Reuters: Sarsıntılar sonrasında İstanbullular köşeye sıkıştı

İngiltere merkezli haber ajansı Reuters, Türkiye’yi sarsan sarsıntıların akabinde gözlerin İstanbul’da olduğunu kapsamlı bir haberle paylaştı.

Haberde, “En az 50.000 kişinin hayatını kaybettiği Kahramanmaraş merkezli sarsıntı ve üzerinden geçen iki aya karşın enkaz altında hâlâ yüzlerce kişinin kayıp olması, uzun yıllardır sarsıntı riski ile karşı karşıya olduğu bilinen İstanbul halkını bir yandan büyük felaketin acısıyla, öteki yandan beklenen sarsıntıya dayanıksız konutlarda yaşadıkları gerçeği ile yüzleşmek zorunda bıraktı. Üniversiteden sonra İstanbul’a yerleşen 25 yaşındaki Sevgi Demiray, bu yükle yüzleşenlerden biri. Demiray İstanbul’da yeni bir hayat kurduktan 1.5 yıl sonra Maraş sarsıntısında büyük kısmı yerle bir olan Antakya’da amcasını ve arkadaşlarını kaybetti. Demiray, kentte sağlam tabanlı bölgelerdeki yüksek kiralar nedeniyle barınacak bir yer bulamayınca, zelzeleden etkilenen ailesine Maraş sarsıntısında yaşadıklarını hatırlatacak olan o endişeyi yaşatmamak İstanbul’u terk etmek zorunda kaldı” denildi.

“ENKAZ ALTINDA YÜZLERCE KAYIP VAR”

Kahramanmaraş merkezli olarak 6 Şubat’ta art geriye meydana gelen iki şiddetli zelzele Türkiye’nin güneydoğusunda çok geniş bir alanda yıkım yarattı. Zelzelenin üzerinden iki aydan uzun bir müddet geçmesine karşın kaldırılamayan enkazların altında yüzlerce kişinin kayıp olduğu belirtiliyor.

Üç büyük fay çizgisinin kestiği Türkiye’de, derin izler bırakan sarsıntılardan biri de 1999 yılında 18,000 kişinin öldüğü Gölcük merkezli ve İstanbul’da da hissedilen yaklaşık 7.8 büyüklüğündeki sarsıntıydı.

Marmara bölgesinde yaşayanların ve bilhassa nüfus yoğunluğu ve sistemsiz kentleşme sorunu ile karşı karşıya olan İstanbul halkının zelzele korkusunu, Kahramanmaraş sarsıntıları tekrar tetikledi.

“ARTAN KİRA VE İŞ KORKUSU KÖŞEYE SIKIŞTIRDI”

İstanbul’da meydana gelebilecek şiddetli bir zelzelede çok sayıda binanın ya yıkılacağı ya da hasar göreceği düşünülüyor.

Bu hususta yapılan son kestirimler, İstanbul’un 7.5 büyüklüğünde bir zelzele senaryosuna nazaran değerlendirildiği 2019 tarihli İstanbul İli Mümkün Zelzele Kayıp İddialarının Güncellenmesi Projesi raporunda yer aldı. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Sarsıntı Mühendisliği Ana Bilim Kolu tarafından hazırlanan rapora nazaran, kentte bulunan 1.17 milyon binanın %17’sinin sarsıntıda orta yahut daha fazla hasara uğrayacağı iddia ediliyor.

Bu bilgiler doğrultusunda İstanbul’dan sarsıntı riski nedeniyle süratle ayrılma planı yapanlar olsa da çok sayıda kişi köşeye sıkışmış durumda.

Bu bireyler diğer bir kentte iş bulamama korkusuyla kent dışına çıkamadıklarını, İstanbul içinde ise sağlam olduğu belirtilen bölgelerde istenen yüksek kira yahut satılık fiyatlar nedeniyle yer değiştiremediklerini tabir ediyorlar.

İstanbul’da yaşayan doktora öğrencisi Nilay, iki aylık bebeği ve eşi ile İstanbul’dan gitmek için deva arasa da öbür vilayetlerde eşinin çalıştığı finans bölümündeki iş imkanlarının yetersizliği nedeniyle İstanbul’da sıkışıp kalmış.

Nilay’a nazaran “daha sağlam tabanı olduğu söylenen yerlere taşınmak, sarsıntının akabinde yükselen fiyatlar yüzünden imkansız.”

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (BETAM) yaptığı araştırma bu şikayetleri sayılara döküyor. “Deprem kiraları da vurdu” başlıklı araştırmaya nazaran, Türkiye geneli kiralık metrekare konut ilan fiyatı Şubat’ta geçen yıla nazaran %189.5, İstanbul’da kiralık fiyatı ise %138.5 arttı.

“BİR DAHA ENDİŞE YAŞATMAYACAK BİR HAYAT”

Depremin ailesinin yaşadığı Antakya’yı vurmasının akabinde İstanbul’dan Bodrum’a taşınan Sevgi’nin kararında ise asıl rol oynayan öge anne babasına bir defa daha dehşet yaşatmamak oldu.

Sevgi, “(İstanbul’da) hoş bir hayatım vardı. İstanbul riskinin şuurundaydım ancak (Antakya’da)o kadar büyük bir sarsıntı yaşanınca daha gerçek hissettirmeye başladı ve bende büyük bir anksiyete başladı. Antakya’yı da gördüm. Orayı görmek İstanbul’da nasıl birşey yaşarız kanısını körükledi. Ben uyuyamamaya başladım artık. Aileme burada yaşanacak rastgele bir sarsıntıda (başıma geleceklerin) travmasını yaşatmak istemedim” diye konuştu.

