Türkiye’nin transfer çılgınlığı dünya basınında! Halkın vergileri, yıldız transfer siyaseti ve hükümetin bakışı…

Son vakitlerde futbol dünyasında büyük bir para akışı yaşanıyor ve bu durum, bilhassa Avrupa’nın kimi büyük liglerindeki kulüplerin, yüksek maaşlı oyuncularını, paralarının tükenmesi konusunda telaş duymayan devlet dayanaklı kulüplere satmalarına imkan tanıdı.

Bu durum, birkaç yıl evvel bu türlü harcamaların hiçbir işareti olmamasına karşın gerçekleşiyor. Örneğin, Suudi Arabistan büyük harcamalar yaparken, Türkiye de misal biçimde hareket ediyor.

Suudi Pro Ligi’nde harcanan paralar kadar dramatik olmasa da, Galatasaray, Fenerbahçe ve bir dereceye kadar Beşiktaş, “Bunu nasıl yapıyorlar?” sorusunu akıllara getiren transferler gerçekleştiriyor. Üstelik transfer penceresi yarına kadar açık olduğundan, transfer edilen oyuncu listesi daha da uzayabilir.

Galatasaray, takımına Wilfried Zaha, Hakim Ziyech (Suudi Arabistan’a transfer olması gündemdeydi), Tanguy Ndombele ve Davinson Sanchez’i dahil etti. Ayrıyeten, geçen dönem kiralık olarak oynayan Mauro Icardi’nin bonservisini satın aldı.

Fenerbahçe ise Fred, Livakovic, Edin Dzeko, Dusan Tadic ve Cengiz Ünder üzere yıldız oyuncuları transfer etti. Beşiktaş, takımına Alex Oxlade-Chamberlain, Ante Rebic ve Milot Rashica’yı dahil etti.

The Athletic editörü Nick Miller, Türkiye’de yaşanan transfer çılgınglığına dair, uzman görüşlere de yer verdiği bir haber yazdı. Bu haberi, sizler için derledik…

“MAAŞLAR DAHA DEĞERLİ SORUN”

Transfermarkt web sitesinin datalarına nazaran, son iki yılda Premier Lig 4,2 milyar Euro ile en yüksek net harcamayı yaparken, Türkiye’nin Üstün Lig’i 101,9 milyon Euro ile listenin epeyce gerisinde yer alıyor. Lakin futbolseverler, bu sayılara karşı biraz kuşkucu yaklaşmaya meyillidir.

Thank you for the warm welcome @Besiktas 🦅🇹🇷 Excited for this new challenge and can’t wait to get started! ⚫️⚪️ pic.twitter.com/zqJ3YGGMVX

— Alex Ox-Chamberlain (@Alex_OxChambo) August 15, 2023

Bu sayılar yalnızca transfer fiyatlarını kapsıyor. The Athletic’e konuşan, futbol müellifi ve Türk futbolunun finansmanı konusunda uzman İsmail Sayan, “Bu sayılar sorunun yalnızca bir kesimi, asıl değerli sorun muhtemelen maaşlar” diye belirtiyor. Galatasaray’ın transfer ettiği beş kıymetli oyuncunun varsayımı maaşlarının toplamı 28 milyon Euro civarında.

FİNANSAL KIYAMET BEKLENİYORDU

Türk futbolunun finansal olarak sıkıntı durumda olduğu düşünülürse, bu gelişmeler hayli şaşırtan. Kısa bir müddet evvel, en güzel kulüpler için finansal kıyamet senaryoları dillendiriliyordu.

2021 yılında ‘Dört Büyükler’ toplamda 17 milyar Türk lirası, yani yaklaşık 1,7 milyar Euro borçlu durumdaydı.

Kulüpleri kurtarmakta zorlanan hükümet, bir ebeveynin çocuğuna kırık bir camın parasını taksitlerle ödemesini istemesi üzere, kulüpleri bir geri ödeme planına dahil etti. 2019 yılında periyodun Türkiye Futbol Federasyonu Lideri Yıldırım Demirören, “Türk kulüpleri artık mali açıdan sürdürülebilir değil” demişti.

