‘Atatürk evvel meclisi sonra orduyu kurdu’

27 Aralık 1919’da, Gazi Mustafa Kemal, Ankara’ya geldiğinde de Muallim Mektebi’nde Ankaralılara konferans verdi. O konferansta yalnız ülkemizin içinde bulunduğu değil, Avrupa’daki durumu, Mondros ateşkesinden sonraki gelişmeleri anlatıyordu. İstanbul’un işgal altında olduğunu vurguluyor ve kendi stratejisini lisana getiriyordu. Ona kucağını açan Ankaralılara, “Durum budur” diyordu.

Burada Mustafa Kemal’in başında kıymetli bir strateji var. Sivas Kongresi’nde esasen bir grup kararlar alınmıştı. 16 Kasım’da Sivas’ta kumandanlarla toplantı yaptı. Pekala bu toplantının kıymeti neydi? Savaşta ve Barışta Gazi Mustafa Kemal’i her tarafıyla inceleyen, bu mevzuda çok sayıda kitabı bulunan Siyaset Bilimci Prof.Dr., Hikmet Özdemir, şunları söylüyor:

YER İÇİN ANLAŞAMADILAR

“Kazım Karabekir Paşa, Sivas Kongresi’nde yoktu. Kumandanlar toplantısına katıldı. Gazi’nin başında, Sivas Kongresi’nde alınan kararlar çerçevesinde bir hareket planı var. Burada yakın arkadaşlarıyla anlaşamadıkları da bir husus var. O da şu: 1919’da yapılan yeni Meclisi Mebusan seçimlerinde arkadaşlarıyla anlaşamadığı husus yeni açılacak meclisin İstanbul dışında toplanmasını istiyor. Zira işgal altında bir kentte meclisin toplanmasının o meclisin sağlıklı kararlar almasını mümkün olamayacağını düşünüyor.

Fakat yakın arkadaşları başta Rauf Beyefendi olmak üzere hiç birini ikna edemiyor. Onlar Meclisi Mebusan toplantısı için İstanbul’a gidiyorlar. İngilizler meclisi basıyor, başta Rauf Orbay olmak üzere o periyotta toplam üst yöneticilerden Şeyhülislam, Genelkurmay Başkanlığı, ordu kumandanı, bakanlar 147 kişiyi İngilizler Malta’ya götürdü. Bunları, Sakarya Meydan Muharebesi zaferle sonuçlanana kadar bırakmadılar.”

AHALİNİN EVLADINI ALACAKSINIZ

İstanbul’dan Meclisi Mebusan baskınından kaçabilenler Ankara’ya geldiler. Böylelikle, birinci büyük atılımı muvaffakiyetle sonuçlanıyor. Meclisi 23 Nisan günü açıyor. Gelenler ortasında Halide Edip Adıvar, Adnan Adıvar, gazeteci Yunus Nadi de var. Bir gece, konukları gittikten sonra Gazi, Yunus Nadi ile baş başa kalıyor. Yunus Nadi, “Paşam siz ve birkaç arkadaşınız ne diye ısrar ediyorsunuz?” diyor. Gazi Mustafa Kemal, niye meclisi açmak istediğini şöyle anlatıyor:

“Önce meclis sonra ordu. Ahalinin evladını askere alacaksınız onun elinden vergi alacaksınız. Bunları lakin bir meclis de yapabilirsiniz. Vergiyi nasıl alacaksınız maliye olmazsa, maliye teşkilatını kurmamışsanız? Orduyu nasıl kuracaksınız, nasıl giydireceksiniz? Evvel meclis, sonra ordu.” Meclisi açıldıktan sonra birinci yapılan işlere bakıyorsunuz. Haziran ayının çabucak ortasında iki cephe kuruyor, iki cephe kumandanı atıyor. Batı cephesine sınıf arkadaşı Ali Fuat Paşayı, Doğu cephesine de aslında Erzurum’daki Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir var. Bunun nedenini Hikmet Özdemir şöyle açıklıyor:

