2023’ü krizle geçirdik 2024 güç yıl olacak

Ekonomik krizin gölgesinde geçen bir yılı daha geride bıraktık. Sarsıntı, genel seçimler, enflasyon, artan vergiler geçen yıl vatandaşları bitap düşürdü. Yeni yılı yeterli dileklerle, umutla karşılasak da zorluklar bizi bekliyor. Bu yıl da Türkiye’nin en kıymetli gündeminin yeniden iktisat olacağına kuşku yok. Geçen yıl olduğu üzere market etiketlerini yakından takip ederken, et, ekmek kuyrukları da yıl boyunca uzayıp gidecek. Her ay açıklanan resmi enflasyon oranları fiyat artışlarının yanlışsız fotoğrafını çekmese de cüzdanımızdaki paranın pula dönmeye devam ettiğine şahit olacağız. Mart ayında yapılacak mahallî seçimler yılın birinci aylarını belirleyecek en değerli etken olsa da yılın birinci gününe harç ve vergilere yapılan artırımlarla uyandık. Enflasyonda düşüş beklentileri yılın ikinci yarısına ötelendi.

GEÇİM DÜŞÜNCESİ SÜRECEK

Yüksek faizler, denetim altına alınamayan mutfaktaki yangın bugünden itibaren yeniden vatandaşların yakasını bırakmayacak. Geçim dert yaşayan milyonlar kredi kartlarına, tüketici kredilerine sarılarak muhtaçlıklarını karşılamaya çabalayacak. Minimum fiyatın 17.002 lira olarak açıklanmasından sonra iktidar kanadından gelen demeçlere bakılırsa ocak ayında memur ve memur emeklileri yüzde 50 düzeyinde artırım alırken, SGK ve Bağ-Kur emeklilerinin alacağı artırım oranın yüzde 37 düzeylerinde kalması büyük yansılara neden olacak. Yeni yılda da devam edecek tüm bu zorluklara karşın umudunu kaybetmeyen vatandaşlar, uygun dileklerle 2024’ü karşıladı.

Halkın gündemi artırım, enflasyon

Ekonomide ‘faiz sebep enflasyon sonuçtur’ tezinin denendiği Eylül 2021 prestijiyle 1.5 yılda rekorlar kıran enflasyonun 2023 karnesinde yeni dorukların işaretleri yer aldı. Türkiye İstatistik Kurumu, datalarına nazaran yılın birinci ayı olan Ocak 2023’te yüzde 57.68 olan enflasyon, sarsıntı ve iki seçim süreci ile güçlü geçen birinci yarıda baz tesiri ve toplanamayan bilgilerle haziran ayında yüzde 38.21 olmuştu. Seçim sonrası değişen iktisat idaresi ve siyasetleri ile tekrar çıkışa geçen enflasyonda Kasım 2023’te yüzde 61.98 düzeyi görülürken, 2023’te halkın ve vatandaşın tekrar ana gündemi geçim kahrı oldu. ENAG enflasyonu tıpkı devir için yüzde 129.7 olarak açıklarken Merkez Bankası ise 2023 yıl sonu enflasyon kestirimini 58’den yüzde 65’e çıkardı. MB 2024 enflasyon varsayımı ise yüzde 33’ten yüzde 36’ya çıkardı.

Borsa İstanbul ‘enflasyon kalkanı’nı mevduata kaptırdı

Türkiye’de enflasyon endişesiyle yatırımcıların akın ettiği Borsa İstanbul, tarihi tepeleri test ettiği 2023 yılını yatay bantta kapattı. BIST 100 endeksi, yılın son süreç gününü yüzde 1 yükselişle 7.470 puandan tamamladı, endekste yükseliş bu yıl yüzde 35.6’da kaldı. Mevduat faizlerindeki süratli yükselişle borsada, sert çekilmeler yaşandı. 8.5 milyon yatırımcıyı kucaklayan Borsa İstanbul’da 15 Aralık prestijiyle tam 54 şirket halka arz oldu. Borsa İstanbul’a 2024’te yabancı girişlerin olabileceği düşünülüyor.

