Reuters: Türkiye zelzele sonrası yine imar planlarını ıskalayabilir

On binlerce kişinin hayatını kaybettiği, yüz binlercesinin ise evsiz kaldığı Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde hayatını bir konteynerde sürdüren Adıyamanlı depremzede İsmet Kaplan (62), sarsıntıda yıkılan binaların yerine inşa edilecek binlerce konuttan birine hak kazanıp kazanmadığını öğrenmek için bekliyor.

Kızını ve dört torununu kaybettiği zelzelede meskeni de yıkılan Kaplan, engelli eşi ile bir arada sığındığı konteynerde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın vaat ettiği binlerce yeni konuttan birine hak kazanabilmeyi umarken, bu bekleyişin çok uzun sürmesinden korkuyor:

“E-devletten müracaatımın sonucunu daima denetim ediyorum fakat ne olacağını hiç bilmiyorum. Bu konutlardan birine taşınabilmemizin yıllar alacağını düşünüyorum. Kışın ne yapacağız bilmiyorum.”

ERDOĞAN: 319 BİN KONUT BİR YIL İÇİNDE TESLİM EDİLECEK

6 Şubat’taki yıkıcı zelzelelerin çabucak akabinde, enkazdan hâlâ yaralılar çıkarılırken, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan hayli gözü pek vaatlerde bulundu.

Ulusal seçimlerin de yaklaştığı o periyotta, Erdoğan iki yıl içinde 680 bin yeni konut yaparak afet bölgesini yine inşa etme, bu konutların 319 binini ise birinci bir yıl içinde teslim etme sözünü verdi.

Afet bölgesindeki tekrar imar çalışmaları zelzelelerin çabucak akabinde başlamış olsa da, kamuoyu ile paylaşılan son sayılar konutların hedeflenen müddette teslim edilebilmesi konusunda soru işaretleri yaratıyor.

Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki, eylül ayında yaptığı açıklamada, Kasım ayı prestijiyle 40 bin konutun teslim edilmesini planladıklarını söyledi.

Deprem sonrası birinci bir yılda 319 bin konutu teslim etme planı göz önüne alındığında, geri kalan 279 bin konutun tamamının yaklaşık 3 ay içinde tamamlanıp hak sahiplerine teslim edilmesi gerekiyor.

‘HEDEFLENEN KONUT TESLİMATLARINA ULAŞILMASI ZOR’

Türkiye tarihinin en yıkıcı sarsıntılarının akabinde 8 ay geçmişken, Reuters’ın görüştüğü toplam bir düzineden fazla müteahhit, mühendis ve hükümet yetkilisi artan maliyetler, ekonomik belirsizlik ve bürokratik mahzurların de tesiriyle başta sarsıntıdan en büyük ziyanı gören kentler olmak üzere, hedeflenen konut teslimatlarına ulaşılmasının sıkıntı olduğunu belirtti.

Adının açıklanmasını istemeyen lakin tekrar inşa süreci ile ilgili direkt bilgi sahibi olan üst seviye bir hükümet yetkilisi, artan maliyetler nedeniyle yeni ihaleler için kâfi yeni fon bulunamadığını belirterek maksadın vaktinde tutturulamayabileceğini söyledi.

Bir diğer yetkili de bütçe kısıtlamalarına atıfta bulunarak süreci hızlandırmak için yeni önlemlere gereksinim olduğunu belirtti.

Her iki yetkili de, seçimlerin akabinde haziran ayında iktisat siyasetinde yaşanan U dönüşü sonrası liradaki paha kaybı ile birlikte şirketlerin ihalelere ilgisinin azaldığını, bunun da tekrar imar çalışmalarına darbe vurduğunu söyledi.

İLETİŞİM BAŞKANLIĞI: PLANLANDIĞI BİÇİMİYLE DEVAM EDİYOR

Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığı, Reuters’ın süreç ile ilgili sorusu üzerine, “Deprem konutlarının inşası, açıklanan maksatlar doğrultusunda, planlandığı formuyla devam etmektedir” cevabını verdi.

