Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Kısmı akademisyenlerinden Dr. Öğr. Üyesi Tuğba Bilgehan’ın yürütücülüğünü yaptığı, Araştırma Görevlileri Ayşegül Akca ve Perver Karşıgil’in saha araştırmacısı olarak yer aldığı ‘Depremzede Bireylerde Kronik Hastalıkların Epidemiyolojisi, Semptomların Tespiti, Sıhhat İhtiyaçları ve Baş Etme Stratejilerinin Belirlenmesi’ projesi, TÜBİTAK’ın ‘1002-C Doğal Afetler Odaklı Saha Çalışması Acil Dayanak Programı’ kapsamında kabul edildi.
Proje grubu, saha çalışmaları kapsamında sarsıntı felaketinin 16’ncı gününde çadır kentlerde kalan yaklaşık 700 depremzede üzerinde afet sonrası oluşan sıhhat sıkıntılarına ait data topladı. Kahramanmaraş, Hatay ve Osmaniye’de yaklaşık 10 gün kalan grup, alanda edindikleri bilgileri TÜBİTAK’a sundu. İleride yaşanabilecek zelzelelerde de bilgi emeliyle kullanılacak bilgilerin bulunduğu projenin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunulduğu ve değerli bulunduğu bildirildi. Ayrıyeten bölgede yapılan tahliller sonucu sıhhat alanında yaşanan aksaklık ve gereç eksiklikleri TÜBİTAK tarafından yetkili kurumlara bildirilecek.
‘DEPREMZEDELER KENDİ HASTALIKLARINI UNUTMUŞ’
Dr. Öğr. Üyesi Tuğba Bilgehan, projeye ait yaptığı açıklamada, “TÜBİTAK’ın doğal afetlere ait proje daveti sonucu müracaat yaptık, projemiz kabul edildi.
Depremden etkilenen bireylerde kronik hastalık epidemiyolojisi, sıhhat gereksinimlerin belirlenmesi ve tıpkı vakitte depremzedelerin bununla nasıl baş ettiklerinin tespiti, projemiz kapsamındaydı. Öncelikle biz çadır kentte yaşayan bireyleri ziyaret ettik. Burada kronik hastalıkların ne sıklıkla görüldüğünü, hangi hastalıkların olduğunun tespitini yapmak istedik.
Ön bulgular ışığında şunu söyleyebilirim; ülkemizde sıklıkla görülen başta diyabet olmak üzere hipertansiyon, teneffüs yolu hastalıkları, astım, kalp yetmezliği, kas-iskelet hastalıklarının en evvel görüldüğünü tespit ettik. Beşerler çadırlarında hem yas yaşadıkları için hem sarsıntıdan etkilendikleri için bir travma ile birlikte hastalıklarını unutmuş. Biz onlara bir hatırlatma vermiş olduk, kronik hastalıklarının farkına varmış oldular. Birtakım ilaçları almayı unutmuşlardı, bizim onlara verdiğimiz bilgilerle birlikte yine bir olumlu yönelimde bulunmuş oldular” dedi.
‘SIKLIKLA GÖRÜLEN SEMPTOMLAR UYKUSUZLUK, İSHAL, KABIZLIK’
Deprem bölgesinde semptom idaresi ve semptom denetimi de yaptıklarını belirten Tuğba Bilgehan, “Depremden sonra sıklıkla görülebilecek olan 30 semptom belirledik. Zelzele öncesi, zelzele sonrası ve ne kadar arttığına yönelik bir çalışma yaparak veriler topladık. Elde ettiğimiz bilgilere nazaran tekrar sıklıkla uyku sıkıntılarının ortaya çıktığını tespit ettik.
Burada insanların alışık olmadığı bir alanda yaşamaları, çadır kent şartları, bununla birlikte yeniden çadırlarda yas olması nedeniyle şahıslarda uykusuzluk, uykuya dalmada zahmet, kabus görme üzere problemler olduğunu belirledik. Yine zelzele sonrası artış gösteren değerli semptomlardan kimileri kabızlık, ishal, baş ağrısı, iştahsızlık, çabuk yorulma üzere semptomlardı. Bunların tekrar çadır kentin koşullarına bağlı oluşan semptomlar olduğunu düşünmekteyiz. Sarsıntı ile baş etme stratejisini, 3 alt boyutta ele aldık.
Manevi alt boyutu vardı, olumlu istikametten ele alma ve toplumsal dayanak arama boyutları bulunmakta. Burada her 3 boyutun da hakikaten yüksek puanlar aldığını fark ettik. Bu durum aslında tahminen insanların mücadeleye olumlu taraftan bakarak ve sarsıntının zorluklarına karşın uğraş ederek, tıpkı vakitte maneviyatlarını kuvvetlendirerek baş ettiklerini gördük” diye konuştu.
