Rize Valiliği Vilayet Afet Acil Durum Müdürlüğü, Vilayet Afet Risk Azaltma Planı (İRAP) hazırladı. Plana ait raporda, vilayetteki sel taşkınlarının nedenleriyle ilgili şu saptamalara yer verildi:
“TAŞKIN TESİRİNİ DAHA DA ARTIRMAKTA”
“Derelerin içerisinden geçtiği havzaların heyelana hassas yapıları nedeniyle, çok yağışlarda meydana gelen yamaç akmaları dere yataklarına kadar inerek, içerisindeki moloz ağaç kök ve kolları üzere yüzer materyaller ilerleyerek mansap kısmında yer alan köprü ve menfezleri tıkayarak barajlama tesiriyle büyük boyutlu tahribat oluşturmaktadır.
Bunun yanında kıyı bölümünden geçen Karadeniz Kıyı Yolu’nun kot olarak yüksek tutulması, yağış suları için bir set oluşturarak, taşkın sularının denize ulaşmasına mahzur olması nedeniyle taşkın tesirini daha da arttırmaktadır.
“ALTYAPI KAPASİTELERİ YETERSİZ”
Şehir taşkınlarına yol açan bir başka konu da vilayet ve ilçe merkezlerinin yağmur suyu ve başka altyapı tesislerinin kapasitelerinin yetersiz olmasıdır. Vilayetimizin hem mevcut yağış rejimi hem yan derelerden kaynaklı gelen rusubi gereçler çarçabuk altyapıların tıkanmasına yol açarak su baskınlarına neden olmaktadır.
2019 yılında Dünya Bankası’ndan sağlanan bir hibe programı çerçevesinde Rize Belediyesi ve İlbank tarafından afet risklerinin tespiti ve altyapının güçlendirilmesine yönelik bir plan çalışmasına başlanmıştır.
“YOLLARIN YAĞMUR SUYU DRENAJ ÇİZGİLERİ YETERSİZ”
Yapılan afet etüt çalışmalarının büyük kısmında bu tespit mevcut olup, dağınık olan yerleşim yerlerine giden yol ağının çok fazla olması ve en değerlisi bu yolların yağmur sularının drenaj ve deşarjı için yetersiz altyapılara sahip olması nedeniyle, yol boyunca suyun uzun aralıklarda toplanarak uygun olmayan noktalardan denetimsizce topraklara yayılmasına yol açmaktadır.
Bunun sonucu olarak da bilhassa yolların alt kısımlarındaki yamaç akmaları tetiklenmektedir. Vilayetimizde kırsal kısımlarda meydana gelen heyelan ve sellenmelerin temel nedenlerinden biri de köy ve mahalle yollarının yağmursuyu drenaj sınırlarının yetersiz olmasıdır.”
“BİNALARIN BÜYÜK KISMI MÜHENDİSLİK HİZMETİ GÖRMEMİŞ”
Planda, sarsıntı riskine ait vilayetteki yapıların durumuyla ilgili şunlar kaydedildi:
“İlimizin kütle hareketleri açısından kritik bir yapıya sahip olması nedeniyle; zelzelelerin tetiklemesi ile heyelan, kaya düşmesi ve çığ üzere ikincil afetlerin yaşanması muhtemeldir.
Bir öteki konu da vilayetimizdeki mevcut binalardan bilhassa eski tarihlerde yapılmış olanların oransal olarak büyük kısmının kâfi mühendislik hizmeti görmemiş olması nedeniyle sarsıntı riskine hayli açık bir durumda olmalarıdır.
“MERKEZ İLÇENİN ÜÇTE BİRİ DOLGU ALANI ÜZERİNE KURULU”
Merkez ilçemizin 3’te 1’ine yakın kısmı dolgu alanı üzerine şurası durumdadır. 1960’lı yılların ortalarında kaya blokları, kum ve kil üzere materyallerin karışımıyla oluşturulan 350 bin metrekarelik deniz dolgu alanının üstünde bulunan yapılar evvelki devirlerde Rize İnşaat Mühendisleri Odası tarafından incelenmiş ve beton sınıfı ile demirdeki korozyon kayıplarının binaları riskli duruma getirdiğini belirlemiştir. Sarsıntılar sırasında yeraltında yayılan sismik dalgalar yeryüzüne ulaştıklarında titreşim üretirler. Sarsıntı dalgaları yumuşak yerlerde ilerlerken genlikleri artar ve büyütülür. Taban büyütmesi olarak isimlendirilen bu olay dolgu alanındaki bu dayanıksız yapılar için önemli manada risk oluşturmaktadır.
