Rus iktisadında rekor yaptırıma karşın hudutlu küçülme

Rusya ve Avrupa Birliği’ndeki çeşitli kurumlar, Memleketler arası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası’ndan derlenen bilgilere nazaran, 24 Şubat 2022’de Ukrayna’da başlayan savaşın akabinde, Batılı ülkeler başta siyaset ve iktisat alanlarında olmak üzere şirket ve şahıslara yönelik 10 binden fazla Rusya aksisi yaptırım unsurunu yürürlüğe koydu.

IMF varsayımlarına nazaran Rus iktisadının bu yıl en az yüzde 3,4 küçülmesi beklenirken, Rusya Ekonomik Kalkınma Bakanlığı’na nazaran iktisadın yüzde 2,9, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’e nazaran ise yüzde 2,5 küçüleceği öngörülüyor.

Rus yetkililer, yaptırımların devreye alındığı bahar periyodunda Batılı analistlerin iktisattaki küçülmenin yüzde 15 civarında olacağı iddialarına işaret ederek, yüzde 2,5 ila 3 ortasında bir küçülmenin mevcut kurallarda “çok kötü” olmadığını belirtiyor.

Ancak finans, lojistik ve ulaştırma alanındaki yaptırımlar nedeniyle Rusya, iktisatta beklenenden daha uygun bir performans göstermesine karşın, gelecek yıllardaki potansiyel kalkınmasından değerli oranda yoksun kalacak.

FİNANS VE BANKACILIK BÖLÜMÜ GAYE ALINDI

Rus finans ve bankacılık bölümü, Batılı ülkelerin yaptırımlarla maksat aldığı kilit alanlardan birisi olarak ön plana çıktı.

Rusya Merkez Bankası, 24 Şubat prestijiyle 640 milyar dolar seviyesindeki rezervlerinin kıymetli bir kısmını Batılı ülkelerde bulunduruyordu ve yaptırımlar nedeniyle bankanın bu rezervlerin yaklaşık yarısına erişimi donduruldu. Putin’in “hırsızlık ve soygun” olarak tanımladığı bu adımın akabinde Rus rublesi de dolar karşısında süratle bedel kaybetti.

Rusya Merkez Bankası, dolar karşısında 70 düzeyinden 130’a kadar çıkan Rus rublesini dizginleme çabasına girerken döviz krizi nedeniyle sert sermaye denetimleri uygulamaya başladı. Akabinde, ruble, dolar karşısındaki kayıplarını telafi ederek 60 düzeyinin altına geriledi ve 27 Aralık prestijiyle 67 düzeyinden süreç görüyor.

Ülkede dolar ve euroya erişim hudutlu imkanlarla sürerken, vatandaşların bankalardan bu para ünitelerine erişmesi neredeyse imkansız hale getirildi.

SWIFT SİSTEMİNDEN ÇIKARILDI

Batı’nın uyguladığı en güçlü yaptırımlardan kimileri Rus finans kesimini derinden etkiliyor.

Sberbank ve VTB üzere ülkenin en kritik banklarının milletlerarası para transferi sistemi SWIFT’ten çıkarılması nedeniyle şirket ve şahıslar milletlerarası para transferlerini gerçekleştirmekte zorluk yaşıyor.

Dünyanın en büyük ödeme sistemleri Visa ve MasterCard’ın da Rusya’dan çekilmesiyle denizaşırı ödemeler artık gerçekleştirilemiyor.

SWIFT sisteminden çıkarılma riski nedeniyle Rusya, 2014’te SPFS’yi (Mali İletileşme Sistemi) geliştirmeye başlamış, Aralık 2017’de kullanıma açmıştı. Sistem, Rusya içerisinde sıkıntısız bir formda çalışırken, memleketler arası ödemeler için şimdi SWIFT’e bir alternatif yaratılabilmiş değil.

ULUSLARARASI ÖDEMELERDE MESELELER YAŞANIYOR

Rus bankaları, Visa ve Mastercard’ın faaliyetlerini durdurmasının akabinde Mir sistemiyle çalışan kartlara yönelik talebin arttığını duyurmuşlardı.