İletişim Başkanlığı’nın yazılı açıklamasında, “Şu an devam eden 200 bin konut inşasıyla birlikte 680 bin konut ve 170 bin ticari alandan oluşan toplamda 850 bin bağımsız kısım etaplar halinde inşa edilerek afet bölgesindeki hak sahiplerine teslim edilecektir. Ekonomik gelişmelerin inşaat maliyetlerini etkileme muhtemelliğine karşı gerekli sübvanse dayanakları ve önlemler alınmıştır. Hükümetimizin önceliği afet bölgesidir” denildi.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından kamuoyu ile paylaşılan vilayet bazlı son ayrıntılı datalara nazaran, 6 Ağustos prestijiyle imaline başlanılan toplam yeni konut sayısı 123 bin.

YÜZDE 22’Sİ KAHRAMANMARAŞ’TA

Depremde ziyan gören 11 vilayet bazında açıklanan bilgiler üzerinden Reuters’ın hesaplamalarına nazaran; bilgi tarihi olan 6 Ağustos prestijiyle, sarsıntıda en fazla hasar gören vilayetlerden Adıyaman’da 2 yıl içinde tamamlanması planlanan konutlardan yüzde 7’si, Hatay’da yüzde 13’ü, Malatya’da yüzde 14’ü, Kahramanmaraş’ta ise yüzde 22’sinin imaline başlanmış durumda.

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Adıyaman Şubesi Genel Sekreteri Ufuk Bayır, iki yıllık süreçte yaklaşık 65 bin yeni konutun inşa edileceği Adıyaman’da bu yılın sonuna kadar yalnızca birkaç yüz konutun tamamlanarak teslim edilebileceğini iddia ettiklerini söyledi.

BİNLERCE BİNA HÂLÂ YIKILMAYI BEKLİYOR

Depremde ağır hasar gören binlerce bina hâlâ yıkılmayı beklerken; on binlerce depremzede de kışı çadır ve konteynerlerde karşılamak zorunda.

Hatay ve Adana’da yıkım ihaleleri alan Yusuf Can, bölgede hasarın kapsamının çok büyük olduğunu, bu nedenle yalnızca yıkım işleri ve oluşacak enkazı kaldırma işlerinin tamamlanmasının iki yılı bulabileceğini belirtti.

Can, “Sadece Hatay’da bile yıkım süreci bir yıl daha sürer. 11 ilin tamamına bakıldığında ise yalnızca yıkımlar için bile iki seneye gereksinim var. Hem hasar çok büyük, hem de kentte hala yaşayan bir halk olduğu için süratli ilerleyemiyor” dedi.

300 BİN CİVARI BİNA YIKILDI YA DA AĞIR HASAR ALDI

6 Şubat sarsıntılarında 300 bin civarı bina yıkılmış ya da ağır hasar almıştı.

Yeniden imar çalışmaları kapsamında yapılacak konutlar için hükümet hak sahiplerine 2 yıl geri ödemesiz toplam 20 yıl vadeli, faizsiz kredi dayanağı imkanı açıklamıştı.

Kamu İhale Kurumu’nun web sitesindeki sarsıntı bölgesi konut üretim ihalesi ilanlarına nazaran, Nisan ayında sayısı günde beşe varan ihalelere rağmen, Mayıs ayında ise yavaşlama görülüyor.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, TOKİ ve Kamu İhale Kurumu, Reuters’ın bugüne kadarki toplam ihale sayısı, inşaatına başlanan konut sayısı ve ihalelerdeki yavaşlama ile ilgili sorularına karşılık vermedi.

İletişim Başkanlığı ise husus ile ilgili soruya, “afet bölgesindeki inşa faaliyetlerine ait ihalelerde rastgele bir yavaşlamanın kelam konusu olmadığı” cevabını verdi; lakin rastgele bir sayı paylaşmadı.

HAK SAHİPLERİNE 1 MİLYON TL’YE KADAR KREDİ

Açıklamada, “Afetten en çok ziyan gören kentlerden Hatay ve Kahramanmaraş’ta inşaatların yavaş ilerlediği argümanı gerçek dışıdır. Bu bölgelerde yıkılan yapıların yanında ağır hasarlı yapılar da mevcuttur. Onların temizlenme ve yıkım süreçleri devam etmektedir. Bunun yanı sıra sarsıntı konutlarının imali da planlandığı halde devam etmektedir” denildi.