Bu bağlamda, Türk futbolunun geleceği hakkında önemli kaygılar bulunuyor ve yakın vakitte yapılan bu büyük harcamalar, bu tasaları artırmaktan öbür bir işe yaramıyor üzere görünüyor.

DÖVİZ KURU ÖNEMLİ DÜŞÜNCELER OLUŞTURDU

Türkiye’deki ekonomik kriz yalnızca futbol dalını değil, genel olarak ülkeyi olumsuz etkiliyor. Şubat ayında Türkiye-Suriye hududunda gerçekleşen ve yaklaşık 60.000 kişinin ömrünü yitirdiği sarsıntıdan evvel bile durum hayli berbattı, lakin bu felaket, mali meseleleri daha da artırdı.

Birkaç yıl evvel yaklaşık 8 Euro olan Türk Lirası, yazın başındaki cumhurbaşkanlığı seçimlerinin çabucak akabinde 30’un üzerine çıktı ve o vakitten beri 29 Türk Lirası civarında dengelendi.

Birkaç yıl öncesine kadar, kulüpler finansal durumu daha ciddiye alıyor üzere görünüyordu. Galatasaray, en yüksek maaş alan oyuncularından kimilerini satarak yıllık maaş bütçesini 54 milyon Euro’dan 27 milyon Euro’ya düşürmüş ve daha sonra satışından kâr elde edilebilecek genç oyuncuları belirlemek için tecrübeli yönetici Luis Campos ile çalışıyordu.

Fenerbahçe, Mesut Özil’i transfer etmişti, fakat bu bir istisna olarak görülüyordu ve kulüp, genel olarak daha mütevazı ve kâr getirecek transferlere odaklanıyordu. Beşiktaş’ın transfer siyaseti ise nispeten uygun fiyatlı yerli yeteneklere odaklanmıştı.

PARTİ BİTMİŞTİ

Finansal Fair Play (FFP) kısıtlamaları kulüpleri daha dikkatli hareket etmeye zorluyordu. Büyük partinin sona erdiği anlaşılmıştı. İngiltere, İtalya ve İspanya’daki kadrolarla büyük ve uzun vadeli mukaveleler imzalama devri artık geçmişteydi. Türk futbolunun daha dikkatli ve ihtiyatlı olması gerektiği anlaşılmış üzere görünüyordu.

Peki ya artık? Durum pek de o denli değil.

The Athletic’e konuşan İstanbul’un üç büyüklerinden birinin eski idare heyeti üyesi, “Temelde başa döndük.” biçiminde konuştu.

Ve böylelikle harcamalar sürüyor.

Avrupa’nın önde gelen oyuncu ajanslarından bir menajer The Athletic’e yaptığı açıklamada, “Tren şu anda raydan çıkmış durumda, zira her şey denetimden çıkmış durumda.” dedi ve ekledi: “Parayı nereden bulduklarından emin değilim.”

Bu durum, Türk futbolunun geleceği hakkında önemli kaygılar oluşturuyor ve yakın vakitte yapılan bu yüksek harcamalar, bu tasaları daha da artırıyor.

TARAFTARLAR BÜYÜK İSİMLERİ SEVİYOR

Temel sorun aslında epey kolay ve yeni sayılmaz: yıldız oyuncular. Türk futbolseverler büyük isimleri seviyor, ya da en azından kulüp yöneticileri taraftarların büyük isimleri sevdiklerini düşünüyor.

Bu durum birçok ülke için geçerli olsa da, tahminen de Üstün Lig, klasik olarak Avrupa’nın büyük liglerinin dışında kaldığı için, İngiltere, Almanya, İtalya üzere ülkelerde tanınmış oyuncuları transfer etmek Türkiye için daha cazip hale geliyor.

Türkiye’nin yıldız oyuncu tesirinden ne kadar etkilendiği konusunda 2015 yılında yaşanan bir olay fikir verici.