Benzine 1 yılda %77 zam

Akaryakıt, 2023’te artırım yağmuruna yakalandı. Ocakta 19.47 TL olan akaryakıtın litre fiyatı nisana geldiğimizde 22.46 liraya kadar çıktı. Seçimin birinci çeşidi öncesinde, 9 Mayıs’ta ise 19.81 TL’ye düşen akaryakıtın litre fiyatı, üç ayda yüzde 82.4 yükseldi ve 13 Ağustos’ta 36.14 TL’ye çıktı. 16 Temmuz’da Özel Tüketim Vergisi’nin (ÖTV) de artırılmasıyla akaryakıtın litresinden alınan ÖTV fiyatı 2.52 liradan 7.52 liraya çıktı. Bununla birlikte 15 Temmuz’da 28.02 lira olan akaryakıtın litre fiyatı 16 Temmuz’da 34.02 TL’yi gördü. 30 Aralık prestijiyle 34.45 TL olan akaryakıt, 12 ayda yüzde 76.9 zamlandı.

Kur muhafazada erime başladı

Düşük faiz ve baskılanan döviz kurlarını sürdürebilmek için seçim öncesinin beğenilen aracı Kur Muhafazalı Mevduat’ta (KKM) erime başlarken, KKM’yi tasfiye için yeni kararlar alınmaya devam ediyor. Eski iktisat idaresine nazaran “çağın buluşu” olan KKM, 18 Ağustos’tan bu yana 756 milyar lira azaldı. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ise 2024’ün “Kur muhafazalı sisteminin sonlandığı” yıl olacağını söyledi.

Bir EYT çözüldü ikincisi bekleniyor

1999 yılında çıkarılan yasa ile ortaya çıkan emeklilikte yaşa takılanların (EYT) mağduriyeti 3 Mart 2023’te giderildi. Çıkarılan yeni maddeyle 8 Eylül 1999 ve öncesinde işe girenler emeklilik hakkı elde ederken 9 Eylül 1999 ve sonrasında işe başlayanlar ise 24 yıldır çalışmalarına karşın faydalanamadı. İkinci EYT mağdurları yeni yılda tahlil bekliyor.

Dolar yılı 29.55 TL ile kapattı

Döviz fiyatları, yılın son süreç gününde doruklarını yeniledi. Dolar, en yüksek 29.8525 TL’yi görürken, 2023 yılını 29.5599 TL’den tamamladı. 2022 yılını 18.7015 TL ile sonlandıran doların yıllık getirisi, böylece yüzde 58 oldu. Euro fiyatları ise sığ piyasada rekorunu 33.0750 TL’ye taşırken; yıllık yararı yüzde 63 oldu. İngiliz sterlini ise birinci sefer 38 TL’nin üzerini test etti.

Ekonomide U dönüşü

AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “faiz sebep, enflasyon sonuç” kelamlarıyla 23 Eylül 2021’de başlayan indirimlerle yüzde 19’dan yüzde 8.5’e kadar düşen faiz, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in misyona gelmesinin akabinde sert bir siyaset değişikliği ile son yedi ayda yüzde 42.5’e yükseldi. ‘Nas’ kurallarından U dönüşüne geçildi ve Türkiye, 2023 sonuna kadar faizi toplam 3 bin 400 baz puan yükseltti.

Deprem ve resesyon istihdamı vurdu

İhracat pazarlarındaki resesyon, zelzele tesiri ve ekonomik kriz ile endüstriyi işsizlik vurdu. Türkiye İstatistik Kurumu datalarına nazaran yılın başında 3.4 milyon olan işsiz sayısı Ekim 2023’te 2.9 milyona geriledi. Tıpkı devirlerde işsizlik oranı ise yüzde 9.7’den yüzde 8.5’e indi. Fakat gerçek işsiz sayısı ise 8 milyonu aştı. TEPAV tarafından açıklanan bilgilere nazaran zelzele bölgesinde yer alan 11 çalışan sayısı yıllık olarak 90 bin 164 azaldı. 2023’te en yüksek istihdam kaybı ise yüzde 30 ile ayakkabı ve 200 bin çalışan ile dokumacılık ve hazır giysi dallarında oldu.