Şimşek’ten enflasyonun mağdurlarına acı reçete

Hükümet, seçim iktisadı ve yüksek enflasyonun faturasını, bu periyotta gelirleri ve servetleri katlanan varlıklı bölüme değil çalışanlara kesmekte kararlı.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, dün yaptığı açıklamada, yüksek enflasyonun münasebeti olarak para siyasetiyle birlikte yüksek fiyat artırımlarına işaret etti.

“Eğer enflasyonu kalıcı formda tek haneye indireceksek, gelirler siyasetini da bu gayelere uygun olması lazım” diyen Şimşek, “Bir mühlet sonra enflasyonla uyumlu bir artış tertibi olmalı. Zira öbür türlü bir sarmala giriyorsunuz. Yüksek artışlar yüksek enflasyon ve burada kazanan yok, belirsizlik artıyor ve iş yapmak zorlaşıyor” dedi.

Şimşek, kamuda çalışan memur ve emekçilerin maaş artışlarına ait eylül başında yaptığı açıklamada da “Bundan sonra fiyat düzenlemeleri maksat enflasyona nazaran yapılacak” demişti.

Eylül sonunda Ankara’yı ziyaret eden IMF grubu de açıklamalarında hükümete, fiyatlara ve emekli maaşlarına, geçmiş enflasyona nazaran değil beklenen enflasyona nazaran artırım yapılmasını, enflasyonun üzerinde fiyat artırımlarından kaçınılmasını tavsiye etmişti.

Özetle Şimşek, fiyatlara, yıl sonunda yaklaşık yüzde 70 olması beklenen “geçmiş enflasyona göre” değil, yüzde 33 olan 2024 sonu beklentisine nazaran bir artırım yapılmasını gündeme getiriyor.

Mart 2024’te mahallî seçimler olması ise kelam konusu siyasette esnemeyi beraberinde getirebilir.

KAZANAN KİM OLDU?

Şimşek, son yıllarda fiyatlara yüksek artırım yapıldığını ve bunun yüksek enflasyonda tesirli olduğunu söylüyor lakin son yıllarda servet ve gelir patlaması yaşayan kesitlere değinmiyor.

TÜİK datalarına nazaran, Türkiye genelinde emeğin ulusal gelirden aldığı hissede yaşanan gerileme 2016’dan itibaren hızlandı. 2016’da yüzde 32 olan emek hissesi 6 yılda 8,3 puan geriledi. Emek hissesi 2016’daki yüzde 32’den 2022’de yüzde 23,7’ye geriledi.

Sermaye hissesini temsil eden net işletme artığı ise 2021’de yüzde 43,9 olurken 2022’de yüzde 46,9’a yükseldi. 2016’da yüzde 41,6 olan sermaye hissesi 6 yılda 5,3 puan yükselmiş oldu.

İstanbul Sanayi Odası (İSO) geçen ay açıkladığı ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (İSO 500)’ araştırmasının 2022 yılı sonuçları da benzeri bir sonuca işaret ediyor.

2018’de yüzde 10,9, 2019’da yüzde 21,3, 2020’de yüzde 30,3, 2021’de yüzde 39,7 olan net katma bedelden şirketlerin kâr olarak aldığı hisse, 2022’de patlama yaparak yüzde 54,5’e yükseldi.

2018’de yüzde 54,7, 2019’da yüzde 51,5, 2020’de yüzde 44,5, 2021’de yüzde 32,2 olan net katma kıymetten personellerin fiyat olarak aldığı hisse ise 2022’de yüzde 26,9’a kadar geriledi.

2022’de İSO 500’de çalışan başına ödenen fiyat yüzde 78 artarken toplam periyot kârı (vergi öncesi) geçen yıla nazaran yüzde 121 artışla 485,4 milyar TL’ye yükseldi.

Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarında bile fiyatların, düşük hesaplandığı tarafında ağır kuşkular olan resmi enflasyona yakın oranda arttığı görüldü.

Borsa İstanbul bilgileri de, şirketlerin bu devirde büyük kâr artışlarına imza attıklarına işaret ediyor.

Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) bilgilerine nazaran, borsadaki şirketlerin 2022 yılı 12 aylık MKK Kâr Endeksi, bir evvelki yılın birebir periyoduna (2021 yılı 12 aylık) nazaran yüzde 249,39 artış gösterdi.

Şirket kârlarında yaşanan patlamanın yanı sıra gayrimenkul fiyatlarının katlanması da hem barınma krizini hem de zenginin daha da zenginleşmesini beraberinde getirdi.

Şimşek’in açıklamalarında ise bu periyodun gerçek kazananlarına değinilmiyor.

ENFLASYONUN MAĞDURU KİM?

Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin, enflasyonun mağduru olan ve ulusal gelirden aldığı hisse düşen fiyatlı kesite “hadi kemer sıkıyoruz” demenin “suçlusu olmadığı bir sürecin bedelini ödetmek” manasına geleceğini söyledi.

IMF’nin Ekim 2022’de yayımladığı global ekonomik görünüm raporunda gelişmiş ülkelerdeki son enflasyon artışında bir ücret-enflasyon sarmalının tesirinin bulunmadığına işaret edildiğini hatırlatan Elgin, enflasyondaki artışta şirketlerin kâr oranlarındaki artışın tesirine dair dünyada çalışmalar yapıldığına işaret etti.

Elgin, esasen düşük olan fiyatları daha fazla baskılamak dışında servet vergisi, gelir transferi ve astronomik kârları sınırlamak üzere alternatif siyasetlerin dünyada iktisatçılar tarafından gündeme getirildiğini lakin Türkiye’de hükümetin bu cins siyasetleri gündemine almadığını vurguladı.

ÜCRETLERE YÜKSEK ARTIRIM MI YAPILDI?

Greenwich Üniversitesi’nden Dr. Cem Oyvat da Şimşek’in fiyatlara yüksek artırımlar yapıldığı kelamının yanlışsız olmadığını belirterek, “Türkiye, tersine ücretliler aleyhine, yakın devirde görülmemiş bir bölüşüm şoku yaşadı” dedi.

TÜİK’in mevsimsellikten arındırılmış bilgilerine nazaran pandemi öncesi, yani 2019’un son çeyreğinde yüzde 31,5 olan ücretlilerin ulusal gelirden aldığı hissenin 2023’ün ikinci çeyreğinde yüzde 28,4’e kadar gerilediğini belirten Oyvat “Üstelik bu yüzde 28,4’ün içinde yalnızca maaşlar değil, EYT düzenlemesi sonrası erken emekli olanlara yapılan kıdem tazminatı ödemeleri de var. Yani son devirde fiyatlardaki artış tersine üretkenlikteki artışın çok altında gerçekleşti” tabirlerini kullandı.

Asgari ücretlilerin durumda da önemli bir yoksullaşma gerçekleştiğine dikkat çeken Oyvat, 2019 Eylül’ünde minimum fiyatın TÜİK’in belirlediği açlık sonunun 0,98’ine denk geldiğini fakat bu oranın 2023 Eylül’ünde 0,86’ya kadar düştüğünü söyledi.

YÜKSEK ENFLASYONUN NEDENİ FİYAT ARTIŞLARI MI?

Enflasyondaki patlamanın temel nedeninin döviz kuru şokları olduğunu, iktidarın 2021 yılında piyasaların tam bilakis olacak formda faiz indirme yoluna giderek ülkeyi bir enflasyon-döviz kuru sarmalı içine soktuğunu, artık de bu sarmaldan çıkmaya çalıştığını belirten Oyvat, güç fiyatlarındaki artışların da durumu Türkiye için daha da berbat hale getirdiğini lisana getirdi.

Kur muhafazalı mevduata (KKM) da işaret eden Oyvat “İktidarın artık kurtulmaya çalıştığı KKM, bir devir kur şoklarını frenlese de, belirli kısımlara servet transferine yol açarak cari açığı ve buna bağlı kur şoklarını besliyor” dedi.

Ücret artışlarının da artan maliyetler üzerinden enflasyona bir tesiri olduğunu lakin bu tesirin hudutlu olduğunu öne süren Oyvat, “Dahası enflasyon bu kadar artmışken, fiyatları aşikâr bir oranda arttırmanız kaçınılmaz. Mevcut durumda ücretlilerin boğazını daha fazla sıkamazsınız” dedi.

Yıllık fiyat artışlarının (GSYH deflatörüne göre) ulusal gelirin hangi gelir kalemlerine yansıdığına bakıldığında 2022 yılı boyunca fakat ortalama yüzde 20’sinin fiyatlara yansıdığının görüldüğüne dikkat çeken Oyvat, “2023’in ikinci çeyreğinde fiyat artışlarının yüzde 45’i, yani 25,5 puanı, fiyatlara yansımış. Fakat 2023’in ikinci çeyreğinde enflasyon tersine geriledi ve ayrıyeten bu yüzde 45’in içinde tekrar EYT düzenlemesi sonrası erken emekli olanlara yapılan kıdem tazminatı ödemeleri de var. Seçim sonrası gelen kur şokunu takip eden enflasyonun, 2022’de olduğu üzere küçük bir kısmının fiyatlara yansıdığını iddia ediyorum” değerlendirmesinde bulundu.