Galatasaray o dönem şampiyon olmuştu. Teknik yönetici Cesare Prandelli dönem ortasında misyondan alınmasına karşın, ligi kazanmışlardı ve bunu büyük ölçüde Wesley Sneijder’ın hala ekipte olmasına karşın, Türk oyunculara dayalı bir takımla gerçekleştirmişlerdi. Şampiyonlar Ligi’ne iştirak bekleniyordu.

FENERBAHÇE’NİN VAN PERSIE VE NANI TRANSFERLERİ

Ancak yaz geldiğinde ve 2015-16 dönemi biletleri satışa sunulduğunda, Galatasaray bilet bulmakta zorlanıyordu. Öte yandan, Fenerbahçe’nin kombine biletleri, ligi ezeli rakiplerinin gerisinde tamamlamasına karşın, kentteki satış noktalarından süratle tükeniyordu.

Peki nedeni neydi? Fenerbahçe, Manchester United’dan Robin van Persie ve Nani’yi transfer etmişti.

“Çoğu taraftar şampiyonluğun kazanıldığı yerin havaalanı olduğuna inanıyor.” diyor İsmail Sayan, Türk taraftarlarının yeni transferleri havaalanında coşkuyla karşılamasına atıfta bulunarak ve ekliyor:

“Bu bir kısır döngü. Zira liderler taraftarlara şunu söyledi: ‘Size yıldızlar getireceğiz ve şampiyon olacağız’. Bu yüzden taraftarlar ekipleri için en uygun oyuncuları talep ediyor.”

YÜKSEK MAAŞLAR KULÜPLERİ ZORLUYOR

Türk kulüplerinin büyük isimleri transfer etmek için epeyce yüksek fiyatlar ödemeleri gerekiyor. Türk kulüplerinin açıkladığı maaşlara nazaran Galatasaray’ın toplam maaş sarfiyatı 50 milyon Euro’nun biraz üzerinde, Fenerbahçe’nin 42 milyon Euro ve Beşiktaş’ın ise 31 milyon Euro civarında.

Bu sayılar, Premier Lig’in önde gelen kulüplerine (örneğin Manchester United’ın 230 milyon Euro olduğu belirtiliyor) nazaran çok daha düşük. Lakin, bu kulüpler büsbütün farklı bir gerçeklikte var oluyorlar.

UEFA katsayılarında yedinci sırada yer alan Portekiz ve dokuzuncu sırada yer alan Türkiye’nin üst seviye kulüpleri ile karşılaştırma yapmak daha uygun olabilir. Porto’nun yıllık maaş yükümlülükleri 27 milyon Euro, Benfica’nın 37 milyon Euro ve Sporting Lizbon’un ise 24 milyon Euro civarında.

TÜRKİYE’DEKİ FARK, NET MAAŞ!

Ancak unutulmaması gereken değerli bir nokta, Türkiye’de futbolcuların fiyatlarının birçok ülkede olduğu üzere brüt değil, net sayılar olarak müzakere edildiği ve açıklandığı.

Yani, Fenerbahçe’nin Dzeko’ya 4,2 milyon Euro ödendiğini söylediğinde, bu sayıya vergi, bonuslar yahut imza fiyatları dahil değil. Münasebetiyle, kulüplerin ödediği gerçek meblağlar çok daha yüksek olabilir, lakin tam olarak ne kadar olduğunu belirlemek güç.

“SİDİK YARIŞI”

Athletic’e konuşan akademisyen, müellif ve editör Bora İşyar, Türk futbolundaki rekabetin bir “sidik yarışı”na dönüştüğünü belirtiyor: “Bu bir sidik yarışı, bilhassa de Galatasaray ve Fenerbahçe ortasında.”

Bu yaz, ‘Üç Büyükler’in oyuncular için kıyasıya rekabet ettiği bir periyottu. Beşiktaş, Tadic’i istemiş, fakat o Fenerbahçe’ye transfer olmuş; Fenerbahçe, haftalarca Zaha ile ilgilenmiş lakin o Galatasaray’a transfer olmuş; Galatasaray ise Fred’in peşindeyken o Fenerbahçe’ye gitmişti.

