TVF ve Socar Türkiye Niye Beceremedi?

YASED Başkanı ve Vodafone CEO’su Engin Aksoy açık kaynaklarda Türkiye’nin 2023’de bir önceki yıla göre yüzde 28 azalmayla (gayrimenkul hariç) 4.8 milyar dolarlık Doğrudan Uluslararası Yatırım (DUY) aldığını açıklıyor.

Aksoy; “Geçen sene (2023) yaklaşık 10 milyar dolarlık bir yatırım fırsatını kaçırdık. Bu yatırımlar bize rakip olan ülkelere gitti. Mısır’a giden, Fas’a giden, Romanya’ya giden, Macaristan’a giden yatırımlar var. YASED olarak hedefimiz dünyada DUY piyasasından yüzde 1,5 almak (7.1 milyar dolar) diyor.”

Dünyada resesyon vardı, pandemi oldu gibi gerekçelere sığınılarak, bu tablo açıklanamaz.

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından 5 Temmuz 2023’de yayımlanan “2023 Dünya Yatırım Raporu” na göre Türkiye ile ekonomik sorunları benzerlik gösteren Arjantin 2022 yılında 15.1 milyar dolar yabancı yatırım girişi sağlarken, aynı yıl TEPAV’ın raporuna göre Türkiye’ye gayrimenkul hariç doğrudan yatırım kaynaklı net sermaye girişi 1.8 milyar dolar ile sınırlı kaldı.

CEYHAN’DA SİFTAH CEZAYİR’DEN

Rönesans Holding 2021 yılında Adana “Ceyhan Mega Petrokimya Endüstri Bölgesi” nde içinde 62 hektar alanda faaliyet gösterecek, “Ceyhan Polipropilen Üretim Tesisi” yatırımının temelini attı.

Oysa ki bu tesis için de üretimin 2023 yılında başlaması hedeflenmişti.

AKP iktidarı 2007 yılında Ceyhan Mega Petrokimya Endüstri Bölgesi’ni kurmuştu.

İlk temel 14 yıl sonra atılabildi!

Bakın Türkiye sanayisi için kritik önemde olan, üretim kapasitesini ortaya koyacak petrokimya yatırımı nasıl yıllar yıllar alıyor…

Beton işlerinde durum tam tersi.

Orta açıklığı bir dünya rekoru olduğu söylenen 2 bin 23 metre uzunluğundaki 1915 Çanakkale Köprüsü’nün inşaatı 5 yıl sürmüştü.

28 Kasım 2018 gününe dönelim.

Dönemin Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank’ın da katılımı ile düzenlenen Ceyhan Polipropilen Üretim Tesisi imza töreninde polipropilenin 2023 yılında üretime geçeceği ilan edilmişti.

Yatırımı gerçekleştirecek Rönesans Holding’in Yönetim Kurulu Başkanı Erman Ilıcak ve ana ortağı Sonatrach CEO’su Abdelmoumen Ould Kaddour’un da hazır bulunduğu törende, Varank cari açığa dikkat çekmişti.

Ceyhan, Mersin ve Hatay illerini açan bölgenin petrokimya endüstri bölgesi olacağını söyleyen Varank, sektörün 2018 yılında 13 milyar dolar dış açık verdiğini vurguluyor ve ekliyordu:

*Petrokimya sektöründe ürün bazında en fazla açığı polipropilen ve polietilen türevlerinde veriyoruz. Plastik, elyaf ve kauçuk ham maddelerinde ciddi ölçüde dışa bağımlıyız.

*Yatırımla birlikte yıllık 2.1 milyon tonluk polipropilen ithalatının yüzde 25’inin karşılanacak ve ithalata ödenen 2.2 milyar doların ülkede kalacak.

Takvimler 9 Ekim 2021’i gösterdiğinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın katılımı Adana ilinin Ceyhan ilçesinde planlanan söz konusu polipoliten üretim tesisi temel atma töreni düzenleniyor.

1.7 milyar dolara malolacak, yıllık 450 bin ton üretim kapasitesi ile Türkiye’nin yıllık polipropilen ithalatın yüzde 20’sininin ikame etmesi amaçlanan yatırımın, yıllık dış ticaret dengesine 450-500 milyon dolar seviyesinde pozitif katkı sağlaması bekleniyor.

Polipropilen mutfak malzemelerinden, tekstile; otomotiv sektöründen tanklara kadar bir çok alanda üretimin girdi malzemesi olan bir petrokimya ürünü…

PETROKİMYA’DA ÇOK ORTAKLI MODEL

Bu yatırımın en çarpıcı özelliği “çok ortaklı” olması…

Ceyhan Polipropilen Üretim Tesisi yatırımında Rönesans’ın ana ortağı Cezayir’in ulusal petrol ve doğalgaz şirketi Sonatrach.

