Türk devletlerinin enerjisi ve Avrupa’nın ilgisi: Türkmenistan

TAŞKENT (AA) – ​​​​​​​AA’nın “Türk devletlerinin enerjisi ve Avrupa’nın ilgisi” başlıklı dosya haberinin üçüncü bölümünde, Türkmenistan’ın Avrupa ile enerji alanındaki işbirlikleri derlendi.

​​​​​​​Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasıyla enerji sorunu yaşayan Avrupa, enerji güvenliğini sağlamak amacıyla, Orta Asya’nın en büyük doğal gaz üreticisi ve ihracatçısı konumundaki Türkmenistan ile bu alandaki işbirliklerini geliştirmeye yönelik çabalarını artırdı.

Avrupa Birliği’nin (AB) bu girişimi, dünyada doğal gaz rezervinde Rusya, İran ve Katar’ın ardından 4. sırada olan ve bugüne kadar sadece Asya ülkelerine tedarikte bulunan Türkmenistan’ın da doğal gaz ihracatı coğrafyasını genişletme politikasına uygun düştü.

Böylece Türkmenistan’ın 2008’de AB ile imzaladığı enerji işbirliği ve karşılıklı anlayışa ilişkin Çerçeve Anlaşması’na dayalı, taraflar arasında enerji alanındaki işbirliği yeni bir döneme girdi.

Bunun üzerine 2011’de eski Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov ve dönemin Avrupa Komisyonu Başkanı Jose Manuel Barroso’nun başlattığı Trans-Hazar Doğal Gaz Boru Hattı projesinin yapım görüşmeleri yeniden ön plana çıktı.

Türkmenistan’ın bu projeyi hayata geçirerek Avrupa pazarına açılma politikası ülkenin öncelikleri arasında yer alırken, Türkmen yetkililer de çeşitli vesilelerle yaptıkları açıklamalarda, ülkelerinin Trans-Hazar boru hattı inşası yoluyla Avrupa’ya gaz tedarik etmeye yönelik kararlılığını dile getirmeye başladı.

Türkmen gazının Azerbaycan üzerinden Türkiye ve Avrupa’ya ulaştırılmasına ilişkin zapt imzaladı

Türkiye ve Azerbaycan’ın ortak girişimiyle Trans Hazar boru hattı projesi kapsamında Türkmenistan gazının Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı’na (TANAP) bağlanması gündeme gelirken, bununla ilgili ilk adım, 14 Aralık 2022’de Türkmenistan’ın Avaza bölgesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov’un katılımıyla düzenlenen Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan Devlet Başkanları 1. Zirvesi’nde atıldı.

Zirvede konuşan Erdoğan, “Türkmen doğal gazının Batı pazarlarına taşınması için çalışmalara artık başlamamız gerekiyor. Hazar’daki dostluk sahasında, Türkmen ve Azerbaycanlı kardeşlerimizle işbirliğine hazırız.” ifadelerini kullanmıştı.

Zirvede liderler, Türkmenistan gazının Türkiye ve Avrupa’ya ulaştırılması için üç ülke arasında Enerji Alanında İşbirliğinin Geliştirilmesine Dair Mutabakat Zaptı imzalarken, bu belge, Türkmen gazının Azerbaycan üzerinden Türkiye ve Avrupa’ya ulaştırılması için önemli bir yasal altyapıyı oluşturuyor.

Mutabakat zaptı, Türkmen doğal gazının TANAP üzerinden Türkiye ve Avrupa’ya taşınabilmesi için Türkmenistan’a önemli fırsatlar sunarken, zirvede, bu konunun detaylarını değerlendirmek için üç ülkenin yetkililerinin yer alacağı bir çalışma grubu oluşturulması da kararlaştırıldı.

Bu projenin hayata geçirilmesiyle hem Avrupa’daki enerji krizi sonucu ortaya çıkan doğal gaz sorununun çözümüne katkıda bulunulması hem de Türkmenistan’ın doğal gaz ihracatı coğrafyasının Avrupa’ya doğru genişlemesi umuluyor.

Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov da Eylül 2023’te Almanya’da düzenlenen Orta Asya Ülkeleri Devlet Başkanları ve Alman Ekonomisi Doğu Komitesi Toplantısı’nda, Türkmenistan’ın, gaz üretim kapasitesinin artırılmasına ve çok yönlü gaz taşıma altyapısının genişletilmesine büyük önem verdiğini kaydederek, Avrupa’ya doğal gaz ihraç etme konusundaki kararlılıklarını bir kez daha dile getirdi.

Bu girişimin Türkmen doğal gazının dünya pazarlarına ulaştırılmasının sağlanmasına yardımcı olacağını belirten Berdimuhamedov, “Türkmenistan’ın uluslararası enerji işbirliği gündeminde Avrupa yönünün önemli bir yer tuttuğunu ve öyle kalmaya devam edeceğini vurgulamak isterim. Bu bağlamda, Türkmenistan’ın, Trans-Hazar gaz boru hattının inşası yoluyla Avrupa ülkelerine gaz dağıtımına yönelik sarsılmaz tavrını teyit ediyorum.” dedi.

Berdimuhamedov, son 15 yılda AB ile pek çok çalışma ve işbirliği yaptıklarını ifade ederek, “Büyük uluslararası enerji projelerinin uygulanmasında Avrupa Komisyonunun ilgili organları, Avrupa ülkeleri ve şirketleriyle aktif ilişkileri sürdürmeye hazırız.” diye konuştu.

Türkmenistan-AB Ortak Komitesi 22. Toplantısı’nda doğal gaz ihracat stratejisi görüşüldü

Türkmenistan Maliye ve Ekonomi Bakanı, Türkmenistan-AB Ortak Komitesi Eş Başkanı Serdar Corayev başkanlığındaki heyetin katılımıyla Aralık 2023’te Brüksel’de, bu ülkenin Avrupa’ya doğal gaz ihracat stratejisinin ele alındığı Türkmenistan-AB Ortak Komitesi 22. Toplantısı düzenlendi.

Enerji ve çevre konuları, metan emisyonlarını azaltma girişimleri ve hidrojen gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi meselelerinin ele alındığı toplantıda, Türkmen doğal gazının Avrupa’ya ulaştırılmasını öngören doğal gaz ihracat stratejisi detaylı olarak gözden geçirildi.

Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı, Temmuz 2023’te yaptığı açıklamada da AB’nin Trans-Hazar Doğal Gaz Boru Hattı projesini “gelecek vadeden projeler” listesine dahil ettiğini belirterek, boru hattının inşasını engelleyen herhangi bir siyasi, ekonomik veya mali faktörün bulunmadığının altını çizdi.

Türkmenistan’ın ev sahipliğinde Ağustos 2023’te gerçekleştirilen Hazar Denizi Barış ve Dostluk Denizi Konferansı’nda yine Trans-Hazar Doğal Gaz Boru Hattı projesi üzerinde duruldu. Burada Türkmenistan Dışişleri Bakanı Raşid Meredov, enerji sektöründe çeşitlendirme stratejisine bağlı olan Türkmenistan’ın, Trans-Hazar boru hattı projesinin uygulanması konusunda Avrupalı ortaklarla işbirliğini sürdürmeye hazır olduğunu vurguladı.

Meredov, bunun sadece ekonomik ve ticari olarak uygulanabilir bir proje değil, aynı zamanda çıkar ve faydaların eşit şekilde dikkate alınmasına dayalı küresel enerji güvenliği ve sürdürülebilirliğin sağlanması için kilit bir koşul olarak değerlendirilebileceğini kaydederek, ülkesinin Avrupa’ya doğal gaz ihraç etme konusundaki kararlılığını yineledi.

Türkmenistan, doğal gaz tedarikçileri ve tüketicileri arasında kilit konumda

Türkmenistan, sahip olduğu enerji rezervleri ve üretimiyle bölgedeki doğal gaz tedarikçileri ve tüketicileri arasında kilit konumda bulunuyor.

Resmi verilere göre, doğal gaz rezervlerinin yaklaşık 15 trilyon metreküp olarak tahmin edildiği Türkmenistan, bir taraftan üretimini artırmak için çaba gösterirken diğer taraftan da doğal gaz ihracat hacmini yükseltmeyi ve ihracat coğrafyasını genişletmeyi hedefliyor.