Dolgu alanındaki yer özelliklerinin zayıf olması, ilçe yerleşim merkezlerinin sıvılaşma riski taşıyan alüvyal toprak alanları üzerinde kurulmuş olması, limanın ve Karadeniz Kıyı Yolu’nun zelzele anındaki performansının bilinmemesi üzere mevzular çevresel faktörler açısından epeyce kıymetlidir. Sarsıntı konusunda toplumun şuurlu olmaması, zelzele tehdidinin önemsenmemesi durumu ilin toplumsal faktörlerinin kıymetlendirilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Finansal eksiklikler, mevzuat sıkıntıları, yapı stok bilgisinin eksikliği, yer seçimi konusunda kurumlar ortası bağlantının olmaması, denetim ve kontrol sistemlerinin işleyişindeki eksiklikler hususları da ekonomik, politik/ yasal açıdan kıymetlendirilmesi gereken değerli hususlardır.”
“YAPILAN YOLLAR GELİŞİ HOŞ AÇILIYOR”
Kaya düşmesi riskiyle ilgili tespitlerin de yer aldığı planda, Rize’deki yolların “gelişi hoş açıldığına” dikkat çekilerek, “Kaya düşmesi potansiyeli olan yerlerden direkt etkilenen daimi yerleşim yerinin vilayetimizde az olması nedeniyle kaya düşmesi tehlikesi İRAP sürecinde ilimiz için geri planda kalmaktadır. Yapılan GZFT tahlili sonucunda kaya düşmesi olaylarının tesir ve risklerini azaltabilmek için gerekli etütler ve dizaynlar yapılmadan ulaşım yollarının gelişi hoş açılması, eski taş ocaklarının okul ve öbür kamu hizmetleri için kullanılması, uzman çalışanın yetersizliği, bütçe imkanlarının kısıtlı olması üzere hususların güzelleştirilmesi gerekliliği belirtilmiştir” denildi.
“YOLLARIN STANDARDI DÜŞÜK”
Planda, ilin güney ilçelerindeki yollarının standartlarıyla ilgili “İlimizin güney ilçelerine bağlı yerleşim yerlerine giden yoların yetersizliği ve mevcut yolların da standartlarının çok düşük olması nedeniyle kaya düşmesi açısından da epey yüksek seviyede tehlike oluşturmasıdır” saptaması yer aldı.
“KAÇAK YAPILAŞMA ARTIYOR”
“Geçmiş afetlerden ders almadık” denilen planda, tarım yerlerinin imara açıldığına dikkat çekilerek şu kıymetlendirme yapıldı:
“Toplumun iklim değişikliği konusunda gereğince şuurunun olmaması, kentleşmede iklim değişikliğinin dikkate alınmaması, alt ve üstyapılardaki fiziki yetersizlikler, çay tarımı alanlarında drenaj sistemlerinin olmaması, yaylalarda kaçak yapılaşmanın artması, kurumlar ortası irtibat eksikliği üzere bahislerin güzelleştirilmesi üzerinde durulmuştur.”
“TURİSTİK YERLER HEYELAN ALANI”
Planda, Rize’nin afetlere ait güçlü ve zayıf taraflarıyla ilgili şu sözler yer aldı:
“HEYELAN: Drenaj eksikliği. Yer seçimi çalışmalarında jeolojik- jeoteknik etütleri yapma konusundaki eksiklik. Dere yataklarına yakın alanlarda konut ve çay alım yeri gibisi binalar yapılması. Dere ıslahı çalışmaları sırasında dere daraltmaları çalışmaları evresinde yaşanan mülkiyet meselelerinin ortaya çıkması. Olayın yargıya taşınması biçiminde problemlerin ortaya çıkması. Ayrıyeten taşkın alanında kalması muhtemel alanların imar alanı olarak açılmasının engellenmesi gerekmektedir. Tarım alanlarında (özellikle çaylık araziler) yaşanan genel drenaj sorunu ve suyun deşarjının sağlanamaması nedeniyle heyelan olayları meydana gelmesi.
Altyapı ve üstyapı çalışmalarındaki genel istinat çalışmaları sırasında yaşanan mülkiyet meseleleri. Yerleşim merkezleri, kamu binaları, turistik tesis üzere yapıların heyelan hassaslığı yüksek alanlarda bulunması. Muhtemel bir afet durumunda inceleme yapabilecek teknik işçi eksikliği. Kütle hareketlerine sebebiyet verebilecek müsaadesiz hafriyat ve dolgu çalışmaları. Mülki yönetimden müsaade alınmadan yapılan yol ve kaçak yapı çalışmaları.
“EĞİTİM SEVİYESİ YETERSİZ”
AMB hudutlarında kalan konutlarda ikamete devam edilmesi. Halkın bu tarafta bilinçlendirilmesi ve yönlendirilmesi gerekmektedir. Eğitim seviyesinin bu farkındalığa olan olumsuz tesiri.
