Zelzelesi yaşayan çocuklara nasıl yaklaşılmalı?

11 vilayetimizi derinden sarsan sarsıntının ruhsal tesirleri de son derece ağır… Bilhassa zelzelesi yaşayan, enkazdan kurtarılan çocukların psikolojisine de dikkat edilmesi, onlara bu istikamette acil takviye verilmesi çok kıymetli. ‘‘Hayatta kalan çocuklar için zelzelenin ruhsal tesirleri daha da yıkıcı olabilir” diyen Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Dr. Herdem Aslan Genç, bu süreçte ortaya çıkabilecek problemleri, çocuklara yanlışsız yaklaşım yollarını ve ne vakit ruhsal takviye alınması gerektiğini şöyle anlattı…

Dr. Herdem Aslan Genç

BU BELİRTİLERE DİKKAT!

Genel olarak baktığımızda zelzelesi yaşayan çocuklar endişe, tasa ve gerilim de yaşayabilir, mutsuzluk ve öfke belirtileri gösterebilir. Bunların yanı sıra birtakım çocuklarda donukluk, hislerini söz edememe, karın ağrısı üzere bedensel belirtiler, kabuslar, uyumakta yahut etraflarında olup bitene konsantre olmakta zahmet görülebilir.

CİDDİ MESELELER GELİŞEBİLİR

Depremi yaşayan çocuklar, genel ruh sıhhatlerini ve günlük hayat fonksiyonlarını etkileyebilecek problemlerle karşılaşabilirler. Bunların başında travmaya bağlı süreğen endişe gelir; zelzele üzere travmatik bir olay yaşayan çocuklar kendilerini korkmuş, kaygılı ve daima gergin hissedebilirler. Her an zelzelesi tekrar yaşama korkusu ve daima tetikte olma halinde olabilirler. Kabuslar görebilir, uyumakta zorluk çekebilirler ve onlara olayı hatırlatan yerlerden, bireylerden yahut etkinliklerden kaçınabilirler. Bir zelzelede arkadaşlarını, aile üyelerini yahut konutlarını kaybeden çocuklar ağır hüzün ve üzüntü hisleri yaşayabilir, yas süreci içerisinde etraflarına odaklanmakta zahmet çekip, tüm niyet odağını kayıpları ile olan yaşantılarına aktarabilirler.

UZUN DEVİR TESİRLERİ OLABİLİR

Depremin çocukların ruhsal uygunluk hali üzerinde değerli ve uzun periyodik tesirleri olabilir. Bu tesirler içerisinde ‘Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu’ dediğimiz süreğen endişe, tasa hisleri, tetik halinde olma, travmatik olayın hatırlatıcılarından kaçınma tablosu yer alabilir. Sarsıntı sonucu kayıp ve travma yaşayan çocuklarda depresyon gelişebilir. Bu, ıstırap, ümitsizlik, motivasyon eksikliği, uyku ve iştah sıkıntıları ile kendini gösterebilir. Zelzele travması yaşayan çocuklar, gelecek hayatlarında da diğerlerine güvenmek, bağlanmak ve yakın bağlarda kendilerini inançta hissetmekte zorlanabilirler. Bu ruhsal zorluklar tedavi edilmediğinde ileriki ömürlerinde olumsuz hislerle başa çıkabilmek için alkol-madde bağımlılığı üzere problemler yaşayabilirler.

Önce ne yapılmalı?

Öncelikle çocuklara inançlı barınak, yiyecek, pak suya erişimin sağlanması, gereksinim duydukları tıbbi tedavilerin sağlanması, bunlarla birlikte kaos ortamında mümkün şiddet ve sömürüden korunmaları gerekir. Çocukların hislerini tabir etmek, olayları zihinlerinde yine işlemleyebilmek için oyuna muhtaçlıkları vardır, bu ortamı sağlamak, onlara oyun arkadaşı olmak, oyunu onların yönetmesine müsaade vermek güzel olur. Birinci fırsatta çocuklara sistemli yemek, uyku ve eğitim saatleri belirleyerek bir rutin oluşturmak itimat ve olağanlık hissini artıracaktır. Çocuklar yaşlarına uygun biçimde yardım çalışmalarına dahil edilebilir; bölgedeki çocuklar kaldıkları ortamın toplanması, eşyaların düzenlenmesi üzere etkinliklerde görevlendirilebilir; bunlar denetim duygusu hissetmelerini sağlar, dayanıklılık ve güzelleşmeyi teşvik edebilir.

Ne vakit yardım alınmalı?

Eğer kaygı ve telaş hali tüm gün kalıcı olarak devam ediyorsa, çocuk arkadaşları ve ailesi dahil kendini toplumsal etrafından geri çekiyor ve içine kapanıyorsa, gün içinde ruh hali geniş bir dalgalanma gösteriyorsa, saldırgan ve yıkıcı davranışlar gösteriyorsa, uyumak, yemek üzere günlük fonksiyonlarda sorun yaşıyorsa, sarsıntıyla ilgili üzücü anılar zihninde sık sık yine canlanıyorsa, kendine ziyan verme davranışı varsa profesyonel bir ruh sıhhati dayanağı alması gereklidir.

Enkazdan çıkarılanlara nasıl dayanak olunmalı?

Enkazdan kurtarılan çocuklar bir an evvel aileleriyle bir ortaya getirilmelidir. Bu sağlanamıyorsa yakınlarına ulaşmak ve onlarla görüştürmek dehşet ve kaygılarını, baş karışıklığını azaltmak ve güvenlik hissini geliştirmek için kıymetlidir. Bilhassa hastane odalarında ve ağır bakım ünitelerinde şartlar el verdiğince odalarında yalnız bırakmamak, konuşabilecekleri bireylerin yanlarında olmasının sağlanması kıymetlidir.

Kayıplar nasıl anlatılmalı?

Çocuklara zelzeleden sonraki kayıpları, bilhassa de bir ebeveynin kaybını açıklamak epey güçlü bir sorumluluktur. Bu noktada bilgiyi dürüstlükle yaşlarına uygun olarak yanlışsız bir biçimde anlatmak gerekir. Karmaşık açıklamalardan, bilhassa küçük çocuklarda soyut kavramlardan kaçınmak, kolay bir lisan kullanmak gerekir. Çocukların kaygı ve gerilimini azaltmak için inançta olduklarına dair garanti vermek değerlidir. “Bundan sonra ona kim bakacak, kim yemek yapacak, nerede yaşayacak?” üzere soruların mümkün olduğunda cevaplanması gerekir. Bu süreçte çocuklar birbirinden çok farklı reaksiyonlar verebilir, ağır bir keder, ağlama, isyan ve öfke hali olabileceği üzere donukluk, şaşkınlık hali de olabilir. Her hissin ve his dışavurumunun söz edilmesi çocuklara alan ve vakit tanımak, çabucak telkinle sakinleştirmeye çalışmadan sırf eşlik etmek, fakat kendine ziyan verme üzere durumlarda harekete geçmek gerekir. Her çocuğun ebeveyn kaybıyla kendine has bir biçimde başa çıkacağını ve onları desteklemenin tek bir “doğru” yolu olmadığını bilmek gerekir.