Zelzele anında ve sonrasında beyinde neler olur?
Deprem felaketi, bu olayı gerek birebir gerekse dolaylı olarak yaşayanlarda önemli ruhsal tesirlere yol açıyor. Bu ruhsal tesirler ise beynin karşı karşıya kaldığı travmaların dozuna nazaran azalıp, artabiliyor.
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, zelzele anında ve sonrasında beyinde oluşan değişiklikleri, gelişebilecek psikolojk meseleleri ve tedavi yollarını şöyle anlattı…
Önce şok ve karışıklık yaşanır
Deprem sırasında kişi, anlık bir şok tesiri, durumu adlandıramama ve yer mekan algısında karışıklık yaşar. O sırada adrenalin yani heyecan hormonu salgılanır. Olayın duygusal döngüsü ile savaş ya da kaç psikolojisi başlar. Olay artık beynin hisleri yorumlama, kodlama ve depolama merkezi amigdalanın idaresindedir. Olayın duygusal tarafı (örneğin yaşanan korku) kaydedilir, amigdala travmanın görsel imajlarını duygusal modüller olarak saklar. Lakin travma bir öykü üzere depolanmaz. Bunun yerine 5 duyu o sırada travmayı tecrübelenen duruma nazaran depolar. Artık derin bir gerilim reaksiyonu vardır ve detaylı düşünmeyi sağlayan beynin mantık bölgesi (prefronyal bölge) kendini kapatır.
Normal şartlar bile bazen tehlike olarak algılanır
Travma sonrası beyin olağan şartları bile tehlikeli olarak görür, bir kırmızı ışık artık bir kıvılcımdır. Duygusal modüller yanlış yorumlanır ve neyin tehdit edici neyin olağan olduğu ayırt edilemez. Olayın büyüklüğüne nazaran adrenalin tesirini sürdürür ve yanına gerilim hormonu kortizolü de alır. Her an bir şey olacak hissi, tehlikeye karşı süratli düşünme kalp atış suratını artırır, daha sık nefes almaya neden olur. Nefes yetmez kalp çarpıntıları başlar, kaslar gerginleşir. Başağrısı ve ağlama krizleri yaşanır.
Depremzedelerde hangi meseleler görülür?
Deprem felaketini yaşayan şahıslar, performanslarını etkileyebilecek birtakım zihinsel şokların tesirine girer. Zelzelenin akabinde ortaya çıkan birinci ruhsal travma yansısı, duygusal tepkisizlik, gerçeklik algısının yitirilmesi ve vakit algısında anormalliktir. Sarsıntıdan birkaç gün sonra ise bunlara anksiyete ve endişe eklenir. Depremzedelerin büyük bir kısmında felaketten sonra akut gerilim bozukluğu görülür. Depresyon semptomları ise felaketten bir ay sonra ortaya çıkmaya başlar. Bu nedenle erken periyotta ruhsal destek
sağlanmalıdır.
Kaygı bozukluğuna yeni meseleler eklenir
Zamanla evvel duygusal tepkisizlik başlar, gerçeklik algısında kayıp yaşanır. Kişi olaya yabancılaşır. Akabinde farkındalık oluşur lakin yaşanan çaresizlik anksiyeteyi (kaygı bozukluğu) başlatır. Birkaç gün sonra buna kaygı, uyku bozuklukları ve gerilim bozukluğu eklenir. Adaptasyon devri bir aydan sonra beyin tehlikenin azaldığını algıladığında başlar ancak tekrar de tedirginliği devam eder. Küçük olaylara ani abartılı yansılar verilir. Depresif duygudurum tetiklenebilir.
Kalıcı tesirleri olabilir
Korkunç yahut tehlikeli bir şey olduktan sonra korkmak doğaldır. Tehlikede olduğunuzu hissettiğinizde, bedeniniz sizi daha uyanık hale getiren kimyasallarla reaksiyon verir. Buna “kaç ya da savaş” reaksiyonu denir. Hayatı tehdit eden olaylardan kurtulmamıza yardımcı olur. Lakin beynin korkutucu olaylara verdiği reaksiyon kronik sıkıntılara neden olabilir. Travma beyninizi ve hudut sisteminizi değiştirerek düzensizliğe, depresyon ve anksiyete (kaygı bozukluğu) üzere semptomlara yol açabilir. Yaygın görülen Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu, sarsıntıların önlenemez ruhsal sonuçlarından biridir. Birçok şahısta travmayla alakalı belirtiler saatler ya da günler sonrasında ortaya çıkabilir. Tedavi edilmezse endişe, en küçük sesten irkilme, hayattan el etek çekme, kabus görme, meskene girememe üzere önemli ve kalıcı tesirlere yol açabilir.
Tedavi yolları nelerdir?
Travma tedavileri hudut sistemini yatıştırmaya, zihnin güzelleştirilmesini desteklemeye odaklanır. Münasebetiyle uzun vadede bilişsel bozukluklar, hafıza ve dikkat problemleri, ağır depresyon üzere problemlerle karşı karşıya kalınmaması için profesyonel yardım, psikoterapi ya da ilaç dayanaklı bir terapi almak çok değerlidir. Bu periyotta yakınlarının takviyesi de şahsa yarar sağlar. Toplumsal ve ruhsal takviye, günlük ömür rutinlerine şahısların süratlice döndürülmesi, olayın beyinde kalıcı hasarlara neden olmaması için değerlidir.
