pek sağlam bir çizgi olarak oluşturulsa da buna karşın Yunan Ordusu’nun mevzileri çabuk ele geçirilmiştir. Tahkimatları bizden âlâ olduğu üzere, motorlu araç ve uçak bakımından da üstünler. Ama adamların ellerinde olmayanlar da vardı. Bir sefer hala yabancı arazideler. Hantal bir ordu ve zabitan birbirini sevmiyor. 26-30 Ağustos tarihleri ortasında Yunan siperleri yıkılıp zirveler alınınca, düşman ordusunun ricatı başlıyor. Köyleri, kasabaları yakarak, yıkarak ve kendi erlerini esir bırakarak kaçıyorlar. Büyük Taarruz’dan kaçan Yunan Ordusu’nun mezalimleri yüzünden Batı Anadolu çok sıkıntı günler geçirmiştir.  Esir düşen Trikupis, Atatürk tarafından çabucak memleketine gönderilmez. Venizelos harp divanında Yunan generalleri idam ettirmiştir. Atatürk, centilmenlik yaparak Trikupis’i korumuştur. Trikupis, ülkesindeki hava değişip sular durulunca iade edilmiştir.

Yeniden dirildik

– Türkiye Cumhuriyeti için yoktan, yokluktan, küllerinden doğan bir ülke tarifi yapılabilir öyleyse?

Hadiseleri kopuk değerlendirmeden bakmamız lazım. Memleketin bir kısmı Sarıkamış’tan sonra Rus işgaline düşmüştür. Orada asker toplanamamıştı. Bütün yükü, Kastamonu vilayetinden başlayarak, Orta Anadolu, Çukurova ve özellikle Ege Bölgesi ve Trakya’ya kadar olan kesim çekti. Ondan sonra da mütarekede çok büyük dertler çekildi. Yunan işgali sahiden beğenilen değildi. Tahminen İngiltere kendi ordusuyla savaşa girseydi bu kadar reaksiyon çekmezdi. Yunan Ordusu fanatik milliyetçi hisler içindeydi. Bu nedenle Ege Bölgesi’nde çok çok büyük zorluklar yaşandı. Yakıp, yıktılar, katlettiler. Büyük Taarruz da ‘Büyük Zafer’ de çok güç kaidelerde elde edildi. O devirde vatan o denli bir halde ki dört bir yandan kuşatılmış durumda. Lakin Mustafa Kemal Paşa önderliğinde yine dirildik.”

Cephede hepsi tek yürekti

– Atatürk’ün Selanik’i geri alamamasını eleştiren kesitlerin haklılık hissesi olabilir mi?

Büyük Taarruz öncesi Yunanistan’ın 3 kolordusu Trakya’ya yığılmış vaziyette. Dar alanda nasıl bir hareket kabiliyeti gösterecektik aşikâr değildi. Ayrıyeten Türk Ordusu’nun Batı Trakya’ya yürümesi durumunda İngiltere agresif halde Yunanistan’ın yanında yeralırdı. ‘Selanik, Musul, Kerkük alınmalıydı’ diyenlerin gerçeklerle bağı yok. Mustafa Kemal Afyon’dan dönüp Kahire’ye de çıksaydı öyleyse!. Bunlar laf değil. Bunlar cahilce laflar. Kahvehanelerde konuşulan içi boş telaffuzlar.  Unutulmasın ki Yunanistan batı Avrupa’nın her vakit stratejik noktası olmuştur. Batılılar, Yunanistan’ı kıta Avrupası’nın son noktası görürüler. Bu yüzden de her vakit desteklerler. İkinci Dünya Savaşı’nda tüm Balkanlar, Sovyetler’e bırakılırken, yalnızca Yunanistan›dan da vazgeçilmedi. Lozan›da hiçbir şey kaybetmediğimiz üzere, Büyük Taarruz’dan sonra Türk Ordusu’nun Selanik’e yürüyecek kaynak ve mecali kalmamıştı. Gücümüzün yettiği kadarını son noktasını yapabildik. Büyük Taarruz’da azami başarıyı elde ettik. Orduların Boğaz’ı geçmesi mümkün değildi Batı Trakya masraf, Doğu Trakya bizimdir denildi. Ordu’yu taşıyacak bir donanma güç yoktu. Bunlar konuşulmuyor. Atatürk’ün taarruz stratejisine temkinli yaklaşanlar bile, savaş başladığında verilen misyonları harfiyen uygulamıştır. Yakup Şevki itidal sahibidir. Aslında bir yanıyla şeytanın avukatlığını yapar. Beyin fırtınasını sağlamıştır itirazlar. Sonuçta tüm subaylar ve asker stratejiye uymuştur. Paşalar ortasındaki derin ayrılıklar, Cumhuriyet’ten sonra siyaset sahnesinde olmuştur. Cephede hepsi tek yürektir.”