2020’de 66 milyar metreküp doğal gazın üretildiği Türkmenistan’da, enerji sektörünün geliştirilmesine yönelik yatırım projelerinin hayata geçirilmesi sonucunda 2021’de bu rakam 83 milyar metreküpe çıkarıldı. Böylece ülkenin bağımsızlığını kazanmasından bu yana yıllık en yüksek doğal gaz üretim seviyesine ulaşıldı.

Yıllık ortalama 80 milyar metreküple Orta Asya’nın en büyük doğal gaz üreticisi Türkmenistan, bunun yarısından fazlasını ihraç ediyor.

Türkmenistan’da yıllık üretilen doğal gazın yaklaşık 35 milyar metreküpü ülke içinde tüketilirken, 40 milyar metreküpü Çin’e, kalan kısmı ise Rusya, Özbekistan ve İran üzerinden Azerbaycan’a ihraç ediliyor.

Türkmenistan-Özbekistan-Kazakistan-Çin boru hattı

İlk şebekesi 2009’da hizmete açılan Türkmenistan-Özbekistan-Kazakistan-Çin boru hattının 3 farklı şebekesi üzerinden halen yıllık yaklaşık 40 milyar metreküp doğal gaz satışı gerçekleştiren Türkmenistan, halihazırda Çin’in en büyük tedarikçisi konumunda.

Çin ile boru hattının 4. şebekesinin inşasına ilişkin görüşmeler sürerken, bunun faaliyete geçmesiyle, boru hattı üzerinden yıllık ortalama 50 milyar metreküp Türkmen doğal gazının Çin’in güney bölgelerine ulaştırılması mümkün olacak.

Ülkedeki doğal gaz üretimini ve ihracatını artırmaya yönelik çabalarını sürdüren Türkmenistan, 2019’da yıllık 5,5 milyar metreküp gaz satışı için Rusya ile 5 yıllık anlaşma imzalarken, 2021’de yapılan swap anlaşması çerçevesinde de İran üzerinden Azerbaycan’a yıllık yaklaşık 2 milyar metreküp gaz satışı gerçekleştiriyor.

Türkmenistan, ayrıca son dönemde iç tüketiminin belirgin ölçüde arttığı komşu Özbekistan’a kış mevsimlerinde doğal gaz satıyor.

Doğal gaz ticaretinde alternatif boru hattı projeleri üzerinde çalışmalar yapan Türkmenistan, inşaatı son aşamaya gelen 1814 kilometrelik Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) Doğal Gaz Boru Hattı üzerinden gelecekte Afganistan, Pakistan ve Hindistan’a yıllık 33 milyar metreküp doğal gaz satmayı hedefliyor.

Türkmenistan, ayrıca 2020’de Afganistan ile de bir boru hattı inşaatı üzerinde anlaşırken, söz konusu mutabakat Afganistan’da Taliban’ın yönetime gelmesinin ardından askıya alınmış durumda.

Türkmenistan, Rusya’nın başını çektiği üçlü gaz birliğine “soğuk yaklaşıyor”

Bu arada, Ukrayna-Rusya Savaşı’nın başlamasıyla Batı’nın yaptırım ve ambargolarıyla karşı karşıya kalan Rusya, enerji alanında yeni arayışlar kapsamında Türkmenistan’ı da Kazakistan ve Özbekistan ile oluşturdukları üçlü doğal gaz birliğinde görme niyetini ifade etti.

Rusya’nın bu planı, Çin’in ana doğal gaz sağlayıcısı Türkmenistan’ı memnun etmedi.

Bununla ilgili konuşan Türkmengaz Devlet Kurumu Başkan Yardımcısı Murat Arçayev, “üçlü gaz birliği” ile hangi genişleme fırsatlarından bahsedildiği ve bununla hangi ülkelerin ilgilendiği gibi konuların açıklığa kavuşturulması gerektiğini belirtirken, uzmanlar, Arçayev’in sözlerini, Türkmenistan’ın “üçlü gaz birliğine soğuk yaklaştığı” şeklinde yorumladı.

Muhabir: Bahtiyar Abdülkerimov