İki gün sonra yürürlüğe giriyor… Geline eşinin soyadı kuralı tarihe karışıyor

Türk Uygar Kanunu’nun ‘evlenen bayanın kocasının soyadını alacağı’ kararını iptal eden Anayasa Mahkemesi’nin kararı 28 Ocak’ta yürürlüğe giriyor.

Anayasa Mahkemesi, Türk Uygar Kanunu’nun evlenen bayanın kocasının soyadını alacağı lakin evlendirme memuruna yahut daha sonra nüfus yönetimine yapacağı yazılı müracaatla kocasının soyadının önünde evvelki soyadını da kullanabileceği, bayanın evlenmeden evvelki soyadını evlendikten sonra tek başına kullanamayacağını öngören 187. unsurunun birinci cümlesini iptal etmiş ve TBMM tarafından “kadın erkek eşitliğine uygun yeni bir düzenleme” yapılması için 9 ay mühlet vermişti.

DOKUZ AYLIK MÜHLET DOLUYOR

Yüksek Mahkeme’nin 28 Nisan 2023’te Resmi Gazetede yayımlanan kararının yürürlük tarihi için verilen 9 aylık müddet 28 Ocak 2024’te doluyor. TBMM’nin bu müddette gerekli yasal düzenlemeyi yapması gerekiyordu. Lakin mevzuyla ilgili düzenlemelerin, yeni yargı paketi içinde ele alınacağı öğrenildi.

İstanbul Bayan Kuruluşları Birliği Koordinatörü ve MEF Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Vazifelisi Nazan Moroğlu, hususla ilgili soruları yanıtladı. Anayasa Mahkemesi kararının, bayan erkek eşitliği yolunda kıymetli bir kazanım olduğunu vurgulayan Moroğlu “Kadının soyadı, benim yüksek lisans tezim. 1999’da yayınlanmıştı. Bayan hukukunda birinci akademik araştırmaydı. O gün bugün soyadında eşler ortası eşitlik için çabayı 25 yıldır sürdürüyorum” dedi.

29 OCAK’TAN SONRA YASAL BOŞLUK VAR

İptal kararının 28 Ocak 2024’te yürürlüğe gireceğini, TBMM’nin Anayasa Mahkemesi iptal münasebetleri doğrultusunda bir düzenleme yapması gerektiğini belirten Moroğlu, yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar 29 Ocak ve sonrasında evlenenler açısından yasal bir boşluk bulunduğuna işaret etti.

KADIN ARTIK DAVA AÇMAK ZORUNDA DEĞİL

Moroğlu, Anayasa’nın 41. hususuna nazaran eşlerin eşit haklara sahip olduğunu tabir ederek, şöyle konuştu:

– Bir kimsenin kimliğinin belirlenmesinde en kıymetli öge olan soyadı, vazgeçilemez, devredilemez ve feragat edilemez mutlak bir kişilik hakkıdır. Soyadının bu özelliğinin maddede yalnızca erkeklere tanınması, bayanlara karşı ayrımcılığa ve eşler ortası eşitsizliğe yol açmaktadır. Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararına nazaran, bayan evlilikte kendi soyadıyla devam etmek isterse artık dava açma zaruriliği kalkmıştır.

ÇOCUĞUN SOYADI NE OLACAK?

Türk Uygar Kanunu’nun 187. hususunun birinci cümlesinin Anayasa’ya alışılmamış olduğuna ve iptaline karar verilmesi nedeniyle Kanun’un 187. hususuyla kontaklı bütün hususlarda değişikliğe gereksinim bulunduğunu söyleyen Moroğlu, şöyle devam etti:

– Çocuğun soyadı ve boşanma sonrası soyadı unsurlarında de değişiklik yapılacak. Bu eşitlik paketi bir bütün olarak ele alınmalı. Nüfus kütüğü dahil hepsi birlikte değişmeli. ‘Evlenen bayan kocasının, doğan çocuk babasının soyadını alır’ demek erkek hâkim zihniyetin devamı için kanunla dayanak vermektir. Halbuki bayan erkek eşitliği demokrasinin temel kriteridir. Yeni düzenlemede eşler kendi evvelki soyadlarıyla devam etmek yahut ikisinden birinin soyadını aile ismi olarak seçmek hakkına da sahip olmalı.

AYM KARARINDA CİNSİYET VURGUSU

İptal edilen Türk Uygar Kanunu’nun 187. hususunun birinci cümlesi ‘evlenen bayanın kocasının soyadını alacağını fakat evlendirme memuruna yahut daha sonra nüfus yönetimine yapacağı yazılı müracaatla kocasının soyadının önünde evvelki soyadını da kullanabileceği, bayanın evlenmeden evvelki soyadını evlendikten sonra tek başına kullanamayacağını’ öngörüyordu.

Anayasa Mahkemesinin iptal kararında, “Erkek, evlenmeden evvelki soyadını evlendikten sonra da tek başına kullanabildiği halde kuralla bayanın evlenmeden evvelki soyadını evlendikten sonra fakat kocasının soyadının önünde kullanabileceği öngörüldüğünden karşılaştırmaya müsait halde benzeri durumda olan eşler ortasında cinsiyet temelinde farklı muamelenin yapıldığı açıktır” değerlendirmesi yapılmıştı.

ERKEK, EŞİNİN SOYADINI KULLANABİLİR Mİ?

Nüfus kayıtlarındaki karışıklığın önlenmesi ve soy bağının sağlıklı bir biçimde tespit edilmesinde kamu faydası bulunduğu lakin nüfus kayıtlarının sistemi sağlama emelinin, kuralla öngörülen farklı muamelenin makul nedeni olarak kabul edilemeyeceği anlatılan kararda, şunlar kaydedilmişti:

– Ayrıyeten bayanın evlendikten sonra kocasının soyadını almasının ailenin ortak bir soyadına sahip olmasını mümkün kılan tek seçenek olmadığı açıktır. Bu bağlamda eşlere içlerinden birinin soyadını yahut bunun dışında bir ismi ortak soyadı olarak belirleme imkanının tanınması ya da ortak soyadının eşlerin evlenmeden evvelki soyadlarının birleşimden oluşacağının öngörülmesi de mümkündür. Evlenmeden evvelki soyadının evlendikten sonra da tek başına kullanılması bağlamında bayan ve erkek ortasında kuralla öngörülen farklı muamelenin eşitlik unsurunu ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır.