Kahramanmaraş ve üzerinde bulunduğu fay sınırında yakın vakitte büyük bir zelzelenin meydana geleceği evvelce beklendiğinden sorumlu bireylerin “olası kastla adam öldürme” kabahatinden ceza almaları gerekiyor.
Prof. Dr. Selami Kuran, Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde gündeme gelen zelzele kabahatlerine dair bir değerlendirmeyi, uygulamada karşılaşılan zorluklar ve yapılabilecek iyileştirmeleri anlattı.
BAKANLIK YETKİLİLERİNİN DE CEZAİ SORUMLULUĞU KELAM KONUSU
1- Mevzuat ne diyor?
– Öncelikle kelam konusu sorumluluğu hem özel hukuk hem de ceza hukuku tarafından ele almamız gerekir. Ceza hukuku istikametinden ele aldığımızda, müteahhitlerin yanında, yapının projesine uygun yapıldığının denetlenmesiyle yükümlü mühendislerin, yapı denetçileri üzere teknik görevlilerin, kelam konusu binaya inşaat ruhsatı ve kullanma müsaadesi veren misyonlu ve yetkililerin, kontrol misyonunu yerine getirmeyen belediyelerin ve bakanlık yetkililerinin de cezai sorumluluğu kelam hususudur.
OLASI KASTLA ADAMA ÖLDÜRME HATASINDAN CEZA ALMALARI GEREKİR
– Zelzele sonucunda vefatlar meydana gelmişse öldürme cürmü işlenmiş olacaktır. Her ne kadar uygulamada sarsıntı sonucu vefatlar kolay ya da şuurlu taksirle insan öldürme kabahati kapsamında değerlendirilse de Kahramanmaraş ve üzerinde bulunduğu fay çizgisinde yakın vakitte büyük bir zelzelenin meydana geleceği evvelden beklendiğinden sorumlu bireylerin “olası kastla adam öldürme” hatasından ceza almaları gerekmektedir. İsimli sürecin başlaması için ölenin eşi ve çocukları, şayet bunlar yok ise yakınları kolluğa yahut kabahatin işlendiği yerin cumhuriyet savcılığına hatanın soruşturulması için dilekçe vermelidir.
– Kaldı ki bu hata şikayete bağlı olmayıp takibi resen yapılır. Sarsıntı sırasında yaralanmalar bakımından ise “taksirle yaralama” kabahati gündeme gelebilir. Bu kapsamda yaralanan kişinin, hatanın işlendiği tarihten itibaren altı ay içinde kabahatin işlendiği yer ya da güvenlik sebebiyle öbür bir vilayet yahut ilçeye gitmesi halinde, hatanın işlendiği yerin başsavcılığına gönderilmek üzere süreksiz olarak bulunduğu vilayet yahut ilçe başsavcılığına şikayet dilekçesini vermesi gereklidir.
MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT
– Özel hukuk tarafından ele aldığımızda, sarsıntı sonrasında mevt ve yaralanma gerçekleşmesi halinde ölen kişinin mirasçılarıyla belli yakınları ve yaralanan şahıslar; taşınır yahut taşınmaz malları ziyan gören şahıslar, makul koşulların varlığı halinde üstte saymış olduğumuz yetkili şahıslara karşı maddi ve manevi tazminat isteme hakkına sahiptir. Hukuk davalarında vakit aşımı mühleti; yapıda meydana gelen ziyan, satıcının yahut yüklenicinin ağır kusurundan (kast yahut ağır ihmal) kaynaklanıyorsa 20 yıldır.
– Ağır kusur yoksa taşınmaz yapılar için 5 yıl, taşınırlar için 2 yıldır. Fakat yapılan eski binanın birebir vakitte haksız fiil kapsamında değerlendirildiği durumlarda; haksız fiil hatası gündeme geleceğinden, ceza vakit aşımı mühleti bu hususlardaki müddetlerden daha uzunsa, üstte sorumlu tutulan şahıslara karşı açılacak hukuk davasının vakit aşımı mühleti olarak kabul edilir.
– Mevzuyu yönetim tarafından ele aldığımızda ise devletin zelzele sebebiyle ortaya çıkan ziyanları belli ölçüde tazmin yükümlülüğü ve bu kapsamda bireylerin yönetime karşı yargı yoluna başvurma hakkı bulunmaktadır. Bu davalar; tam yargı davası niteliğinde olup yönetimin hareket yahut süreçleri sonucunda ortaya çıkan maddi ve manevi ziyanların tazminine ait olabilir. Vazifeli mahkeme ise Yönetim Mahkemeleridir.
2- Uygulamada karşılaşılan meseleler nelerdir?
– 1999 yılında Marmara Zelzelesinden sonra 2001 yılında 4708 Sayılı Yapı Kontrol Kanunu çıkarılmıştır. Kanunun hedefi yeni yapıların proje ve eklerine uygun biçimde inşa edilmesini denetlemektir. Bu düzenlemeye nazaran müteahhitler kendi seçtikleri rastgele bir yapı kontrol firmasıyla çalışabiliyorlardı. Bu nedenle imar mevzuatının faal formda uygulanması birçok kere sağlanamıyordu.
HAVUZDAN SEÇİLMEYE BAŞLANDI
– 2019 yılında yapılan düzenlemeyle müteahhit firmaları denetleyecek yapı kontrol firmaları, Etraf ve Şehircilik Bakanlığınca oluşturulan havuzdan seçilmeye başlandı. Bundan ötürü 2019 yılına kadar müteahhitlerin kendi seçtikleri yapı denetçileriyle çalışmalarının ne kadar yanlışsız yapılıp yapılmadığının tespiti zordur. Ayrıyeten ilgili kanunun 14. hususunda yapı kontrolü kuruluşunun, kontrolünü üstlendiği proje ve imal işlerinde, kanun ve bu yönetmelik kararlarıyla belirlenmiş vazifelerini denetçi mimar ve denetçi mühendisler eliyle yürüteceği belirtilmiştir.
HAYATİ KIYMETE SAHİP
– Bu kapsamda, yapılardaki kontrol eksiklikleri meydana gelebilecek mümkün ziyanlara yol açabiliyor. Son olarak, beton kaçakçılığının artması kelam konusu süreçlerin eksiksiz yerine getirilmesine karşın yapıların yıkılmasına yahut ziyan görmesine neden oluyor. Değerle belirtmek isterim ki sarsıntı sonrasında olay mahallinde kanıtların toplanması, ileride yapılacak yargılamalar açısından da hayati değere sahiptir.
– 1999 sarsıntısı sonrasında açılan birçok davanın sonuçsuz kalmasının nedenlerinden biri de kâfi kanıtların toplanmamış olmasından kaynaklı türel boşluklardır. Bununla birlikte vakit aşımı sebebiyle de birçok dava düşmüştür. Bu sebeplerle enkaz yığınlarının kaldırılmasından evvel kâfi tüzel kanıtların toplanması ve vakit aşımı müddetlerinin dikkate alınması, hatalı olanların cezalandırılması açısından dikkat edilmesi gereken konulardır.
3- Ne üzere iyileştirmeler yapılabilir?
– Sarsıntı anında mümkün ziyanların önüne geçmek ismine, konut sahibinin isteği olmasa bile Bakanlık ve lokal idarenin riskli yapı tespiti yaptırabilmesi gerekiyor. Mevcut Türk Ceza Kanunu kapsamında, binadan kolon kesme hareketi lakin bina yıkılırsa hata olarak bedellendiriliyor.
İNŞAAT MÜHRÜNÜN BOZULMASI
– Bu kapsamda mevzuata, binaların statik yapısını bozabilecek her türlü aksiyonun zararın meydana gelip gelmemesine bağımsız olarak hata olarak kıymetlendirilmesine dair bir husus eklenebilir. İnşaat mührünün bozulmasının cezası artırılarak caydırıcı bir ceza haline getirilirken, zelzeleyle ilgili hatalar ağırlaştırılmış hatalar kapsamında değerlendirilmeli ve mahkemelerin riskli yapılar kapsamında yürütmeyi durdurma kararı vermesinin önüne geçilmelidir.
– Muhtemel zelzele bölgelerinden kabul edilen İstanbul’un yüksek riskli bölgeleri “Afet Alanı” ilan edilmelidir. İstanbul kapsamında bakanlık ve belediyeler tarafından kolonları kesilmiş binaların tespiti yapılmalı ve riskli yapıların tespiti yapıldıktan sonra tahliye için verilen mühlet kısaltılmalıdır. Yasal düzenlemeyle kaçak yapılar için beton satılmasının engellenmesiyle bu ve gibisi uygulamaların sağlıklı denetlenmesi ismine Afet Bakanlığı kurulması kıymetlendirilebilir.
TÜRKİYE ULUSAL RİSK KALKANI MODELİ
– Afetlerin yol açtığı can ve mal kayıplarının kıymetli nedenlerinden “mühendislik hataları”nın en aza indirilmesi için inşaat kesiminde çalışan mühendis, tekniker, kalfa, usta, personel ve benzeri şahısların afet eğitimleri tamamlanmalı ve Türkiye Ulusal Risk Kalkanı Modeli’ne ait düzenleme ve uygulamalar titizlikle hayata geçirilmelidir. Bu noktada siyaset üstü afet idaresi devlet siyaseti olarak en faal biçimde uygulanmalıdır. Yapılacak iyileştirmelerde, afetlere karşı aktif gayretin lakin toplumu oluşturan her birey ve kurumun iştirakiyle gerçekleştirilebileceği unutulmamalıdır. (AA)
