Suudi Arabistan – Türkiye münasebetleri: Nereden nereye…

Türkiye’nin Suudi Arabistan’la alakaları yüz yıl öncesine dayanıyor olsa da Ankara ile Riyad ortasındaki diplomatik ilgiler, 1929’da imzalanan “Muhadenet Muahedesi (Dostluk Anlaşması)” ile başladı.

Türkiye’nin Suudi Arabistan’ı tanımasıyla iki ülke ortasında 3 Ağustos 1929’da imzalanan Dostluk Muahedesi, 31 Mayıs 1930 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlandı.

Türkiye ve Suudi Arabistan, yaklaşık bir asırdan beri gerçekleştirilen üst seviye karşılıklı ziyaretlerle ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üzere kuruluşlar vasıtasıyla temaslarını sürdürüyor.

Diplomatik ziyaretlerle güçlenen ikili münasebetler doğrultusunda periyodun Suudi Arabistan Hükümdarı Faysal bin Abdülaziz Al Suud, 1966’da Müslüman ülkelerin birliği eforları doğrultusunda Türkiye’yi ziyaret etti.

Irak-İran Savaşı’nın yaşandığı periyoda denk gelen 1984-1990 yılları ortasında iki ülke ortak çıkarlar doğrultusunda yeni bir yakınlaşma sürecine girdi. Periyodun Cumhurbaşkanı Kenan Cihan de bu doğrultuda Suudi Arabistan’a ziyarette bulundu.

(Dönemin Suudi Arabistan Hükümdarı Fahd Bin Abdülaziz, 1985 yılında Ankara’ya geldi. Cumhurbaşkanı Kenan Cihan’ın Esenboğa Havaalanı’nda merasimle karşıladığı Kral Fahd Bin Abdülaziz, Atatürk portresinin önünde oturururken görülüyor.)

Suudi Arabistan Ticaret ve Sanayi Odaları Kurulu ortasında 11 Ekim 2003’te Cidde kentinde imzalanan mutabakatla Dış Ekonomik İlgiler Şurası (DEİK) çatısı altında “Türkiye-Suudi Arabistan İş Konseyi” kuruldu.

İki ülke ortasındaki ticaret hacminin geliştirilmesinin yanı sıra turizm ve karşılıklı yatırım alanlarında da işbirliğinin ve ortak yatırımların artırılmasını hedefleyen Türkiye-Suudi Arabistan İş Kurulu, üçüncü ülkelerde de ticari iş birliğine gidilmesinin önünü açtı.

Dönemin Suudi Arabistan Hükümdarı Abdullah bin Abdülaziz Al Suud, 8 Ağustos 2006’da Türkiye’ye 50’den fazla iş insanıyla geldi. Suudi Arabistan’dan Türkiye’ye kral seviyesinde 40 yıl ortadan sonra gerçekleşen bu ziyaret sırasında turizm, ulaştırma, sıhhat ve karşılıklı yatırımların teşviki alanında 6 başka muahede imzalandı.

Türkiye ile Suudi Arabistan, birçok alanda ekonomik iş birliğini güçlendirme gayesini yakalamak üzere Karma Ekonomik Kurul (KEK) protokolü imzaladı. Son olarak 11. Devir KEK Toplantısı 4-6 Kasım 2013 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirildi.

TİCARET HACMİ

Devlet gelirlerinin yüzde 90’ını petrolden elde eden Suudi Arabistan, Türkiye’ye petrol ve kimyasal eserler ihraç ederken Türkiye’den de işlenmiş petrol eserleri, elektrik panoları, inşaat demiri ve mobilyanın başını çektiği çeşitli eserler ithal ediyor.

Türkiye İstatistik Kurumunun bilgilerine nazaran, Türkiye ile Suudi Arabistan ortasında 2015 yılında 5,590 milyar dolara ulaşan ticaret hacmi, 2016 yılında 5,007 milyar dolar, 2017 yılında 4,845 milyar dolar, 2018 yılında 4,954 milyar dolar ve 2019 yılında da 5,107 milyar oldu. ki ülke ortasındaki ticaret hacmi 2020’de 4,227 milyar dolar ve 2021’de 3,721 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti.

ADI KONULMAMIŞ BOYKOT

2020 yılında Suudi Arabistan’a karşı ticaret fazlası veren pozisyonunu koruyan Türkiye, 2021’de 3,190 milyar dolar seviyesinde bir ticaret açığı verdi. 2021’de resmi bir boykot kararı olmamasına karşın Suudi Arabistan’ın Türkiye’den ithalatında süratli bir düşüş yaşandı ve Suudi Arabistan, 2021 yılında Türkiye’den sırf 265 milyon dolar seviyesinde mal ve hizmet alımı gerçekleştirdi. İki ülke ortasında 2022’nin birinci 4 ayında ulaşılan ticaret hacmi ise 1,624 milyar dolardı. Ticaret hacminde yaşanan düşüşe turist sayılarındaki düşüş de eşlik etti, 2018’de 747 bin 233 Suudi vatandaşının ziyaret ettiği Türkiye’yi 2020’de 67 bin 490 kişi, 2021’de ise yalnızca 10 bin 083 Suudi vatandaşı ziyaret etti.

