Çin’deki Sosyal Kredi Sistemi yeniden tartışmaların odağında

İSTANBUL (AA) – Gözetim çağı olarak da adlandırılan dijital çağda en büyük tartışma konularından biri teknoloji aracılığıyla kişilerin takip edilmesi oluyor. Vatandaşların sürekli gözetlenmesi sorunu, Çin’in Sosyal Kredi Sistemi ile tüm dünyada daha da duyulur hale geldi.

Genellikle Çin’in bütün vatandaşlarını tek tek puanlayacağı ve kişilere puanlarına göre hizmetler sunacağı yönünde bir kabulün olduğu sistem, etik tartışmaları da beraberinde getiriyor.

Sosyal Kredi Sistemi

Sosyal Kredi Sistemi, Çin tarafından yayımlanan yeni yasa tasarısı ile tekrar dünyanın gündemine girdi. Sistem, uzun zamandır başta batı medyası olmak üzere pek çok medya organının gündeminde bulunuyor.

Dünya medyasında Çin’in vatandaşlarını yapay zeka ve algoritmalarla puanlayacağı ve herkese bir vatandaşlık puanı vereceği yönünde bir görüş yer alıyor. Hatta bu süreç, George Orwell’ın meşhur romanı olan 1984’e de benzetiliyordu.

Bunun yanı sıra son dönemde konu üzerine araştırmalar yapan bazı akademisyenler, Çin’in bu sisteminin dünyada yanlış algılandığını ve vatandaşlık puanı gibi bir sistemin ülkede bulunmadığını belirtiyor.

“Çin vatandaşlarını puanlamıyor”

Çin üzerine araştırmalar yapan Yale Üniversitesi Hukuk Fakültesi Paul Tsai China Center’da Kıdemli Araştırma Görevlisi Jeremy L. Daum, AA muhabirine Sosyal Kredi Sistemi ilgili bilgi verdi.

Sosyal Kredi Sistemi ile ilgili mitlerin gerçek gibi algılandığına dikkati çeken Daum, özellikle batı medyasındaki haberlerde bütün Çin vatandaşlarının sosyal kredi skoruna sahip olacağı gibi bir algı olduğunu söyledi.

Daum, Sosyal Kredi Sistemi’nin batı medyasında yer aldığı gibi teknoloji aracılığıyla kişilerin her hareketini takip eden bir sistem olmadığını belirterek, “Sosyal Kredi Sistemi teknoloji ile alakalı değildir. Sistem yasaları ihlal eden suçluların kaydını tutuyor.” diye konuştu.

Sosyal Kredi Sistemi’nin düşük bir teknoloji ile yapılmasının Çin’in yüksek teknolojiye sahip olmadığı anlamına gelmediğini anlatan Daum, gözetim (surveilance) ile Sosyal Kredi Sistemi’nin birbirinden çok ayrı iki kavram olduğunun altını çizdi.

“Çin bireysel olarak kişileri takip etmekte çok iyi bir konumda”

Daum, Çin’in çok gelişmiş bir teknolojik gözetim sistemine sahip olduğuna vurgu yaparak, Çin’in eğer bir kişiyi takip etmek isterse bunu çok kolay bir şekilde yapabileceğine dikkati çekti ve “Sosyal Kredi Sistemi’nde güvenlik kameraları veya yapay zeka sistemleri ile vatandaşlar takip edilerek puanlanmıyor. Çin çok gelişmiş bir takip sistemine sahip ancak bu Sosyal Kredi Sistemi’nin bir parçası değil.

Kameraların çalışma şekli Çin’in nasıl bir gözetim sistemine sahip olduğunun göstergesidir. Burada bir ayrım yapmak gerekiyor oda bir kişiyi bireysel olarak takip etmek ile toplumu komple takip etmek arasındaki ayrımdır.” yorumunu yaptı.

“Çin bireysel olarak kişileri takip etmekte gerçekten çok iyi bir konumda.” diyen Daum sözlerini şöyle sürdürdü:

“İsterlerse bir kişinin hayatının her yönünü takip edebilecek bir sisteme sahipler. Ama toplumunun tamamını takip etmekte o kadar iyi değiller. Facebook ve Twitter ise bu anlamda trendler gibi alanları takip etmekte çok iyi. Bir kişi ilgi alanlarına girdiğinde – şüpheli, muhalif ya da Uygur olduğunda – Çin için bu kişileri takip etmek çok kolay bir hale geliyor.

Ancak bu Çin’in herkesin her hareketini takip ettiği anlamına gelmiyor. Çin devleti, gözetimi bir sorun meydana geldiğinde bunu kimin yaptığını tespit edebilmek için kullanıyor. Çin’de eğer polis sizi bir zanlı olarak tespit ettiyse, hakkınızdaki bütün bilgilere ulaşması oldukça kolaydır. Ama bunların çoğunluğu Sosyal Kredi Sistemi’nin bir parçası değildir.”

Geçmişte yapılan ihlalleri görebiliyorsunuz

Sosyal Kredi Sistemi’nin nasıl işlediğine dair bilgiler paylaşan Daum, Çin’in sosyal kredi sistemi girdilerinin bir listesini açıkladığını ve bu listede devletin takip ettiği bilgilerin kısıtlı bilgiler olduğunu söyledi.

Daum, sistemdeki bilgilerin devlet kurumları tarafından rutin görevleri sırasında toplanmış bilgiler olduğuna değinerek, “Örneğin gıda sektörüne girmek istiyorsunuz. Tabii ki bunun için bir lisans almanız gerekiyor. Eğer geçmişte gıda güvenliği ile ilgili bir ceza almışsanız bu sizin Sosyal Kredi Sisteminizin bir parçası oluyor.” diye konuştu.

Sosyal Kredi Sistemi’nin batıdaki sistemlere yakın olduğuna değinen Daum, örnek olarak gümrük geçişlerinde dünyadaki her ülkenin belli kuralları işlettiğini ve gümrük geçmişlerinde sorun olmayanlara kolaylık sorun olanlara da daha ihtiyatlı yaklaştıklarını belirtti.

Daum, Sosyal Kredi Sistemi’nin de genel olarak yaptığı işin bu olduğunu anlatarak, “Tüketiciler internete girerek şirketlerin geçmişteki ihlallerini görebiliyor. Siz örneğin bir müteahhitle çalışmak istiyorsunuz; internete girerek müteahhittin iş ID numarasını giriyorsunuz ve bu kişinin iş geçmişinde herhangi bir ihlali olup olmadığını görebiliyorsunuz.” ifadelerine yer verdi.

Muhabir: Abdulkadir Günyol