Ukrayna-Rusya savaşı birinci yılını doldururken, BM’nin etkisi hala tartışma konusu

NEW YORK (AA) – BM, savaşın başladığı günden itibaren bir çok toplantı düzenledi, açıklamalar yayımladı ve insani yardım boyutuyla etkin olmaya çalıştı. Ancak, BM’nin en önemli organı olan BM Güvenlik Konseyi (BMGK), Rusya’nın daimi üyeliği ve veto hakkı sonucu savaşın gidişatını somut şekilde etkileme konusunda atıl kaldı.

Güvenlik Konseyi’nde Rusya ve müttefikleri nedeniyle karar alma mekanizması vetolarla tıkanırken, Rusya-Ukrayna savaşına yönelik kararlar BM Genel Kurulu’na taşındı. BM Genel Kurulu birçok karara oy çoğunluğuyla imza atsa da kararlarının bağlayıcılığının bulunmaması, örgütün caydırıcı gücünü baltaladı.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, geçen sene nisan ayında Ukrayna’ya düzenlediği ziyaret sırasında Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’le düzenlediği basın toplantısında, “BM Güvenlik Konseyi bu savaşı durdurmak için yapması gereken her şeyi yapamadı. Bu büyük bir hayal kırıklığı, öfke ve hüsran kaynağı.” açıklamasıyla, BMGK özelinde eleştirisini açıkça dile getirdi.

ABD Başkanı Joe Biden ise Eylül 2022’deki 77. Genel Kurul konuşmasında BMGK’nin mevcut yapısındaki sorunlara dikkati çekerek, konseydeki daimi ve daimi olmayan üye sayısının artırılması gerektiğini kaydetti.

BM toplantıları, çağrılar ve ziyaretler

Savaşın 24 Şubat 2022’de başlamasının ardından BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Amin Awad’ı 25 Şubat’ta BM Ukrayna Kriz Koordinatörü olarak atadı.

2 Mart’ta BM Güvenlik Kurulu Rusya’nın saldırganlığını kınayan bir kararı 141 ‘evet’ oyuyla kabul etti. BM İnsan Hakları Konseyi de Rusya’ya Ukrayna topraklarından çekilme çağrısı yapan kararı 4 Mart’ta onayladı ve Rusya saldırganlığının soruşturulması için “bağımsız bir uluslararası komisyon” kurdu.

16 Mart’ta ise BM’nin yargı organı olan Uluslararası Adalet Divanı, Rusya’ya Ukrayna topraklarında çekilme talimatı verdi.

BM Genel Kurulu 24 Mart’ta yine bir karar kabul ederek Rusya’yı “korkunç bir insani duruma” neden olmasından dolayı kınadı ve “Ukrayna’da sivillerin korunması ve insani yardımın ulaşımının sağlanması” çağrısı yaptı.

BM Genel Sekreteri Guterres, nisan sonunda hem Rusya hem de Ukrayna’ya bir ziyaret düzenledi.

7 Nisan’da ise Genel Kurul Rusya’yı BM İnsan Hakları Konseyi’nden çıkarma kararı aldı.

Güvenlik Konseyi ise 6 Mayıs’ta kabul ettiği kararda, Genel Sekreter’in Ukrayna’da barışçıl çözüm için çabalarını desteklediğini duyurdu.

Genel Kurul da yine 12 Ekim’de oy çokluğuyla Rusya’nın ele geçirdiği dört bölgeyi tanımama kararı alırken, 14 Kasım’da Rusya’nın Ukrayna’ya savaş tazminatı ödemesi çağrısında bulunan bir kararı kabul etti.

BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk ve BM İnsani İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı ve Acil Yardım Koordinatörü Martin Griffiths, aralık ayında ayrı ayrı Ukrayna’ya resmi ziyaretler düzenledi.

BM Genel Kurulu 23 Şubat 2023’te de Rusya’ya “kayıtsız, şartsız ve hemen” Ukrayna topraklarından çekilme çağrısında bulunan karar tasarısını oy çokluğuyla kabul etti.

BM yardımları, insani yardım faaliyetleri

BM ilk etapta Ukrayna için 1 Mart 2022’de 1,7 milyar dolarlık “acil yardım kampanyası” başlattı. Daha sonra bu rakamı iki katına çıkardı. BM verilerine göre sahadaki insani yardım ortaklarının sayısı 1000’i geçti.

BM Gıda ve Tarım Örgütü de (FAO), Ocak 2023’te çiftçilere destek sağlamak için 15,5 milyon dolarlık bir girişim başlattı.

15 Ocak’ta ise BM 5,6 milyar dolarlık bir yardım çağrısı kampanyasına imza attı.

Dünya Sağlık Programı, BM Çocuklara Yardım Fonu, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, Dünya Sağlık Örgütü, BM Mülteciler Yüksek Komiserliği ve BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi gibi BM kurumları da bölgede yardımlarını sürdürmeye devam etti.

Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması diplomasinin sonuç verdiğini gösterdi

BM’nin çabaları arasında somut sonuçlar doğuran ve uluslararası toplum nezdinde takdir toplayan en önemli girişimlerden biri ise Türkiye’nin çabalarıyla birlikte Rusya ve Ukrayna arasında sağlanan Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması oldu.

Savaşın etkisi tahıl sevkiyatını sekteye uğratarak küresel gıda krizini tetiklerken, 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın himayesinde Ukrayna, Rusya, Türkiye ve BM Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşmasını imzaladı.

Genel Sekreter Guterres, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Türkiye’ye teşekkür ederek, “Onların cömertliği ve kararlılığı olmadan bu girişim asla doğmazdı. İstanbul, olağanüstü bir diplomatik başarının merkezi olmaya devam ediyor.” ifadelerini kullandı.

Dünya Gıda Programının İcra Direktörü David Beasley, girişimle ilgili “dünyadaki aç insanlara yardım etmek için şu anda yapabileceğimiz en önemli şey” ifadesini kullandı.

Ukrayna’dan dünyaya hayati gıda ve gübre ihracatını tekrar başlatmak için Türkiye ve BM’nin ara buluculuğuyla başlatılan girişim özellikle gıda ile enerji fiyatlarındaki artıştan ciddi bir şekilde etkilenen gelişmekte olan ülkeler için önemli bir gelişme oldu.

Sevkiyatlar 1 Ağustos 2022’de başladı ve bunların yaklaşık yüzde 25’i düşük ve düşük orta gelirli ülkelere yönlendirildi.

Gıda fiyatlarının düşmesine katkı sağlayan girişim uyarınca halihazırda 22 milyon 152 bin 787 ton tahıl sevkiyatı gerçekleştirildi.

Muhabir: Şerife Çetin