‘ÖKSÜRÜK VE NEFES DARLIĞINDA ARTIŞ VAR’
Bilgehan, çalışmanın ön tahlillerine ait de “Bizim projemiz aslında bir tespit projesiydi. Çadır kentteki şartların sıhhat durumlarını nasıl etkilediğini, hangi kronik hastalıkların tartıda olduğunu, hangisinin onlarda artış gösterdiğini tespit etmek istedik. Kronik hastalık idaresi, olağanda de çok kolay olmayan bir süreçtir. Kısa eğitimler yaptık ve bunların da çok süratli olumlu dönüşü olduğunu fark ettik.
Çadır kentleri gezerken girdiğiniz andan itibaren aslında ağır soba kokusu, hava kirliliği göze çarpan nitelikteydi. O vakitler hava da hayli soğuk ki insanlar ısınmak için sobaları yakmak zorundaydı. Yalnız bu beğenilen yanma, teneffüs hastalığı ve teneffüs yolu hastalığı olan bireyleri olumsuz istikamette etkilemekteydi.
Çalışmamızda kronik hastalıklarda, öksürükte artış göründüğünü, nefes almakta zorluğun sıkla yaşandığını gözlemledik. Kanser olan, çok yaşlı olan bireyler, kendi yatağında yatması gereken bireyler vardı. Havalı yatakları bulunması gereken şahıslar vardı. Özel malzemeye muhtaçlığı olan bireyler vardı. Felçli olan bir hastanın çadır kaidelerinde yaşaması kuvvetli olacaktır. Konteyner kentler için bu bireylere öncelik tanınması gerektiğini gördük” ifadelerini kullandı.
‘GENÇLERİN GELECEĞE YÖNELİK DESTEKLENMESİ GEREKİYOR’
Proje kapsamında saha çalışmalarında yer alan Arş. Gör. Ayşegül Akca da depremzedelerin kendilerini güçlü durmak zorunda hissettikleri için kederlerini aileleri ile paylaşmayı tercih etmediklerini, birçok kişinin birinci kez kendileri ile konuşarak, ağladığını söyledi. Akca, “‘Ankara’dan mı geldiniz’ diyerek birçok kişi bizim orada olmamız nedeniyle hisli anlar yaşadı. Bu olayla birlikte orada olabilmek, insanlara yardımcı olabilmek ya da onların sıhhat durumlarını tespit etmek hepimizin ruhuna yeterli geldi.
Araştırma kapsamında olmayan pek çok şahısla ilgilendik. Örneğin; 18 yaşındaki bir erkeğin bu süreçte idrar yolu enfeksiyonu belirtileri gösterdiğini ancak bunun ne olduğunu anlamlandıramadığını gördük. Onlara eğitim verdik, neler yapabileceklerini anlattık. Onlara ruhsal olarak da takviye vermeye çalıştık. Yalnız olmadıklarını hissetmeleri için buraya gelemese bile bölgede olmak isteyen herkesin selamını götürdük. Bu onlara âlâ geldi. Hatay’da gençleri çok fazla gözlemleme fırsatım oldu. O yüzden açıkçası gençlerin geleceğe dair ümit içinde desteklenmesi gerektiğini düşünüyorum” dedi.
‘ENGELLİLERİN ÇADIR KENTTE BAKIMI ÇOK ZOR’
Arş. Gör Perver Karşıgil de alana giderken pek çok telaşları olduğunu belirterek, “Bireylerin kayıpları vardı, göçük altında kalan yakınları vardı. Ruhsal olarak şiddetli bir süreç olacağını düşünmüştük. Bunun tam bilakis bizi kucaklayan depremzedelerle karşılaştık. İnsanların bununla nasıl baş ettiklerini gördük. İnsanların hislerini aile üyeleri yerine bizlerle paylaşarak rahatladığını gördük. ‘Sizinle birinci sefer güldüm, birinci defa ağladım, rahatladım’ diyerek sarılan şahıslar oldu. Bizi motive eden sözleri duyduk. Onlar gereksinim sahibiyken, ‘bir şeye gereksiniminiz var mı, kalacak yeriniz var mı’ diyerek bizi çok hoş karşıladılar.
Çadır kentlerde gözlemlediğim kıymetli durum, engelli çocuğu olan, yaşlısı olan şahıslardı. Bir halde kimileri tekerlekli sandalyeye ulaşmış; lakin hala daha muhtaçlığı olan şahıslar vardı. Hepsinin tek dileği, bilhassa konteynere yerleştirilmede kendilerinin öncelikli olması. Engelli bireyin bakımını çadır kentte üstlenmek nitekim çok zor” diye konuştu. (DHA)