“Bunlar ne için? Savaşa hazırlık için hem işgal altında olan bölgeleri kurtaracaksınız. Doğu’da bir Ermenistan Harekatı var. Taşnakların idaresinde Ermenistan’da bir bağımsız Cumhuriyet var. Türkiye topraklarına taarruzlarını durdurmanız gerekiyor. Kuzeyde de bir Rum Pontus projesi var. Batıda aslında adım adım yaklaşan bir tehlike var. Evvel İzmir’i işgal ediyorlar lakin sonra adım adım ilerliyorlar. Savaşmak zarurî. Savaşı, birinci meclis yönetecek. Pekala nasıl yönetecek? Bu meclisin bir özelliği daha var. Kumandanlar kıymetli birliklerin kumandanları, tıpkı vakitte meclisin üyeleri. Kumandanlar ile başka meslek kümelerinden gelen milletvekilleri birlikte karar alıyor.”

STRATEJİK HAMLE

Atatürk ve kimi nereye getireceğini evvelden zati planlamış. Albay İsmet’i vekil olarak kabineye sokuyor. Yani Genelkurmay Lideri direkt doğruya Genelkurmay Lideri olarak kabineye giriyor. Yeni kabine, birebir vakitte savaş kabinesidir. İki kolordu dışında kimi yerlerde askeri birlikler var lakin ordunun teşkilatlanması için mali kaynak bulunması gerekiyor. Çerkez Ethem birliklerinin tasfiye edilmesinden sonra tertipli orduya geçişte süratli adımlar atıldı. Prof. Dr. Hikmet Özdemir, stratejik hamleyi şöyle aktarıyor:

“Şimdi burada Mustafa Kemal’in bir stratejik atağı şu: Kurtuluş Savaşı kazanılmıştı. Atatürk, sağ kalan askerleri bir an evvel terhis etmek istiyordu. Lakin, İstanbul, Çanakkale hala işgal altındaydı. O vakit İstanbul’un işgalden kurtulması için Barış Muahedesinin Lozan’ın imzalanması gerekiyor. Atatürk doğal Lozan’da kimi şeylerin gayelerin gerçekleşmediğini biliyor. Ne gerçekleşmedi, Misak-ı Ulusal tam gerçekleşti mi hayır yok.  Musul- Kerkük orada olmadı. Hatay’ı da orada bırakmak zorunda kaldı, Boğazları da tam denetim alamadık. Türk askeri boğazlara Montrö ile bir arada geçti. Münasebetiyle burada onun şöyle bir strateji izlediğini düşünüyorum mevcut olan yani olumlu şeylerle bu işi noktalamak ve İstanbul’u bir an önce kurtarmak. İstanbul’u bir an önce kurtarmanın yolu da Barış mutabakatından geçiyor. Zira memleketler arası arenada sizin bir devlet olarak tanınmanız manasına geliyor Lozan Barış Muahedesi.”

CUMHURİYETE GİDEN YOL

Atatürk, 28 Eylül 1923’te Çankaya köşkünde İsmet İnönü ve birtakım arkadaşlarıyla yaptığı toplantıda, “Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz” diyor. O güne kadar devletin ismi Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti idi. Mutabakatlar o halde yapılıyordu. Meclisin açılmasıyla birlikte devletin ismi Türkiye Cumhuriyeti Devleti oldu. Cumhuriyetimizin 100 yıl dönümü için Prof.Dr. Hikmet Özdemir şunları söylüyor:

“Bir cumhuriyetin, ya da bir devletin yüzüncü yılını yaşaması çok hoş bir şey, çok hoş bir his. Ben şahsen Atatürk’e, onun bütün silah arkadaşlarına, yol arkadaşı olarak yola çıktıkları, kimileriyle vakit içinde yolları ayrılan arkadaşlarına, bütün askerlerimize, sivil insanlarımıza müdafaa-i Cemiyeti yöneticilerine bir yurttaş olarak şükranlarımı sunuyorum ve bu cumhuriyete layık olmak için daha fazla çalışmamız gerektiğinden öteki bir şey düşünmüyorum.”