Zaha’nın transferi, kamusal alanda eğlenceli bir tartışmayı alevlendirdi. Galatasaray, Crystal Palace’ın eski kanat oyuncusu Zaha’ya yıllık yaklaşık 4,5 milyon Euro ödeyeceğini açıkladı. Fenerbahçe Lideri Ali Koç ise, Zaha’ya iki katını teklif ettiklerini ve oyuncunun bu teklifi reddettiğini belirtti. Koç, “Açıkladıkları sayılar yüzde 100 yanlış” dedi.

EN ÇOK HARCAMA YAPAN YALNIZCA 2 DEFA ŞAMPİYON!

Türk futbolunda, başka futbol liglerinde olduğu üzere, en fazla parayı harcamanın şampiyonluk garantisi olmadığı görülüyor. Son on yılda, transfer piyasasında en fazla para harcayan kulüp, yalnızca iki defa şampiyon oldu. Sorun, bu durumun insanları bu sistemin hakikat olduğuna inandırmaya yetecek kadar sık işe yaraması.

2022 yılında Galatasaray lideri olan Dursun Özbek, Burak Elmas liderliğindeki evvelki idarenin siyasetlerinin tanınan olmadığını kanıtladıktan sonra, misyona ikinci defa seçildi.

Elmas’ın kulübü küçültme ve kendi ayakları üzerinde durabilir hale getirme uğraşları, ligi 13. sırada bitirmekle sonuçlandı ve taraftarlar, uzun vadeli istikrar manasına gelse bile, kısa vadeli acılara göğüs germekten mutlu görünmüyordu.

ÖZBEK GELDİ, YILDIZ YAĞDI

Elmas’ın misyondan alınmasının akabinde, Özbek’in geri dönüşü ve Icardi, Lucas Torreira, Dries Mertens, Juan Mata ve ocak ayında Nicolo Zaniolo üzere oyuncular için milyonlarca Euro harcanarak, Galatasaray, Fenerbahçe’nin sekiz puan önünde 2019’dan bu yana birinci şampiyonluğunu elde etti.

Galatasaray’ın son iki dönemi, finansal sağduyu savunanlar için kabus üzere görünüyor. Yöneticiler, kendi imkânları içinde yaşama kanısı olmadan hareket ediyor üzere gözüküyor.

Bir Harika Lig kulübünün eski sportif yöneticisi The Athletic’e verdiği demeçte şunları belirtti:

“Geçen dönem Galatasaray atağa geçti, şampiyon oldu ve imzaladıkları oyuncularla daha da ileriye gidiyorlar. Bu, Fenerbahçe üzere başkalarını de birebir şeyi yapmaya itti. Onlar yalnızca yarını düşünüyorlar, bir, üç ya da beş yılı değil.”

Ve böylelikle harcamalar artmaya devam ediyor.

BU PARALAR NEREDEN GELİYOR?

Kesin olan bir şey var ki, bu paralar TV şirketlerinden gelmiyor.

Yayın gelirleri giderek azalıyor. Lig, geçen yaz BeIN Sports ve Digiturk ile iki dönem için yıllık yaklaşık 370 milyon dolar kıymetinde yeni bir global yayın mutabakatı imzaladı. Başlangıçta tekliflerin bu sayının çok altında olması ve beş dönem boyunca yılda 500 milyon dolar ödeyen bir evvelki mutabakatın çok altında olması nedeniyle yeni bir mutabakata varılamayacağı kaygıları vardı.

Şampiyonlar Ligi, bir başka gelir kaynağıdır ve UEFA’nın bu büyük tertibinden elde edilen gelir -yaklaşık 30 milyon Euro- Türk kulüplerinin genel bütçeleri için, İngiltere üzere ülkelerle kıyaslandığında, çok daha büyük bir ehemmiyete sahip.

Şampiyonlar Ligi’nde yer almak yalnızca sizin için yeterli bir haber değil, birebir vakitte öteki herkes için de makûs bir haber: yalnızca tek bir kontenjan olduğu için, rakiplerinizin bu ligde yer almaması, sizin yer almanızdan neredeyse daha kıymetlidir.