Öte yandan geçen hafta, yine imar sürecini hızlandırabilecek bir adımla, yerinde yine yapılacak konutlar için hak sahiplerine kredi ve hibe dayanağı imkanı sunan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yayımlandı. Kararname kapsamında yerinde tekrar yapılacak konutlar için hak sahiplerine 750 bin TL-1 milyon TL kredi ile 750 bin TL hibe takviyesi sağlanması öngörülüyor.

Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki, eylül ayında devlet medyasına yaptığı açıklamada, 200 bin konutun üretimine başladıklarını söylemiş, lakin TOKİ’nin iki yıl üzere bir müddette bu kadar çok sayıda konut yapmasının kolay bir iş olmadığını belirtmişti.

Özhaseki, “TOKİ’nin kapasitesi bir yılda 60 bin -70 bin  civarında. TOKİ’ye artık diyoruz ki ‘850 bin konutu yap’. Bu kolay bir iş değil” sözlerini kullanmıştı.

Reuters’ın bakanlık tarafından ağustos ayında yayınlanan kapsamlı datalara dayanarak yaptığı tahlile nazaran, sarsıntıda en fazla ziyan gören Hatay, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Malatya’da 2 yıl içinde yapılması planlanan konut sayısı depremzede 11 vilayette yapılacak konutların yaklaşık yüzde 79’unu oluşturuyor. Kelam konusu dört vilayette imaline başlanan konutların oranı ise yüzde 15 düzeyinde bulunuyor.

Söz konusu datalara nazaran, çok daha az sayıda konutun yapılacağı Gaziantep ve Kilis üzere vilayetlerde ise daha fazla ilerleme kaydedilmiş ve planlanan konutların yarıya yakınında inşaat çalışmaları başlamış durumda.

YEREL SEÇİMLER BELİRLEYİCİ OLABİLİR

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Türkiye Yöneticisi Arvid Tuerkner, eylül ayında zelzele bölgesine yaptığı ziyaretin akabinde yaptığı değerlendirmede, afet sonrası yine inşa sürecinin, âlâ planlanmış bir su, kanalizasyon, elektrik sistemi ile öbür altyapının sağlanabilmesi için için çoklukla birkaç yıl sürdüğünü söyledi.

Ancak bölgenin tekrar inşa sürecinde yaşanacak bir gecikme, AKP’nin 2019’da muhalefete kaptırdığı İstanbul, Ankara ve öbür büyük kentlerdeki belediye idarelerini geri almayı hedeflediği mart lokal seçimlerinde belirleyici bir rol oynayabilir.

Erdoğan’ın bölgeyi bir yıl içinde yine inşa etme vaadinin geçen Mayıs’taki Cumhurbaşkanlığı seçiminde seçmen dayanağını sürdürmesine yardımcı olduğunu söyleyen Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler Kısmı Hekim Öğretim Üyesi Mert Arslanalp, “Dolayısıyla, vaatlerini yerine getirememesinin de mahallî seçimlerde sonuçları olabilir” dedi.

DEPREMİN İKTİSADA MALİYETİ

Depremin akabinde yapılan hasar tespit çalışmaları sonrası hükümet kanadından yapılan açıklamalara nazaran, sarsıntının Türkiye iktisadına maliyeti 104 milyar dolar olarak hesaplanırken, bunun yarısından fazlasını ise konut hasarları oluşturuyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek haziran ayında misyona gelmesinin akabinde yaptığı açıklamada, sarsıntının bütçeye tesirinin çok büyük olduğunu belirterek, “GSYH’nin yüzde 10’una yakın bir şok var; bunun bir kısmı bu sene, büyük kısmı gelecek yıl yansıyacak” demişti.

Deprem kaynaklı harcamalar nedeniyle bu sene bütçe açığının GSYH’ye oranının yüzde 6’ya ulaşması bekleniyor.

Bütçede öngörülen bozulmanın da tesiriyle kısmen vergi artışlarına da giden Şimşek, yılsonuna kadar yüzde 65’e yükselmesi beklenen enflasyonla uğraş etmek için de sert faiz artışları da dahil olmak üzere daha ortodoks siyasetlere gerçek U-dönüşü yaptı.