EDİTÖRDEN

Hem bugüne hem gelecek nesillere armağan olsun

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Başkomutanlık Meydan Muharebesi’ni sevk ve yönetim ettiği Zafertepe’de 30 Ağustos 1924 günü şöyle diyordu: “… Hiç kuşku etmemelidir ki yeni Türk Devleti’nin, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin temelleri burada atıldı. Ebedî hayatı burada taçlandırıldı. Bu alanda akan Türk kanları, bu semada uçuşan şehit ruhları, devlet ve cumhuriyetimizin ebedî muhafızlarıdır…”

Türk Ulusu’nu Anadolu’dan söküp atmak isteyen emperyalist güçler, Birinci Dünya Savaşı sonrası İtilaf Devletleri’nin, Mondros Ateşkes Antlaşması kararlarına dayanarak Anadolu’yu işgal etmeye başladı. İtilaf donanması İstanbul›a, Fransızlar Adana’ya, İngilizler Urfa, Maraş, Samsun ve Merzifon’a, İtalyanlar, Antalya ve Anadolu’nun güneybatısına yerleşirken, 15 Mayıs 1919’da Yunan Ordusu da İzmir’e çıkarma yaptı. Türk Ulusu’nun tüm umutlarını yitirdiği anda Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919 günü Samsun’a ayak basarak, Ulusal Mücadele’nin ateşini yakıyordu. Kongreler devri ve Ankara’da Büyük Millet Meclis’nin açılmasından sonra, 23 Ağustos ve 12 Eylül 1921 tarihleri ortasında yapılan Sakarya Meydan Muharebesi ile işgalcilerin ilerleyişine dur denilmişti. Lakin Anadolu’yu tekrar yurt yapmak için emperyalizmin besleyip, büyüttüğü, işgalci Yunan Ordusu’nun vatan topraklarından sökülüp atılması gerekiyordu. Aylarca süren hazırlık ve stratejik planlamanın akabinde 26 Ağustos 1922 sabahı kahraman Türk Ordusu, Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde Büyük Taarruz’a geçmişti. Bu öylesine bir taarruz ve direnişti ki,  ‘yok olmanın kıyısındaki’ bir Ulus’un asla yenilemeyeceğinin ispatı olacaktı… Kazanılan zafer ile Türk Ulusu da tekrar özgürlüğüne kavuştu. 9 Eylül 1922 tarihinde İzmir’in düşman işgalinden kurtarılmasını, İstanbul ve Trakya toprakları izledi. Nihayet büyük zaferden sonra Anadolu ve Trakya, yine ve sonsuza dek Türk yurdu olmuş, esaret sona ermişti. 26 Ağustos sabahı Mustafa Kemal Paşa, yanında Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa, Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa başta olmak üzere binlerce subay ve Mehmetçik bulunuyordu. Büyük Taarruz ve bu taarruzu taçlandıran Başkomutanlık Meydan Muharebesi ise Türk Kurtuluş Savaşı›nın son safha ve doruğunu teşkil ediyordu. İzmir’den Anadolu topraklarına çıkarak Ankara önlerine dayanan İngiltere dayanaklı işgalci Yunan Ordusu’nun, ülke topraklarından sökülüp atılmasının üzerinden 100 yıl geçti. Büyük Taarruz tam manasıyla, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş kapısını aralayan altın anahtardı. İşte bu nedenle, ortadan geçen bir asır sonra, hem bugüne, hem de gelecek nesillere büyük destana ait bir eser bırakmayı misyon edindik. Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi zaferinin 50.yıldönümünde hazırladığımız yayının akabinde, 100. yıla özel 32 sayfalık yayınımız da Ulusal bir vazife şuuru ve büyük emeklerle takdirinize sunuyoruz. Alanında uzman isimlerle yapılan söyleşilerin, yanı sıra derinlemesine arşiv taramaları ve müellifler ile zafere giden süreci hiç unutulmaması dileğiyle siz okuyucularımızın takdirinize bırakıyoruz. Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere Büyük Taarruz’a katılan tüm pahalı kumandan ve askerlerimiz ile şehit ve gazilerimizi bir defa daha rahmet ve minnetle anıyoruz.

Mert İnan/mert.inan@milliyet.com.tr