Hacettepe’den zelzele raporu: Beton dayanımı el ile ufalanabilecek kadar düşük

Hacettepe Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısmı, 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan etkilenen bölgelerde inceleme yaptı. İnceleme sonucu hazırlanan 170 sayfalık raporda, bölgedeki yapı stoku ile tabana ait meseleler gözler önüne serildi.

Raporun Hatay ile ilgili kısmında; zelzelede kentte büyük yıkım meydana geldiği ve fazla sayıda betonarme binanın yıkıldığı belirtildi. Yıkılan binaların çoğunlukla kent merkezinde ve 4 katlı olduğuna dikkat çekilerek, şu bilgilere yer verildi:

* Enkazda yapılan incelemelerde binaların el ile ufalanabilecek kadar düşük kalitede beton dayanımına sahip oldukları, düz donatıların sıyrıldıkları ve yetersiz sıklıkta ve çapta kullanılan etriyeler ortasında burkuldukları gözlenmiştir.

* Ayrıyeten yıkılan binaların etrafında emsal yapısal özelliklerdeki binaların kimi vakit yapısal hasarsız olarak sarsıntısı atlatabildikleri görülmüştür. Bunun temel sebepleri ortasında görece olarak az hasar almış binalarda, yapısal kusurların azlığı, personellik ve imal kalitesinin daha âlâ olması, tasarım gerekliliklerinin daha fazlasının yapısal sisteme eklenmiş olması sıralanabilmektedir.

GİRİŞİ İŞ YERİ OLAN BİNALARDA ‘YUMUŞAK KAT’ SORUNU

Hatay’da hasarlı binaların dıştan birinci incelenmesinde; göze çapan sorunların yumuşak kat düzensizliği ve ağır çıkmaların olduğuna dikkat çekilerek, bilhassa giriş katları iş yeri olarak kullanılan birçok binada, bu durumun daha sık gözlendiği belirtildi. Bu tip binaların giriş katlarında kat yüksekliklerinin fazla olması ve dış cephelerde dolgu duvar bulunmamasının ‘yumuşak kat’ olarak isimlendirilen düzensizliğin oluşmasına yol açtığı kaydedildi. Ayrıyeten ağır çıkmanın bulunduğu kat ve üzerindeki katlarda ağır bölme duvar hasarlarının gözlemlendiği, ağır çıkmaların kimi binalarda lokal göçmelerin oluşmasına sebep olduğu belirtildi.

Türkiye’de binaların yer katlarının dükkan, restoran üzere geniş pencere açıklıklarına sahip yerlere ayrıldığına dikkat çekilen raporda, “Bu yerlerde kolon, perde ve bölme duvar üzere elemanların ölçüsü üst katlara oranla az olmaktadır. Bu sebeple yapıda zayıf bir kat oluştuğu, bu katın üzerine gelen yatay yük talebini karşılayamadığı ve yıkıldığı görülmektedir. Yer katın yıkılması sonucu yapılarda bütüncül yahut bölgesel çökmeler gözlemlenmektedir” sözleri kullanıldı.

‘GÜÇLÜ KİRİŞ, ZAYIF KOLON YIKICI OLMUŞTUR’

Raporun Adıyaman ile ilgili kısmında ise yıkılan binaların büyük kısmının 1999 öncesi yapılan eski yapı olduğu belirtildi. Olağan betonarme binalarda ‘zayıf kiriş-güçlü kolon’ dizaynının değerine dikkat çekilen raporda, “Burada kolon, kiriş ve döşeme betonlarının bir arada döküldüğünü düşünecek olursak, kiriş güçlü olduğu eksende döşemeyi de güçlendirmektedir. Üstelik birtakım büyük döşeme açıklıklarını geçmek için döşeme ve kiriş derinlikleri artırılmaktadır. Bu biçimde ‘güçlü kiriş-zayıf kolon’ sorunu ortaya çıkmaktadır. Kahramanmaraş merkezli bu sarsıntılarda, bu durumun yıkıcı bir sorun olduğu gözlenmiştir” denildi.