Rusya Merkez Bankası tarafından Mayıs 2017’de kurulan Mir ödeme sistemi, bankaya ilişkin Ulusal Kartlı Ödeme Sistemi isimli sistem üzerinden elektronik para transferleri için kullanılıyor. Lakin ikincil yaptırım riskleri nedeniyle çok sayıda ülke ve yabancı banka Mir kartlarının kullanımına müsaade vermiyor.

Rusya’da memleketler arası ödeme sistemlerinde yaşanan problemler nedeniyle vatandaşlar, tasarruflarını koruyabilmek, yurt dışına para transfer edebilmek için kripto paralara ağır ilgi gösteriyor.

Rusya Merkez Bankası ve Rusya Maliye Bakanlığı bilhassa memleketler arası ödemelerde kullanılması için kripto parayı yaygınlaştırmaya yönelik adımlar atmaya hazırlanırken, “dijital ruble”yle ilgili test sürecinin de 2023’te başlaması bekleniyor.

DOLAR VE EURO ‘ZEHİRLİ’ OLARAK TANIMLANIYOR

Dolar ve euro, yaptırımlar nedeniyle Rusya’da yetkililer tarafından artık “zehirli” para üniteleri halinde tanımlanıyor.

Rus hükümeti bu nedenle rezervlerinde ve dış ticarette bilhassa doların kullanımını azaltarak, iktisadında “dost ülke” olarak gördüğü ülkelerin ulusal para ünitelerinin hissesini artıyor.

Rusya Merkez Bankası tarafından hazırlanan “Mali istikrar görünümü” isimli raporda, ülkede dış ödemelerin neredeyse yüzde 50’sinin dolar ve euro dışındaki alternatif para üniteleriyle yapıldığına, bu oranın 2022 başında yüzde 21 seviyesinde olduğuna işaret edildi.

YUAN’A TALEP 41, TL’YE 17 KAT ARTTI

Dolar ve euroya alternatif olarak ruble ve yuan ile ödemelerin ön plana çıktığı bilgisine yer verilen raporda, Rusya’nın ihracatında doların hissesinin yılın birinci 9 ayında yüzde 52’den yüzde 34’e düştüğü belirtildi. Rublenin hissesinin ise kelam konusu devirde yüzde 12,3’ten yüzde 32,4’e çıktığının kaydedildiği raporda, yuanın hissesinin yüzde 0,4’ten 14’e yükseldiği, euronun hissesinin ise yüzde 35’ten 19’a düştüğü bilgisi paylaşıldı.

Moskova Borsası’nda 2022’de yuana talep 41 kat, Türk lirasına yönelik talep de geçen yıla kıyasla 17 kat arttı. Rus Merkez Bankası da rezervlerinde kıymetlendirmek için Türk lirası, yuan ve rupi satın alınmasına yönelik çalışmalar yapıldığını bildirmişti.

YÜKSEK TEKNOLOJİLİ ESERLERE ERİŞİLEMİYOR

Resmi ticaret istatistiklerinin yayınlanmasının durdurulduğu Rusya’da ithalat ve ihracat istikrarının yaptırımlardan kıymetli oranda etkilendiği varsayım ediliyor.

İthalatı yerli üretimle ikame etmeye çalışmasına karşın Rusya, 24 Şubat’tan evvel yüksek teknolojili mallara ve ithalata büyük ölçüde bağımlıydı. Rusya’nın üretim yapısı, madencilik ve düşük teknolojilerin kullanıldığı sanayilerin hakimiyetinde kalmaya devam ediyor.

Yaptırımlar nedeniyle teknoloji ve finansmana erişimi kısıtlanan Rusya, başta Çin olmak üzere yüksek teknoloji eserlere erişmekte mevcut kaidelerde erişmekte zorlanmayı sürdürecek.

YAPTIRIMLARIN TESİRİ GELECEK YILLARDA HİSSEDİLECEK

Ekonomistler, şirketlerin ithal girdi stoklarını tüketmesinin ve ithal makinelerin bakım gereksiniminin artmasıyla yaptırımların tesirini artıracağına, ülke iktisadının gelecek yıllara ait potansiyel kalkınmasına sekte vuracağına işaret ediyor.

