Türkiye’nin tapusu: Lozan Antlaşması 100 yaşında

Türkiye’nin sınırlarının çizildiği Lozan Antlaşması’nın 100. yılı…

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcilerince ağırlıklı olarak Leman Gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace’ta yapılan Lozan Barış Konferansı’nın ardından İsviçre’nin Lozan kentinde Rumine Sarayı’nda 24 Temmuz 1923’te antlaşma imzalandı.

Barışın kazanılması için diplomasi masasına oturan İsmet İnönü başkanlığındaki Türk heyeti, kesintilerle birlikte 8 ay süren görüşmelerin her safhasında, Türk halkının kayıtsız şartsız bağımsızlık hakkından vazgeçmedi.

Türkiye’nin kayıtsız şartsız bağımsızlıktan vazgeçmediği gün…

Lozan Barış Antlaşması, 23 Ağustos 1923’te TBMM tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi.

Sevr Antlaşması’nı geçersiz kılan Lozan Barış Antlaşması’yla Türkiye’nin kayıtsız şartsız bağımsızlığı, taraf devletlerce kabul edildi.

Cumhuriyet, Türkiye’nin en önemli kurucu anlaşmalarından biri olan Lozan Barış Antlaşması’na imza atıldıktan kısa süre sonra 29 Ekim 1923’te ilan edildi.

İsviçre’deki izleri

Lozan Barış Antlaşması, İsviçre’nin Lozan kentinde bulunan Rumine Sarayı’nda 24 Temmuz 1923’te imzalandı. Yapımına 1892’de başlanan bina 1902’de açıldı. Rumine Sarayı, jeoloji, zooloji, arkeoloji, tarih ve para müzelerinin yanı sıra Lozan Üniversitesi Kütüphanesi’ne ev sahipliği yapıyor. Saray, her yıl binlerce turist tarafından da ziyaret ediliyor. Tarihi Lozan Barış Konferansı ile ilgili görüşmelerin büyük bir bölümü, Lozan’daki Leman Gölü kıyısında yer alan Beau-Rivage Palace Oteli’nde gerçekleşti. Ouchy bölgesinde yer alan ve 1861’de açılan otel, 1908’de yeniden art deco ve neobarok tarzında mimarisiyle yeniden inşa edildi.

Lozan Barış Konferansı’nın büyük bir bölümü, oteldeki tarihi Sandoz Salonu’nda yapıldı. Türkiye’nin en önemli kurucu antlaşmalarından birine, Lozan Barış Antlaşması’na ev sahipliği yaparak tarihi kimlik kazanan Beau-Rivage Palace Oteli, kritik görüşmeler için birçok uluslararası heyeti ağırlamaya da devam ediyor. Tarihin izlerini görmek için gelen ziyaretçilere de kapılarını açık tutan otelin bahçesinde, iki kolunda birer çocuk taşıyan beyaz bir kadın heykelinin yer aldığı barışı simgeleyen köşe bulunuyor.

Lozan Barış Konferansı görüşmelerinin burada yürütüldüğünü anlatan ve antlaşmaya imza atan ülkelerin isimlerinin yer aldığı bir levha da gelenleri bilgilendiriyor. Barış Konferansı görüşmelerinin yapıldığı Sandoz Salonu, bu tarihi mekanı görmek isteyenleri iki kanatlı kapısıyla karşılıyor.

Lozan’ın izleri sürüyor

Salonun duvarlarında freskler, tavanında cam vitraylar, orta bölümünde ise büyük bir avize yer alıyor. Baş köşedeki bölümde devasa ayna ile orta bölümünde büyük pencereler bulunuyor. Tarihi yapısı muhafaza edilen salonda, zaman zaman bazı toplantı ve etkinlikler gerçekleştiriliyor. Beau Rivage Palace Otel’inin arşivindeki Lozan Barış Konferansı’na ait anılar, otelin koridorlarında sergileniyor.

Antlaşmaya ilişkin İngilizce ve Fransızca gazete kupürlerinin yanı sıra o dönem Lozan’da bulunan ülkelerin temsilcilerinin fotoğrafları da duvarlarda yer alıyor. Bunlar arasında TBMM hükümetini temsilen İsmet İnönü, İtalya’yı temsilen Benito Mussolini, İsviçre Federasyonu adına Carl Scheurer ile Lozan’da bulunan diğer ülkelerin temsilcileri ve delegasyonların fotoğrafları bulunuyor. İsmet İnönü’nün kayıkta kürek çektiği anların yer aldığı fotoğraf da sergileniyor.

Lozan Barış Konferansı ve Antlaşması

Lozan Barış Konferansı, 20 Kasım 1922’de başladı ve zaman zaman yapılan kesintilerle Lozan Barış Antlaşması’nın imzalandığı güne kadar devam etti. Konferansta, TBMM hükümetini İsmet İnönü başkanlığında Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka’dan oluşan heyet temsil etti.

20 Kasım 1922’de başlayan görüşmeler, boğazlar sorunu, kapitülasyonlar, Musul-Kerkük ve Osmanlı Devleti’nin borçları gibi nedenlerden ötürü kesilmesinin ardından 23 Nisan 1923’te yeniden başladı. Görüşmeler sonunda varılan anlaşmaya göre, Suriye sınırı 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara Antlaşması ile belirlendiği şekilde kabul edildi. Irak sınırının gelecekte İngiltere ve TBMM arasında yapılacak bir görüşme ile belirlenmesine karar verildi.

On İki Ada, Yunanistan’a bırakıldı

Yunanistan sınırı, Mudanya Antlaşması’nda olduğu şekliyle kabul edilirken, Yunanistan, savaş tazminatı olarak Karaağaç’ı Türkiye’ye bıraktı. Antlaşmayla Sovyet sınırı, Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşması ile belirlendiği gibi kaldı, Doğu Anadolu’da bir Ermeni devleti kurulmasından vazgeçildi. Kapitülasyonlar, Lozan Antlaşması ile kesin olarak kaldırılırken, Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye bırakıldı. İtalyanlarda kalan On İki Ada, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya’nın çekilmesiyle Yunanistan’a bırakıldı.

Antlaşma uyarınca; Türk devletinin sınırları içindeki yabancı okulların Türk kanunlarına uyması, okulların öğreniminin Türk devletince düzenlenmesi kayıt altına alındı. Fener Rum Patrikhanesi’nin yabancı kiliselerle ilişki kurmaması şartıyla Türkiye’de kalması kabul edilirken, azınlıklara verilen ayrıcalıklar kaldırıldı, tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edildi. Anlaşmayla İstanbul’daki Rumlar hariç diğer yerlerdeki Rumların Yunanistan’a, Batı Trakya hariç diğer illerdeki Türklerin Türkiye’ye gönderilmesi suretiyle iki ülke arasında nüfus mübadelesine karar verildi.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi

20 Temmuz 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile de Lozan’da üzerinde en çok durulan başlıklardan “Boğazlar” konusu çözüme kavuşturuldu. Taraflarca tek nüsha olarak imzalanan Lozan Antlaşması’nın ıslak imzalı nüshası “depozitör ülke” sıfatıyla Fransa tarafından muhafaza ediliyor.

Diğer imzacı ülkelerdeki nüshalar ise antlaşmanın onaylı suretlerinden oluşuyor. Onaylı suretlerden biri de Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde bulunuyor. Dışişleri Bakanlığı Arşiv Binası’nda aslı muhafaza edilen Antlaşma, Bakanlığın internet sitesinde vatandaşların ve araştırmacıların erişimine açık tutuluyor.