1999 SARSINTISINDAN SONRA YASAKLANAN DÖŞEMELER YAYGIN

Gaziantep’te de Hatay’da olduğu üzere yıkılan binaların düşük kalitede beton dayanımına sahip olduğu, düz donatıların sıyrıldıkları, kolonlarındaki düz donatının oranının yetersizliği, yetersiz sıklıkta ve çapta kullanılan etriyeler sonucu kolonlarında burkulmaların gözlemlendiği belirtildi.

Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesindeki yapılarda ise ‘asmolen döşeme’ kullanımının çok yaygın olduğu gözlemlendi. Bu döşemelerin, 1999 sarsıntısında döşeme dolguları yuvalarından çıkıp, daire içindeki insanların üzerlerine düşmesi nedeniyle vefatlarına neden olması sonrasında yasaklandığı belirtildi. Raporda; zelzeleden etkilenen öteki vilayetlerde yapılan incelemelerde de misal sıkıntılara rastlandığı vurgulandı.

Ayrıca inceleme yapılan tüm bölgelerde sıvılaşma kaynaklı çökmeler ve yapısal hasarlara rastlandığı kaydedildi.

‘HER YAPININ DİJİTAL İKİZİ OLSUN’

Raporun teklifler kısmında yapı kontrol sistemine yeni bir bakış açısı getirilmesi gerektiğine dikkat çekilerek, yapı kontrol sisteminde her bina için bir dokümantasyon tutulması ve bu dokümantasyonda bina inşaatının her kademesindeki ilerlemenin fotoğraf ve görüntülerle belgelenip, toplanan dataların yapıya ilişkin dijital ikizin oluşturulması evresinde kullanılması gerektiği belirtildi. Bu dijital ikizin bir bulut hesabında tutulması ve yapının ömrü boyunca yapılacak değişiklikler yahut müşahedelerin buraya eklenmesi gerektiği bildirildi.

Yine alanda yapılan gözlemlerde, taban tesirinin bilhassa binaların sarsıntı sırasındaki performansları üzerinde epeyce yüksek olduğuna dikkat çekilerek, “Bu durum gerek yerleşim yerlerinin seçilmesi gerekse de yapı temellerinin tasarımı sırasında detaylı yer etüdü yapılması ve taban tesirlerinin (örneğin mümkün sıvılaşabilir tabakaların) kesinlikle göz önüne alınması gerekliliğini bir kere daha açık bir halde göstermiştir” denildi.

‘MÜTEAHHİTLİK, BELİRLİ EĞİTİM ALMIŞ BİREYLERCE YAPILMALI’

Ayrıca 4708 sayılı Yapı Kontrol Kanunu gereği, kontrol firmalarının şantiye şefinin alanda hazır olarak bulunmadığı durumda mutlaka beton dökümüne müsaade vermemesi gerektiği vurgulanarak, şu sözlere yer verildi:

* Betonun işlenişinin kolaylaştırılması gayesiyle usta yahut emekçilerin betona su katmalarına müsaade verilmemelidir. İlgili kanunda bunun üzere önleyici cezai yaptırımlar getirilmelidir.

* Binanın sondaj ve temel hafriyatları etabında yürütülen her çalışma denetim edilmeli ve kayıt altına alınmalıdır. Yapı kontrol sisteminden sonra bina teslimi basamağında binanın rastgele bir katından, rastgele bir taşıyıcı elemanından donatı sıyırması yapılıp gerekli detaylandırmanın yapılıp yapılmadığı denetim edilmelidir.

* Şayet şartnamelerle çelişen bir husus varsa; bu mevzunun giderilmesi için cezai yaptırım uygulanmalı ve belirtilen müddette bu eksiklik giderilemiyorsa binanın ruhsatı iptal edilip yıkımına dair karar verilmelidir.

* Eksiklik bulunan binada vazifeli yapı kontrol sorumlusu, mühendisler ve müteahhit hakkında cezai süreç uygulanmalıdır.

* Müteahhitlik müessesi artık bir meslek olarak ilan edilmeli ve lakin aşikâr eğitimleri tamamlamış yahut diplomalara sahip bireyler tarafından icra edilmelidir.  (DHA)