İLİŞKİLER SIKILAŞTI

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te seçilmesinden aylar sonra, Ocak 2015’te Kral Selman bin Abdülaziz Al Suud’un idareye gelmesiyle Türkiye-Suudi Arabistan bağları yeni bir ilerleme kaydetti.

Erdoğan ve Selman liderliğinde bağları süratle gelişen Türkiye ve Suudi Arabistan ortasında 2015 yılında 3 tepe gerçekleşti. Mart 2015’te Suudi Arabistan’da gerçekleşen doruğun akabinde Kral Selman’ın ekim ayında Antalya’ya ziyareti ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın aralık ayında Suudi Arabistan’a ziyaretiyle 3 tepe yapılmış oldu.

Kral Selman idaresinin birinci yılında gerçekleşen doruklar, Türkiye ile Suudi Arabistan’ın “Stratejik İş Birliği Konseyi” kurulması için mutabakatıyla sonuçlandı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Kral Selman, 14 Nisan 2016’da da İstanbul’da Suudi-Türk Uyum Kurulu’nun oluşturulmasına öncülük etti. Suudi-Türk Uyum Kurulu’nun birinci toplantısı ise dışişleri bakanlarının iştirakiyle 8 Şubat 2017’de Ankara’da yapıldı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın şubat ve temmuz aylarındaki ziyaretleriyle 2017 yılında da Türkiye ile Suudi Arabistan ortasında 2 tepe gerçekleşti.

ASKERİ İŞBİRLİĞİ

Türkiye-Suudi Arabistan ortasında gelişen diplomatik ve ticari bağlar, sonrasında iki ülke ortasında 4 ortak askeri tatbikat gerçekleşti.

Türkiye’nin mesken sahipliğinde Haziran 2016’da gerçekleşen Memleketler arası Işık-2016 Tatbikatı’na Azerbaycan, KKTC, Macaristan, Romanya’nın yanı sıra Suudi Arabistan da katıldı.

“EFES-2016 Birleşik Müşterek Fiili Atışlı Tatbikatı” ve “Uluslararası Anadolu Kartalı-2016 Eğitimi Tatbikatı” da Suudi Arabistan’ın iştirakiyle gerçekleşirken, Suudi Arabistan’da Şubat-Mart 2016’da Ra’du’ş Şimal (Kuzeyin Gök Gürültüsü) ismiyle düzenlenen askeri tatbikata Türkiye iştirak sağladı.

ASELSAN da Suudi Arabistan’la savunma elektroniği alanında iş birliğini artırmak üzere Temmuz 2015’te Kral Abdulaziz Bilim ve Teknoloji Kenti ve TAQNIA DST ile mutabakat zaptı imzaladı.

ASELSAN’ın eserlerinin Suudi Arabistan’daki ilgili ünitelerin gereksinimlerini karşılayabilecek seviyede olduğu kanaatine varılmasının akabinde 2016’da TAQNIA DST ile ASELSAN ortasında iş birliği muahedesi imzalandı.

ASELSAN ile TAQNIA DST iştirakinde kurulan “Suudi Savunma Elektroniği Şirketi” (Saudi Defense Electronics Company-SADEC), Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki değerli iş birliklerden birini oluşturuyor.

KATAR VE KAŞIKÇI CİNAYETİ

Suudi Arabistan ve öteki kimi Arap ülkeleri ile Katar ortasında Haziran 2017’de başlayan diplomatik kriz, Ekim 2021’e kadar sürdü. Bu devirde Katar ile güçlü alakalarını koruyan AKP iktidarı, Suudi Arabistan’la diplomatik ilgilerini de koruma etti.

Ekim 2018’de Suudi Arabistan’ın İstanbul’daki Başkonsolosluk binasında gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesi sonrasında da Ankara, Riyad’la diplomatik kanalları açık tutmaya ihtimam gösterdi.

Katar krizi sırasında Körfez İşbirliği Kurulu’nun (KİK), birliğini koruma etme eforlarına dayanağıyla öne çıkan AKP iktidarı, 2022 yılının nisan ayında Kaşıkçı belgesini Suudi Arabistan isimli makamlarına devretti.

ÇOK SAYIDA MUAHEDE İMZALANDI

Ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da 28-29 Nisan 2022’de Suudi Arabistan Hükümdarı Selman bin Abdülaziz Al Suud’un daveti üzerine Cidde’ye giderek çeşitli temaslarda bulunmuştu.

Erdoğan ayrıyeten 10 Mayıs 2022’de Prens Bin Selman’la yaptığı telefon görüşmesinde de ikili bağlantıları ve bölgesel mevzuları ele almıştı.

Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, 22 Haziran 2022’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmek üzere Ankara’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Görüşmenin akabinde yayımlanan ortak bildiride, siyasi, ekonomik, askeri, güvenlik dahil, ikili ilgilerde yeni iş birliği periyodunun başlamasına yönelik kararlılık vurgulandı.

Bu yıl ise Erdoğan, mayıs ayındaki seçimlerin akabinde Suudi Arabistan’a ziyarette bulundu. Türkiye Cumhuriyeti ile Suudi Arabistan Krallığı ortasında, direkt yatırım, savunma sanayii, güç, savunma ve irtibat alanlarında muahede imzalandı.