İstanbul’da kalmak için bilimsel taban raporlarına bakarak mesken araştırdığını lakin yüksek kiralar nedeniyle adım atamadığını söyleyen Sevgi, “Şimdi ben beş veriyorken en az on vermek zorundayım. Bütün kazandığımı versem de mümkün olmayacaktı” dedi.

İş telaşı ve sağlam bölgelerdeki yüksek mesken fiyatları nedeniyle yüksek riskli bölge olan Avcılar’da yaşamaya devam eden Nilay’a nazaran öteki yere taşınmada iş en büyük pürüz. Nilay, “İstanbul’dan zelzele dehşetiyle taşınmayı düşündük. Eşim ve ben Kırklareliliyiz. Geri dönebiliriz, çok rahat bir halde hayat kurabiliriz fakat iş bulamayız. İş en büyük engel” dedi.

Aynı kentte sağlam tabanlı bir semte geçmek için ise yüksek ödemeler gerekiyor. Nilay bu durumu, “(Sağlam yeri olan bölgelerde) Bizim bütçemize uygun meskenler çok küçüktü. Ayıp olmasın diye bir mutfak koymuşlar. Üç kişilik bir ailenin sağlıklı yaşayabileceği konutlar yok İstanbul’un daha inançlı bölgelerinde” formunda söz etti.

Evden Meskene Nakliyeciler Derneği Lideri Ali Ayılmazdır, Kahramanmaraş sarsıntısı sonrası tedirginlik oluştuğunu, taşınma dönemi olmayan Şubat-Mart aylarında İstanbul’da taşınanların sayısının arttığını söyledi.

Ayılmazdır, geçmiş devirlerde taşınmak için firmaları 3-5 kişi ararken zelzele sonrası her bir firmayı 15-20 kişinin aramaya başladığını söyledi.

REUTERS SORUNUN TAHLİLİNİ YAZDI

Yer bilimci Profesör Naci Görür 25 Mart’ta twitter hesabından yaptığı açıklamada, İstanbul’un zelzeleye hazırlık sıkıntısını çözmek için iki bacaklı bir yol önerdi. Buna nazaran İstanbul’a yeni nüfusun gelmesini önlemek, akabinde zayıf binaların kamu otoritesinin zorlamasıyla, bireylerin isteğine bırakılmadan tekrar yapılması gerekiyor.

Görür Twitter’da yayımladığı yedi unsurluk çerçevede, “İstanbul ve yakın etrafındaki birçok sanayi kuruluşları ve organize sanayi bölgeleri Marmara Bölgesinin dışına çıkartılmalı… İstanbul’a nüfus celbedecek olan yatırımlar dudurulmalı… Sarsıntı dirençsiz binalar şahsen devlet tarafından dirençli hale getirilmeli yahut yıkılıp yine yapılmalıdır. Şayet vatandaş da işin içine sokulacaksa, uzun müddetli ucuz kredi verilmelidir” sözlerini kullandı.

İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu İstanbul’un sarsıntı riskinin tekrar gündeme gelmesinin akabinde 1 Mart’ta yaptığı açıklamada, İstanbul’un zelzeleye dirençli bir kent haline getirilmesi için devletin tüm kurumlarına seferberlik davetinde bulundu.

İBB tarafından yapılan bina riski ölçümünde süratli tarama için başvuranların sayısı 150.000’i aştı.

Belediyenin toplu konut kurumu KİPTAŞ datalarına nazaran vatandaşlar yaklaşık 490,000 konutun yıkılıp maliyetine yenilenmesi için müracaat yaparken, Şehircilik Bakanı Murat Kurum ise iki gün evvel yaptığı açıklamada İstanbul’da riskli olarak nitelenen 1.5 milyon konut bulunduğunu söyledi.

Kiptaş Genel Müdürü Ali Kurt’un verdiği bilgiye nazaran, İstanbul Belediyesi’nin Temmuz 2021’de başladığı, sarsıntıya dayanıksız binaların inşaat maliyetine tekrar inşa edildiği “İstanbul Yenileniyor” projesinde zelzeleye kadar yaklaşık 8,600 müracaat yapıldı. Sarsıntının akabinde geçen iki ayda ise müracaat sayısı üç katına yani yaklaşık 25,000’e çıktı.

Kurt, birtakım projelerde Hazine’nin verdiğinden daha yüksek kira ve taşınma yardımına karşın uzlaşıya varılamadığına dikkat çekerek sorunun vatandaşın yaşadığı binanın tehlikeli olduğunu kabul etmesi ve siyasi irade gösterilerek çözülebileceğini söz ederek şöyle konuştu: “Ama uzlaşıya varılan müracaat oranı %1’in altında. Tahlili var mı? Bunun tahlili irade. Konutun riskli olduğuna inanmıyorlar. Konut riskliyse devletin yıkması gerekiyor. İşte bu maalesef geçmişte yapılan yanlış uygulamaların sonucu. O yüzden biz irtibatı çok güçlü kullanmaya çalışıyoruz, inanç vermeye çalışıyoruz.”

TÜİK datalarına nazaran her hanede 3.2 kişi yaşadığı göz önüne alındığında İstanbul’da sarsıntı için yenilenmesi gereken konutlarda 1.6 ila 4.8 milyon kişinin yaşıyor olması olası.

Olası bir İstanbul zelzelesi yalnızca bölge nüfusu için değil, ülke ve ülke ötesi iktisat için de büyük kayıplar açabilir. TÜİK bilgilerine nazaran Marmara Bölgesi’nin gayrisafi yurt içi hasıla içindeki hissesi %41 düzeyinde.