U-dönüşünün bir modülü olarak lira üzerindeki denetimin gevşetilmesi ise TL’nin mayıs sonundan bu yana yüzde 26 bedel kaybederek rekor düşük düzeylere gerilemesini beraberinde getirirken; müteahhitlerin büyük kısmı dolara endeksli olan maliyetlerinin de daha da artmasına neden oldu.

Üst seviye hükümet yetkilisi, artan maliyetlerin öngörülebilirliği “ciddi ölçüde azalttığına” işaret ederek, bu durumun ise şirketleri teklif verme konusunda isteksiz bıraktığını söyledi.

Sektör kaynaklarına nazaran ise, hali hazırda kamudan ihale alan müteahhitlerin artan inşaat maliyetleri nedeniyle ziyan etmesini önlemek için hükümetin fiyat farkı uygulamasına gitmesi mümkünlük dahilinde.

İNŞAAT MALİYETLERİNDE SERT ARTIŞ

Sektörün çatı örgütlerinden İnşaat Müteahhitleri Konfederasyonu’nun (İMKON) Lideri Tahir Tellioğlu’nun verdiği bilgiye nazaran, inşaat kesiminde yılbaşından bu yana ortalamada yüzde 80 civarında maliyet artışı yaşanırken, son üç yıldaki kümülatif artış ise yüzde 600’leri bulmuş durumda.

Tellioğlu, “Yılbaşından bu vakte maliyetlerde yüzde 80 civarında artış var. Ancak geçmiş yılları de üst üste koyarsak artık tıkanma noktasına geldi. Bundan sonrasını kesim kaldıramaz, şu anda o boyuta geldi” dedi.

Söz konusu artışta enflasyon, kur, ithalat ve işgücü maliyeti üzere farklı ögelerin tesirli olduğunu söyleyen Tellioğlu, “Örneğin işgücünde çok önemli maliyet artışı oldu. Geçen sene 600-700 lira olan usta yevmiyesi şu an 1500 lira. Yüzde 150’yi bulan artış kelam konusu” dedi.

Yeniden imar sürecinde yer alan müteahhitlik firmalarından birinin üst seviye yetkilisinin verdiği bilgiye nazaran, inşaat şirketlerinin maliyetlerinin yüzde 70’e varan kısmı dolara endeksli durumda.

İletişim Başkanlığı ise maliyetlerle ilgili soruya verdiği cevapta, “Bu dev kapsamlı proje için bütçe kaynaklarımız hazırlanmıştır ve gerektiğinde güncellemesi de yapılabilecektir” dedi.

DEPREM BÖLGESİNDE EMEKÇİ BULMAK BÜYÜK SORUN

Deprem bölgesindeki yine imar çalışmalarındaki en büyük problemlerden bir başkasını ise işgücü oluştururken; kesim temsilcileri, emekçi bulamama külfetinin vakit zaman projelerde yavaşlamalara neden olduğuna işaret etti.

Adıyaman TMMOB’dan Bayır, müteahhitlerin çalışanları ellerinde tutmakta zorlandığını, rakiplere kaptırmamak için fiyatları artırmak zorunda söyledi.

İşçilerini elinde tutmak için ödediği fiyatı neredeyse katına çıkardığını söyleyen yıkımcı Can da, “Adana merkezde personellerime günlük 650 lira veriyordum. Zelzele bölgesinde ise günlük 1,350 lira veriyoruz, yoksa gelmiyorlar. Operatörler 20 bin-22 bin lira maaş alıyordu, şu an sarsıntı bölgesinde en acemi operatörüm 37 bin lira maaş alıyor. Ona karşın eleman zahmeti var. Emekçi düşüncesi olduğu için inşaat prosedürü de yavaşlıyor” diye konuştu.

‘BU KIŞ DÜZGÜN BİR MESKENDE YAŞAYACAĞIMIZA İNANCIM YOK’

Eşi ve üç çocuğuyla birlikte nisan ayından bu yana bir konteynerde ömrünü sürdüren Ümit Oktay (48) yeni bir mesken vaadi nedeniyle terketmediği Hatay’da imar çalışmalarının bir an evvel sonuçlanmasını bekliyor:

“Kümes büyüklüğündeki bir konteynerin içinde hareket etmek bile neredeyse imkansız. Ancak bu kış düzgün bir meskende yaşayacağımıza inancım yok.” (REUTERS)