“YERBİLİMCİ YALNIZCA AFET VAKTİNDE AKLA GELİYOR”
Yerel idarelere bağlı kurumlarda genel olarak yer bilimci eksikliği bulunması ve bu mevzuda rastgele bir uğraş içerisinde olunmaması. Yalnızca afet vakitlerinde yöneticilerin aklına gelinmesi. Gerekli çalışmaların hep kamu kuruluşlarında beklenmesi, vurdumduymazlık, kaideler göz gerisi edilerek vatandaşların kendi isteklerine nazaran hareket edilmesinin istenmesi. Vatandaşların çalışma yapılan alandaki raporları kabul etmek istememesi, farklı yollar kullanılarak gerekli evrak ve sonuçların alınmak istenmesi. Vatandaşın günübirlik sonuçlar beklemesi, vakte yayılabilecek sonuçları kabul etmemesi.
“ÜLKENİN EKONOMİK KOŞULLARININ DEVAMLI OLARAK DEĞİŞMESİ”
Rize’nin ülkenin en çok yağış alan ili olması. Yağışların kısa periyodik, şiddetli ve lokal olarak yağması. Ulaşım alanında alternatiflerin kısıtlı olması. Topoğrafik özellikler, jeolojik yapı, morfolojik yapı, meteorolojik şartlar. Arazi kaidelerinin istinat ve altyapı çalışmaları sırasında müdahale noktasında zorluk çıkarması. Ömür alanı ve tarım toprağının az olması nedeniyle yöre halkının bu alanlara dokundurmaması. Afet olaylarının birçok lokasyonda ve tıpkı tarihte olması. Global iklim değişikliği. Demografik yapının olumsuz olarak değişmesi. Ülkenin ekonomik kurallarının devamlı olarak değişmesi.
TAŞKIN- SU BASKINI: Akarsu havzalarında dere kenarlarına yakın alanlara konut yapılması. Dere kenarlarına yapılacak konutlarla ilgili imar planlarına uygun hareket edilmemesi. Çaylık arazi alanlarında kâfi drenaj önlemleri alınmaması. Irmak geçişlerinde kesiti küçük büz ve menfezlerin kesitlerinin yetersiz olması. Menfez ve köprü girişlerinde tıkanmaların önlenmesi maksadıyla rusubat önleyici taşkın yapılarının olmaması. Deniz taşkınlarında kimi ilçelerde kıyı alanlarında kıyı müdafaa hedefiyle yapılan T mahmuzların bulunmaması. Akarsuların denizle birleştiği noktalarda ve köprü, menfez girişlerinde ve dere yataklarında biriken sedimanların tertipli olarak temizlenmemesi.
“HAFRİYATLAR DERE YATAĞINA DÖKÜLÜYOR”
Haber verilmeden açılan yolların ve denetimsiz tarım yerlerinden çıkarılan ağaç köklerinin ve hafriyatlarının dere yataklarına dökülmesi. Akarsu güzergahlarının değiştirilmesi ve dere yataklarının daraltılması. Birtakım ilçelerde araç makine parkının anlık müdahalede yetersiz kalması. Vakumlu kanal açma araçlarının tedarikinin sağlanamaması. Vilayet bazında taşkınlarla ilgili erken ikaz sisteminin bulunmaması. Hidrolik köprülerin gabarilerinin yetersiz olması. Sık sık deniz dolgusu yapılarak arazi kazanılması. Son vakitlerde yapılan köy ve mahalle yolları betonlanmasında denetimsiz yağmur sularını en yakın dere yatağına ulaşımı sağlayacak biçimde baş hendeklerinin planlanmaması.
“KARADENİZ KIYI YOLU HASARA UĞRAYABİLİR”
DEPREM: İlçe belediyeleri hudutlarında yapı stoku bilgisinin şimdi mevcut olmaması. Sıvılaşma yahut taban büyütmesi sonucu Karadeniz Kıyı Yolu’nun hasara uğrama potansiyelinin olması. Zelzele anında Karadeniz Kıyı Yolu hasara uğrarsa alternatif ilişki yollarının yetersiz olması. İlçe bazında yerleşime uygunluk haritalarının hazırlanmamış olması, mikro bölgelendirme çalışmalarının mevcut olmaması ve sıvılaşma riski taşıyan alanların net olarak belirlenmiş olmaması. Havadan ulaşımın sağlanacağı durumlarda vilayetimizdeki helikopter pistlerinin yetersiz olması. DASK oranının düşük olması. Kentsel dönüşüm uygulamalarının yavaş ilerlemesi.
“DEPREM RİSK TAHLİLLERİ YOK”
Yapılaşma kültürümüzün plansız olmasından kaynaklı binalar ortasındaki yolların dar olması ve acil yardım durumunda hizmet veremeyecek özellikte olması. İlimiz genelindeki yapıların zelzele risk tahlillerinin yapılmamış olması. Doğalgaz sınırının zelzele anında oturma potansiyeline sahip kıyı şeridi boyunca geçirilmesi.”