Bu ortaklığı Türkiye’nin Ekim 2024’te sona eren Cezayir ile Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG) anlaşmasını 3 yıl (2027 yılı) uzatması ile birlikte okumak gerekir.

BOTAŞ ile Sonatrach arasında atılan imzalarla iki ülke arasında 1988’den beri devam eden LNG ithalat anlaşması çerçevesinde Türkiye, Cezayir’den yıllık 4.4 milyar metreküp LNG almaya devam edecek.

Tesisin teknoloji altyapısının lisansörleri, ABD’li UOP Honeywell ve Hollandalı LyondellBasell olacak.

Yapım sürecinde Rönesans ile birlikte mühendislik, tedarik ve inşaat faaliyetlerini İspanya’nın mühendislik şirketi Tecnicas Reunidas ortaklığı gerçekleştirilecek.

Tesis için satın almalar Belçika merkezli Ravago, operasyon ve bakım hizmetlerinin yönetimi Fransız SPIE şirketi işbirliğinde yürütülecek.

Polipropilen üretim tesisinin yanı sıra, bölgenin sıvı yük depolama ve terminal hizmetlerinin verimli bir şekilde sağlanması için Norveç firması Stolt-Nielsen grubu ile ortak yatırım yapılacak.

Rönesans, Rusya’daki inşaat işini Mayıs 2022’de, emlak işini ise Haziran 2023’te sonlandırdı.

1993 yılında Erman Ilıcak tarafından Rusya’nın St. Petersburg şehrinde kurulan ve bugüne kadar ülkenin dev projelerinde imzası olan Rönesans 2022 yılı itibariyle büyüme stratejisini Batı ülkelerine kaydırma kararı aldı.

24 Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna topraklarına askeri müdahalesi ile başlayan savaş, uluslararası şirketleri bu ülkedeki varlıklarını sürdüremez duruma getirdi.

Türkiye’ye toplam 7 milyar dolarlık yatırım getiren ve 2024 yılı ciro hedefini 4.5 milyar Euro olarak açıklayan şirket, 2014 yılında Alman Heitkamp’ı, 2016 yılında ise 145 yıllık geçmişi ile Hollanda’nın en büyük 10 inşaat şirketinden biri olan Ballast Nedam’ı bünyesine katmıştı.

Teknoloji yoğun yatırım sınıfına giren petrokimya üretim tesisi finansa erişim kapasitesi, çok ortaklı uluslararası sözleşme yapma yetkinliği, tedarik güvencesi, rekabet üstünlüğü gibi özellikler gerektiriyor.

Uluslararası rekabetçi bir yatırımın olmazsa olmaz şartı; şeffaflık, hukukilik ve öngörülebilirlik.

SOCAR TÜRKİYE VERDİĞİ SÖZÜ UNUTTU

2008 yılından beri Türkiye’ye 18 milyar dolar yatırım yapan Azerbaycan petrol şirketi Socar neden 2023 yılında üretime geçeceğini ilan ettiği petrokimya yatırımını gerçekleştiremedi?

Hatırlanacağı üzere bundan 15 yıl önce özelleştirilen Petkim’in yüzde 51 hissesini alarak Aliağa’da Star Rafineri’yi kuran Socar Türkiye, 2020 yılına kadar 19.5 milyar dolarlık yatırım öngörmüştü. İngiliz enerji devi BP ile 1.8 milyar dolar yatırımla kuracağı petrokimya tesisi 2023 yılında faaliyete geçecekti.

Yaklaşık 6 yıl önce SOCAR ve BP’nin kurmayı planladığı petrokimya tesisinin yılda 1,25 milyon ton saflaştırılmış tereftalik asit (PTA), 840 bin ton P-Ksilen (PX) ve 340 benzin ton benzen üretmesi planlanıyordu.

Tıs yok!

Bu arada 1912 yılından beri Türkiye’de faaliyet gösteren BP, akaryakıt istasyonlarını Petrol Ofisi’ne devredip ülkeden çıktı.

Türkiye Varlık Fonu (TVF)’nun, 2020 yılında kurduğu TVF Rafineri ve Petrokimya San. ve Tic. A.Ş Dörtyol, 10 milyar dolarlık yatırım öngördüğü entegre tesise 3 yıldır yabancı yatırımcı bulamadı.

Hatay Yeniyurt ve Yeşilköy Mahalleleri mevkiinde 9 milyon ton/yıl kapasiteli kurulması planlanan “Doğu Akdeniz Petrokimya Tesisi” (Kıyı Yapıları, Derin Deniz Deşarjı ve Enerji Üretim Tesisi Dahil) yatırımına Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) raporu, tasarım ve mühendislik çalışmalarının tamamlanmasının ardından 2021’de başlanacaktı. Temel bile atılmadı!

Bu soruların yanıtları, Rönesans’ın Ceyhan’da ipi göğüsleyen polipropilen tesisi kurma öyküsünde saklı.