Sayan, “Şampiyonlar Ligi burada büyük bir oyun değiştirici” diyor ve şöyle devam ediyor: “Büyük kulüpler ne kıymetine olursa olsun şampiyon olmak istiyor. Türkiye’de öteki ülkelerden çok daha değerli. Para size önemli bir güç veriyor.”

GALATASARAY’IN GELİR KAYNAKLARI

Galatasaray, finansal gelirini artırmak ismine birçok farklı kaynaktan yararlanıyor. Bu yaz, Azerbaycan devlet petrol şirketi SOCAR ile Avrupa kupalarında forma sponsorluğu için üç yıllık, 15 milyon Euro’luk bir mutabakat imzaladı. Bunun yanı sıra, araç kiralama şirketi Sixt ile ana forma sponsorluğu için beş yıl boyunca 100 milyon Euro kıymetindeki muahedeyi yeniledi.

Belki de en kritik muahede, inşaat şirketi Rams Küresel ile stadyumları için yeni bir isim hakkı anlaşmasıydı. Muahedenin koşulları resmi olarak açıklanmadı ve çeşitli bedeller bildirildi, lakin bu, firmadan aldıkları ek yardım kadar kritikti.

Icardi, özel hayatıyla ilgili haberlerin gölgesinde kalmış olsa da, 30 yaşındaki oyuncu, geçen dönem Paris Saint-Germain’den kiralandığı İstanbul’da 26 maçta 23 gol atarak başarılı oldu. Lakin, kiralamanın kalıcı bir muahedeye dönüşmesi ve Icardi’nin yıllık 6 milyon Euro’luk net maaşının ödenmesi ihtimali, kulübün finansman konusundaki hür yaklaşımına karşın mümkün görünmüyordu.

Rams, Arjantinli oyuncu için makul bir ölçü parayı gururla katkıda bulunduklarını belirtti. “Mauro Icardi’nin Galatasaray’a transferine katkıda bulunduğumuz için çok memnunuz.” açıklamasında bulundular.

GALATASARAY’IN OYUNCU SATIŞLARI

Mısırlı forvet Mostafa Mohamed, Fransa Ligue 1 takımlarından Nantes’a yaklaşık 5,75 milyon Euro karşılığında transfer oldu. Alpaslan Öztürk ve Fredrik Midtsjo’nun, Harika Lig’in yeni takımlarından Pendikspor’a satılması da ekstra gelir sağladı. Ayrıyeten, Zaniolo’nun Aston Villa’ya kiralanması kalıcı hale gelirse, yedi ay evvel 15 milyon Euro karşılığında kadroya katılan İtalyan orta saha oyuncusu için ödedikleri parayı ikiye katlayabilirler.

Bir öteki büyük gelir kaynağı ise emlak muahedesi olarak öngörülüyor.

Kulüp, ocak ayında idman alanını İstanbul’un kuzeyindeki Kemerburgaz’a taşıyacak. Mevcut üslerinin bulunduğu Florya’da, lüks konutlar inşa edilecek. Ayrıyeten, kulübün devletten hayli makul bir fiyata satın aldığı 40 dönümlük komşu arazi de bu projeye dahil edilecek.

Galatasaray, yaklaşık 13 milyar Türk Lirası yahut 455 milyon Euro gelir elde etmeyi hedefliyor ve bu geliri büyük borçlarının bir kısmını ödemek için kullanmayı planlıyor. Lakin, The Athletic’e konuşan birçok kişi, “Gördüğümüzde inanacağız” yaklaşımını benimsiyor.

FENERBAHÇE’DE ALİ KOÇ ETKİSİ

Fenerbahçe’nin harcamaları ise iki ana nedenle açıklanabilir. Birincisi, ailesi Türkiye’nin en zenginlerinden olan ve kulübe milyonlarca lira akıtan, liderleri Ali Koç.

Koç, zeki bir iş insanı olmasına karşın, beş yıl evvel misyona geldiği günden bu yana Üstün Lig şampiyonluğu yaşayamadı. İşyar, “Bu oyun onu canlı canlı yiyor” diye belirtiyor.