Rusya bu nedenle 30 Mart’ta paralel ithalatı özgür bırakarak ithal eser muhtaçlığına yönelik talebi bu sistemle hafifletmeyi amaçlıyor. Rusya Federal Gümrük Servisi (FTS) Lideri Vladimir Bulavin, paralel ithalat formülüyle bu yılın mayıs-ekim devrinde 17 milyar dolar bedelinde eser ithal edildiğini açıkladı.

YÜZLERCE ŞİRKET RUSYA’DAN ÇIKTI

Başta McDonald’s, IKEA, Adidas ve Puma olmak üzere yüzlerce Batılı şirket, yaptırım baskısı nedeniyle Rusya’dan çekilme kararı aldı. McDonald’s ve Starbucks üzere şirketler, Rusya’daki varlıklarını mahallî ortaklarına devrederken, IKEA da misal bir süreç için teşebbüslerini sürdürüyor.

Prada, Zara, H&M üzere şirketler ise Rusya’dan çekilirken, kelam konusu markaların eserleri paralel ithalat sayesinde eskisine kıyasla çok daha kısıtlı bir yelpazede mağazalarda bulunabiliyor. Global araba şirketlerinin Rusya’daki üretimlerini durdurmaları ve bu ülkeye sevkiyatlarını sonlandırması da ekonomiyi derinden etkileyen bir gelişme olarak ön plana çıktı.

Renault, Nissan ve Mercedes üzere Batılı araba şirketleri Rusya’dan çekilme kararı alırken, bu şirketler Rusya’daki tüm varlıklarının Rus devletine devretti.

Rusya’da araba satışları, ekimde geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 62,8 azalarak 45 bine geriledi.

ENFLASYON 20 YILIN ZİRVESİNDE

Yaptırımların Rus iktisadında etkilediği bir öteki alan da enflasyon oldu. 2021’i yüzde 6,7 yıllık enflasyonla kapatan Rusya’da yaptırımların akabinde yıllık enflasyon Nisan 2022’de yüzde 20,3’le son 20 yılın en yüksek düzeyine çıktı.

Rusya Merkez Bankası’nın siyaset faizini yüzde 20’ye çıkarmasıyla gerileme gösteren enflasyon kasım prestijiyle 12 düzeyine indi. Fakat yaptırımlar nedeniyle sevkiyatı yasaklanan eserlerin paralel ithalatla Rus pazarına getirilen eserlerin fiyatları enflasyon oranından bağımsız biçimde belirleniyor.

Batılı hava yolu şirketlerinin Rus pazarından çekilmesi ve Avrupa’nın hava alanını Rus hava yolu şirketlerine kapatması nedeniyle bilhassa uçak bileti fiyatları yeniden enflasyon oranının üzerinde pahalılaşıyor.

ROTA ‘DOST’ ÜLKELERE DÖNDÜ

Rusya’nın güç kesimi de yaptırımların amacı haline gelirken, ülkenin Avrupa’ya doğalgaz sevkiyatı yaklaşık yüzde 50 azaldı.

Kuzey Akım, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa üzere boru sınırları atıl duruma düşerken, Avrupa Rusya’dan sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) almayı sürdürüyor.

Avrupa, deniz yoluyla Rus petrolü alımını durdurma kararı alırken, Rus petrolüne varil başına 60 dolar tavan fiyat uygulanmasına karar verdi. Rusya ise tavan fiyat uygulamasına katılan ülkelere petrol sevkiyatı gerçekleştirmeyeceğini duyururken, ihracını artık başta Çin ve Hindistan olmak üzere Asya pazarlarına yönlendireceğini ilan etti.

Rusya’nın doğalgaz üretiminin yıl sonu prestijiyle gaz üretimi geçen yıla kıyasla yüzde 12, ihracatının ise yüzde 25 düşmesi beklenirken, petrol üretiminin gelecek yılın birinci çeyreğinde yüzde 5 civarında düşeceği kestirim ediliyor. (AA)