Koç, başkanlık vazifesinde ikinci devrini sürdürüyor ve gelecek yıl tekrar aday olmayı planlıyor; lakin, ortada geçecek diğer bir başarısız dönemin onu misyondan alabileceğinin farkında.

Fenerbahçe’nin başka bir gelir kaynağı ise oyuncu satışları. Geçen yıl, akademi eseri Arda Güler’i 20 milyon Euro karşılığında Real Madrid’e sattılar. Ayrıyeten, Alman Hoffenheim, Macar savunma oyuncusu Attila Szalai için 2021’de 4 milyon Euro’nun biraz altında ödemişken, yaklaşık 12 milyon Euro ödeyerek onu transfer etti.

Fenerbahçe, ayrıyeten Kim Min-jae’yi Napoli’ye 18 milyon Euro karşılığında sattı ve böylelikle Güney Koreli stoper için bir yıl evvel Beijing Guoan’a ödedikleri yaklaşık 15 milyon Euro’nun üzerine çıktılar. Küçük çaplı öbür transferlerle birlikte, oyuncu satışlarından elde edilen kâr 50 milyon Euro’nu üzerine ulaştı.

Sonuç olarak, harcamalar hala devam ediyor.

“YILLAR EVVEL İFLAS EDERLERDİ”

Türkiye’nin en büyük futbol kulüplerinin serbestçe harcama yapmasının temel nedeni, sonuçlarının olmaması. İşyar, “Türkiye’de futbol çok popüler” diye belirtiyor ve ekliyor: “Kimse bir kulübün -özellikle de üç büyüklerin- iflas etmesi riskini göze almaz.”

Bir eski yönetici, “Tüm büyük kulüpler kamu hukukî kişiliğine sahip (yani borsada süreç görüyorlar)” diyor ve ekliyor: “Ama öteki bir şirket olsalardı, yıllar evvel borsadan çıkarılır ve iflas ederlerdi. Toplumsal tesirleri nedeniyle, tüm bu kulüpler batmak için çok büyük. Bunu herkes biliyor. İşler sarpa sararsa hükümetin onları kurtaracağından epeyce eminler.”

GİDEN PARA, HALKIN VERGİLERİ!

Birkaç yıl evvel kulüplerin devasa borçlarını geri ödemeleri gerektiğinde bile, hükümet tarafından büyük takviye gördüler. Borçlar, devlete ilişkin bankalar tarafından uygun faiz oranlarıyla ‘yeniden yapılandırıldı’ ve kulüpler geri ödeme yapma uğraşı gösteriyor üzere görünüyor.

Finansal Fair Play (FFP) de somut sonuçlardan biri. Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş, çeşitli vakitlerde UEFA tarafından transfer ambargosu, para cezaları ya da ‘uzlaşma anlaşmaları’ ile cezalandırıldı. Lakin, bu cezalar kalıcı bir caydırıcılık olarak görülmemekte, tersine süreksiz bir darbe olarak kabul edilmekte.

Şaşırtıcı olan, bu kulüplerin borçları konusunda kamuoyundan nispeten az reaksiyon gelmesi. Bu durum, kulüplerin borçlarını ödemek için kullanılan paraların esasen halkın vergileri olduğu düşünüldüğünde dikkat alımlı.

“HÜKÜMET MUTLU DEĞİL”

Bir menajer, The Athletic’e verdiği demeçte, Türkiye’deki futbol kulüplerinin borçları hakkında gerçek bir konuşma yapılmadığını belirtti: “Borçlar hakkında gerçek bir konuşma yok – değerli olan kimin ligin tepesinde olduğu ve kimin Şampiyonlar Ligi’nde yer aldığı.”

Ancak, İşyar’ın belirttiği üzere, bu durum değişiyor olabilir: “Artık ‘Bu uygun bir fikir mi’ diyen beşerler var.”

Sayan ise son olarak şunları ekliyor: “Böyle bir hareket geliyor. Birkaç yıl evvel kimse bunu umursamıyordu. Son birkaç yıldır kimi sesler duyuyoruz. Hükümet borçtan mutlu değil. Bunun yanlış olduğunu biliyorlar.”